یکی از انتقادهای مهمی که به گمرک وارد می‌شود مربوط به نگاه سنتی حاکم بر گمرک است؛ نگاهی که ناشی از درآمدزایی است. فکر می‌کنند که گمرک نهادی است که باید برای دولت درآمدزایی کند. این موضوع در بودجه کاملا خود را نشان می‌دهد. این درحالی است که در کشورهای دیگر این نگاه وجود ندارد و گمرک فقط یک استراتژی تجارت خارجی است. چرا این نگاه در ایران تغییر نمی‌کند و عزمی برای این تغییر نگاه وجود ندارد.

بهتر است توضیحی در مورد تاریخچه ترخیص در گمرک ارائه دهم شاید بخشی از سوال شما پاسخ داده شود. ما تا سال 91-92بالغ بر 16 طبقه تعرفه داشتیم و تعرفه از 4 درصد تا 176 درصد بود. به جز این یکسری گروه کالایی را هم به‌عنوان کالای غیرضرور یا اولویت 10 داشتیم که سود بازرگانی دو برابر به آنها تعلق می‌گرفت. اگر بخواهیم با آن دیدگاه نگاه کنیم، صحبت شما درست است؛ یعنی خیلی از دولت‌ها شاید نگاهشان به گمرک درآمدی بوده؛ ولی از سال 92 ما شروع به کاهش طبقات تعرفه کردیم و از 16 طبقه تعرفه الان به 8 طبقه رسیده‌ایم و از ماخذ 176 درصد تا همین یک ماه اخیر که بحث تغییرات داشتیم، بالاترین ماخذ، 55 درصد بود. بنابراین تا حدی نگاه صرف درآمدی به گمرک تغییر کرده است. ولی خب الان هنوز گمرک با توجه به مشکلاتی که در بحث کاهش قیمت‌های نفت داشتیم، سومین منبع تامین درآمدهای دولت محسوب می‌شود. اما در همین شرایط، برخی از اقلام تعرفه 4 درصد دارند و برخی دیگر هم معاف از پرداخت ورودی هستند. ما در سال گذشته چیزی حدود 3 هزار و 600 میلیارد تومان معافیت دادیم. بخشی از آن، معافیت‌های بخش خطوط تولیدی و تجهیزات است. پیش‌بینی‌مان این است که امسال تا 4 هزار میلیارد تومان معافیت گمرکی بدهیم. پس آن نگاه درآمدزایی کمتر شده است. کالاهای سرمایه‌ای دارای تعرفه 4 درصد یا معافیت گمرکی هستند. بیشتر وصولی‌های ما در حوزه کالاهای مصرفی است یا در حوزه کالاهایی است که می‌خواهیم حمایت از تولید داخل داشته باشیم؛ به هر حال یکی از ابزارهای حمایت از آنها ابزار تعرفه است. نگاه دولت و نگاه گمرک به این سمت است که تا جایی که امکان دارد کمترین پرداختی‌ها را در بخش کالاهای تولیدی، سرمایه‌ای و واسطه‌ای داشته باشیم.  
موضوعی که در کشور ما برای ورود و خروج کالا محل بحث است، تعدد سازمان‌های مجوزدهنده است. درحال حاضر چه تعداد سازمان باید مجوز صادر کنند.

یکی از وظایف گمرک بحث حفاظت از سلامت جامعه است. یکی از کارهایی که گمرک باید انجام بدهد این است که برای کالاهای اساسی مثل غلات، دارو و کالاهای کشاورزی حتما باید کنترل‌های بهداشتی، ایمنی و امنیتی‌ انجام بشود و این رسالت گمرک جمهوری اسلامی است که باید این کارها را انجام بدهد. در حوزه ورود کالا حدود 27 سازمان متولی ارائه مجوز هستند؛ یعنی هر کدام از اینها از دیدگاه خودشان هم در بحث واردات اعمال کنترل می‌کنند که البته ما با این تعداد مخالف هستیم.

آیا سایر کشورها هم این تعداد مجوز را دارند؟

در کشورهای دیگر کمتر است. اما این را هم در نظر بگیرید که بسیاری از کشورها عضو WTO هستند. آنجا الزامات خاص خود سازمان تجارت جهانی را دارد که کشورهای عضو باید آن را رعایت کنند. برای مثال از حیث وصولی‌ها و طبقات تعرفه‌ای به اندازه ما مشکل ندارند. مثلا شما در همین کشورهای حوزه‌ خلیج فارس می‌بینید که همه‌ کالاهای ورودی به این کشورها در ماخذ تعرفه‌ 4 درصد هستند یا در کشورهای اروپایی شاید یکی، دو قلم کالا هست که ماخذ تعرفه‌اش بالا است که اتفاقا در همان اقلام هم قاچاق‌پذیرند.

اشاره داشتید به اینکه تعرفه‌ یک نوع ابزار حمایتی است. این درحالی است که در سایر کشورهای دنیا از موانع غیرتعرفه‌ای برای حمایت از تولید داخل استفاده می‌کنند. اما در ایران همچنان با ابزار تعرفه این حمایت‌ها را اعمال می‌کنیم. چرا تاکنون نتوانسته‌ایم جایگزینی برای حمایت‌های تعرفه‌ای داشته باشیم؟ اصلا چه جایگزینی را می‌توان برای این موضوع تعریف کرد؟

اولا متولی‌ این موضوع وزارت صنعت، معدن و تجارت است و آنها می‌توانند پاسخ دقیق‌تری بدهند. به اعتقاد من استفاده از این ابزار در صورتی مؤثر است که ما بتوانیم با افزایش تعرفه، منافذ ورودی کالاها را ببندیم و از طریق قاچاق و رویه‌هایی همچون کولبری و ته‌لنجی و... نیز وارداتی صورت نگیرد. از سویی برای اینکه تعرفه‌گذاری بتواند به حمایت از تولید داخل منتج شود باید در حوزه تولید نیز بهره‌وری افزایش یابد و تسهیلاتی با سود پایین به واحدهای تولیدی تعلق گیرد. همچنین استفاده از تکنولوژی‌های روز نیز به منظور رقابت در بازارهای هدف در دستور کار واحدهای تولیدی باشد. برای استفاده از تکنولوژی‌های روز هم می‌توانیم معافیت‌های گمرکی و مالیاتی را اعمال کنیم. مسیر جایگزین، حرکت در بستر استانداردهای جهانی است. باید به سمت شفافیت و روان‌سازی تجارت و اقتصاد حرکت کنیم. وقتی همه چیز شفاف شد قطعا سیاست‌گذاری‌های تجاری هم بهتر جواب می‌دهد.

در ایران همان‌طور که اشاره کردید، رویه‌های مختلفی در تجارت خارجی وجود دارد که در هیچ کشوری دیده نمی‌شود. به‌نظر می‌رسد اگر این رویه‌ها را برداریم، نظارت هم آسان‌تر می‌شود.

حرف شما درست است. در کشورمان حول و حوش 16 رویه‌ گمرکی داریم، اما در کشوری مثل کره 4 رویه و در اسپانیا 3 رویه است. حتی در کشورهایی که پیشرفته هستند 5 رویه گمرکی وجود دارد، اما تعدد رویه‌های گمرکی در ایران، کنترل کردن و مدیریت کردن آنها را برای کارکنان و اقتصاد، سخت کرده است. ما در گمرک پیش‌قدم شدیم که این رویه‌ها را ساماندهی کنیم. بعضی از این رویه‌ها مانند کولبری و ته‌لنجی بدون حساب و کتاب کار می‌کردند. به همین دلیل، امسال مصوبه‌ای را در خرداد ماه از ریاست‌‌جمهوری گرفتیم که بتوانیم حداقل آنها را مدیریت کنیم و بتوانیم ورود کالاها و نوع کالاهای وارد شده را رصد کنیم. از سوی دیگر کنترل‌های ایمنی، بهداشتی و قرنطینه‌ای را نیز اعمال کنیم. بنابراین هم در ملوانی و هم در کولبری گمرک متولی شده است که با همراهی و همکاری دستگاه‌های مرتبط آنها را ساماندهی کند. مثلا در حوزه‌ کولبری در چهار استانی که مشخص شد قرار شد کوله‌بران شناسایی شوند، کارت الکترونیک برایشان صادر شود، فهرست کالاهایی که می‌توانند همراه خودشان بیاورند مشخص شود، سقف میزان معافیتی که به هر کدام از آنها داده می‌شود نیز مشخص است؛ بنابراین دیگر مانند گذشته نیست که هیچ اعمال قانون و کنترلی روی آن صورت نگیرد. در حوزه‌ ملوانی و ته‌لنجی هم همین تصمیم را گرفتیم. این درحالی است که به جای اینکه در مناطق مرزی یک توسعه‌ پایدار مدنظرمان باشد، به این رویه‌ها روی آورده‌ایم. البته لایحه‌ای در وزارت کشور درحال تدوین است که مربوط به تامین معیشت مرزنشینان از طریق سرمایه‌گذاری است؛ ما هم در این باره نظراتی داده‌ایم. اما تا زمانی که این لایحه به مرحله اجرا برسد، مقرراتی را برای رویه‌ها اعمال کردیم که کالاهای وارداتی از این طریق را ثبت کنیم. در این شیوه جدید هر ملوان سود بازرگانی تا 10 میلیون تومان معافیت دریافت می‌کند و مازادش باید طبق مقررات گمرکی ترخیص شود؛ بنابراین هر چند باید به دنبال این باشیم که رویه‌ها را کاهش دهیم ولی ساماندهی آنها را شروع کردیم.

چه اصراری هست که این رویه‌ها وجود داشته باشد؟

نباید فراموش کنید که در مناطق مرزی کشور ما، زندگی مردم با این رویه‌ها گره خورده است؛ ما هم با این واردات صرف مخالف هستیم، ولی در این شرایط هم اگر همین راه هم دریغ بشود واقعا مرزهای جنوب کشورمان به‌خصوص شهرهایی که تنها راه درآمدشان واردات از طریق همین رویه‌ها است، به مشکل برمی‌خورند. نگاه این است که ما در کنار ساماندهی رویه‌ها که مثلا تا 5 سال ادامه پیدا می‌کند و در آن لایحه‌ای که اشاره کردم دیده شده، از طریق منابعی که استان‌ها در اختیار می‌گیرند، سیاست‌های جایگزینی را در بخش تولید و صنعت یا کارهای تجاری مولد که ارزش افزوده ایجاد می‌کند، اعمال کنند.

به نظرم به لحاظ درآمدی هم باید برایشان به صرفه باشد. شما نمی‌توانید یک کسی را که در روز مثلا یک میلیون تومان درآمد دارد به یک واحد تولیدی بفرستید که مثلا دو میلیون تومان دریافتی داشته باشد.

درست است. عرض کردم چون خود وزارت کشور متولی بحث تامین معیشت مرزنشینان است و جزو برنامه‌ کاری‌اش است، این موضوع را با کمک دستگاه‌های ذی‌ربط تعقیب می‌کند.

مساله دیگری که وجود دارد در مورد اصلاح ساختار تشکیلات و فرآیندها در گمرک است. بازرترین مثال آن تعداد زیاد کارمندان گمرک است که نسبت به سایر کشورها زیاد است. به نظر شما تاخیر در اصلاح ساختار مانع نوسازی گمرک نمی‌شود؟

با این تعداد رویه و این وظایف متعددی که برعهده‌ ما گذاشته شده، همزمان باید در ورودی و خروجی مناطق آزاد که تعداد آنها روبه افزایش است هم حضور داشته باشیم. از سویی در بازارچه‌های مرزی باید مستقر باشیم. همچنین 66 منطقه‌ ویژه‌ اقتصادی تصویب شده و 12 منطقه دیگر هم اضافه می‌شود که آنجا هم نیاز به حضور گمرک است. خود گمرکات کشور هم هست. در برنامه‌ پنجم قرار بود 30 درصد گمرکات غیرفعال ما کاهش یابد؛ ولی در مقابل آن مناطق آزاد و ویژه و بازارچه‌ها افزایش یافت. از سویی قرار است بازارچه موقتی را به کوله‌بری‌ها اختصاص دهیم که گمرک باید در آنجا هم حضور داشته باشد. ما که نمی‌توانیم همه روندها را بلافاصله مکانیزه کنیم. حتی اگر آن را هم سیستمی و مکانیزه کنیم باید کسانی باشند که این کار را انجام دهند. خود این یک بخش نیرو می‌طلبد. درحال حاضر همه‌ مدیرکل‌هایمان می‌گویند که کمبود نیرو داریم. علاوه بر اینها در بعضی گمرکات ما باید به‌صورت 24 ساعته سرویس بدهیم؛ اینها نیاز به سه شیفت کاری دارند. البته گمرک در این راستا یکسری اقدامات کرده که ساختارش را اصلاح کند و از نیمه‌ دوم سال 92 که سامانه جامع مستقر شد، سرویس‌های ارزیابی ما که یک روز مملو از کارشناس ارزیاب بود، الان تقریبا خالی است؛ ما حدود 1500 کارشناس داشتیم. اما با این سیستم، اگر فعال اقتصادی کالایش با توجه به ضوابط در سطح یک قرار گیرد، خود سیستم بدون ارزیابی آن را چک می‌کند. کارشناس و ارزیاب را در سطح یک حذف کردیم. برای سطح 2 فقط کارشناس است که کنترل سیستمی و فیزیکی می‌کند. تنها در سطح 3 هم کارشناس و هم ارزیاب حضور دارد؛ بنابراین در این بخش نیروهایمان را کاهش دادیم. از سوی دیگر حداقل تقاضای جدید برای نیروهای جدید به دولت ارائه ندادیم. به هر حال با این تعداد وظیفه، به ‌نظرم کمبود نیرو هم داریم. پیش از سیستمی شدن روندهای گمرکی، کسی که می‌خواست کالایش را اظهار کند اطلاعات را در خود گمرک وارد می‌کرد. بنابراین چند نفر در گمرک می‌نشستند و اطلاعات را تایپ می‌کردند. درحال حاضر تجار می‌توانند در بستر اینترنت از هر نقطه جهان کالایشان را اظهار از راه دور کنند.

در مورد این سه سطح هم توضیح دهید. اینها همان خطوط سبز، زرد و قرمز هستند که اسمشان تغییر کرده؟

بله؛ اسم‌ها را براساس گمرک الکترونیک تغییر دادیم. سطح یک می‌شود سطح کنترل کامل سیستمی. براساس مدیریت ریسک، ضوابط و شاخص‌هایی که تعریف کردیم یکسری کالا در سطح یک کنترل می‌شوند که سیستم فول آنها را چک می‌کند. حدود 400-300 شاخص است که سیستم به‌صورت اتوماتیک به محض اینکه کد و اسم تاجر وارد می‌شود، مشخصات را چک می‌کند. این پروسه هم در کسری از ثانیه انجام می‌شود. در سطح دو کالاهای کم ریسک هستند که مدیریت ریسک را انجام می‌دهیم. اما کارشناسان کنترل اسناد را برعهده دارند. سطح سوم مربوط به کالای پرریسک است؛ این دست از کالاها قاچاق ‌پذیرند، تعرفه‌ ماخذشان بالاست و احتمال تخلف در آنها زیاد است. کالاهای این سطح را هم ارزیابی می‌کنیم و هم کارشناس کنترل می‌کند و هم دوباره به‌صورت رندوم چک می‌شود. در واقع تنها جایی که نیروی انسانی‌مان خیلی درگیر است، در سطح 3 است که کالای پرریسک وجود دارد.

برخی می‌گویند که شناسایی تجاری که می‌توانند در سطح یک کالاهای خود را وارد کنند حتی ممکن است یک سال هم طول بکشد.

برای انتخاب فعال مجاز اقتصادی فرمی را در پرتال گمرک گذاشته‌ایم که تجار به آنجا مراجعه می‌کنند و خود را معرفی می‌کنند و مشخصات خود و بنگاه اقتصادی‌شان را وارد می‌کنند. گمرک هم کلیه سوابق آن فعال اقتصادی را چک می‌کند. تا الان فکر کنم بیش از 117 شرکت را به‌عنوان فعال مجاز اقتصادی معرفی کردیم که 27 شرکت دانش‌بنیان هستند. حدود 30 تا 35 درصد کالاهای ما در سطح یک هستند. خود این کار هم در راستای کاهش زمان و رساندن سریع کالا به واحدهای تولیدی است. از سویی توانسته‌ایم نیروهای انسانی را در این بخش به حداقل برسانیم و البته به بخش‌های دیگر منتقل کردیم. در گذشته این روند طولانی بود. دلیل آن هم حضور شرکت‌های نفتی در این فهرست بود. الان این شرکت‌ها را جدا کردیم. در صورت ارائه درخواست بلافاصله تخلفات و بدهی شرکت چک می‌شود و درحال حاضر فکر می‌کنم حداکثر تا یک ماه به شرکت متقاضی اعلام می‌کنیم که واجد شرایط فهرست فعالان مجاز اقتصادی ما هست یا خیر.

اشاره داشتید به اینکه نیروهای انسانی را از بخشی به بخش دیگر منتقل کرده‌اید. فکر نمی‌کنید هر چه نیروی انسانی بیشتر باشد فساد بیشتر می‌شود؟

قبلا برای هر کاری صاحب کالا باید در گمرک حضور می‌یافت و در تماس مستقیم با کارمندان گمرک بود. اما الان این تماس به حداقل رسیده است. یکی از کارهایی که گمرک انجام داده این است که سعی کردیم رودررویی کارشناس و صاحب ‌کالا را به حداقل برسانیم؛ گرچه هنوز یکسری نواقصی داریم که باید رفع کنیم، ولی شما الان نمی‌دانید اظهارنامه‌ای که تنظیم کردید در اختیار کدام کارشناس قرار می‌گیرد و در چه گمرکی است.
برخی از کسانی که به‌عنوان حق‌العمل‌کار با گمرک سروکار دارند می‌گویند این درست است که رویه‌ها شفاف شده ولی هزینه‌های تخلف هم گران‌تر شده است. چراکه طرف مقابل می‌گوید کار سخت شده و نمی‌توان به راحتی تخلف کرد و به دلیل اینکه ریسک بالاتر رفته باید پول بیشتری بپردازید. بنابراین با توجه به اظهارات آنها این‌طور نیست که نشود در این سیستم تخلف کرد.
یکسری عیب و ایرادهایی وجود دارد که داریم آنها را پوشش می‌دهیم.  اما این‌طور هم نیست که مانند گذشته تخلفات آن‌قدر زیاد باشد. اسم کارشناس‌ها را هر روز در سامانه کدگذاری می‌کنند. بحث من این است که احتمال دارد فساد وجود داشته باشد، اما حداقل با این کار توانسته‌ایم فساد را واقعا کاهش و ریسک آن را افزایش دهیم. سیستم‌ها بالاخره باید خودشان را تکمیل کنند؛ این تکمیل هم به‌واسطه بازخوردی است که از مردم می‌گیریم. در تمام دستگاه‌ها فساد وجود دارد ولی حداقل این است که گمرک تلاش کرده در پیچیده‌ترین سازمان،‌ این سیستم را راه‌اندازی کند و همه چیز شفاف شود. صاحب کالا می‌تواند رصد کند که ترخیص کالایش در چه مرحله‌ای است. قبلا این‌طور نبوده. ما با همین سیستم‌ها بین 176 گمرک که در سازمان جهانی هستند، در سال 2017 مقام اول در مبارزه با قاچاق بین گمرکات جهان را به‌دست آوردیم. ایکس‌ری‌هایی که در گمرکات مستقر کردیم توانسته در امر مبارزه با قاچاق به ما کمک کند. یک ایکس‌ری پرسرعت را هم در گمرک شهید رجایی مستقر کردیم که در 30 ثانیه یک کامیون را با تصاویر بسیار واضح اسکن می‌کند و قرار است تصاویر را خود سیستم تحلیل کند. برنامه‌ای به آن داده می‌شود که محموله را با اظهارنامه مطابقت دهد. فعالیت‌هایی که در گمرک انجام شده موجب شده درآمدهای گمرکی نیز افزایش یابد و درآمدها از 8 هزار میلیارد تومان سال 1392 به بیش از 18 هزار میلیارد تومان صرفا در بخش حقوق ورودی رسید. مضاف بر اینکه رقم واردات ما در آن سال‌ها بیشتر هم بود. البته پارسال مجموع درآمدهای ما از محل حقوق ورودی، عوارض و ارزش افزوده بیش از 33 هزار میلیارد تومان بود و امسال هم افزایش 37 درصدی را داشتیم.

یکی از مواردی که کار را در گمرک پیچیده می‌کند، عوارض متعددی است که باید از کالاها دریافت شود. یعنی برخی کالاها مشابه یکدیگرند ولی در جزئیات با هم تفاوت دارند و همین تفاوت موجب می‌شود که تعرفه‌های آنها هم متفاوت باشد. درحالی که این کالاها به راحتی می‌توانند به جای یکدیگر اظهار شوند و زمینه تخلف را بالا ببرند. شما به‌عنوان رئیس گمرک کشور در مورد مشکلات این بخش توضیح دهید.

حرف شما درست است. یادتان هست که گفتم 27 سازمان با ما کار می‌کنند؟ در قانون مقررات صادرات و واردات آنها متولی بخشی از واردات‌ هستند؛ یعنی هر کسی که به ما کالا اظهار می‌کند باید سازمان‌های متولی مجوز بدهند. اینها زمانبر است. مثلا پارچه‌ آکسفورد یک تعرفه دارد، پارچه‌ای که الیافش پنبه باشد یک تعرفه دارد یا بقیه پارچه‌ها هر کدام یک تعرفه دارند. تشخیص تعرفه‌های آنها برای همکاران ما کار بسیار سختی است؛ ولی چه کسی متولی این است؟! در مورد همین پارچه، استاندارد باید مجوز بدهد؛ چون همکاران ما که نمی‌توانند تشخیص بدهند! ما هزاران ردیف کالای شیمیایی داریم که وارد گمرک می‌شود. این را باید به آزمایشگاه بدهیم تا تعیین ماهیت شود و تعرفه را مشخص کنیم. بنابراین حرف شما درست است.  یک مثال برایتان می‌آورم تا مشکل را در این زمینه متوجه شوید. وزارت جهاد در مورد تخمه‌ آفتابگردان گفته اگر تخمه‌ آفتابگردان برای کارخانه‌های روغن‌کشی وارد شود 5 درصد تعرفه و اگر برای آجیل وارد شود 40 درصد تعرفه دارد! ما در این مورد یک اختلاف با آزمایشگاه و استاندارد داریم.  این تخمه‌ها را نمونه‌برداری می‌کنیم و به آزمایشگاه می‌فرستیم و می‌گوییم شما تشخیص دهید که این تخمه‌های آفتابگردان برای چه کاری وارد می‌شود. آزمایشگاه می‌گوید من باید از کجا بدانم؟ این فساد ایجاد می‌کند. اختلاف تعرفه این دو تا هم بین 5 تا 40 است یعنی 35 درصد! این مساله را مطرح کردیم. قرار بود ما طبقات تعرفه‌ای را به 6 تا هم برسانیم که فقط تا 8 طبقه کاهش دادیم. این موضوع به عهده سازمان توسعه تجارت است. الان یکی از گرفتاری‌های ما در حوزه گمرک، همین بحث تغییرات دائمی مقررات است که مسبب آن هم ما نیستیم.

مثلا الان برای خودرو تعرفه 40 درصد داریم، تعرفه‌ 55 درصد داریم، 75 درصد داریم و... یا مثلا همین امسال دو بار فهرست تعرفه به ما ابلاغ شده است؛ همکاران ما باید بنشینند ماخذ تعرفه‌ها را دقیقا کنترل کنند که اگر از یک جایی کم گرفتند کسر دریافتی بزنند. طبقات متعدد تعرفه، ماخذهای متعدد، وجود دستگاه‌های مختلف، سیاست‌های متغیر، عدم‌ثبات مقررات و مواردی از این دست گمرک را هم با مشکل مواجه کرده است. بسیاری از این موارد در حوزه‌ سیاست‌گذاری سازمان توسعه تجارت است.

فکر می‌کنم همین بررسی‌ها زمان ترخیص کالا را هم افزایش می‌دهد. این هم یکی از انتقادهایی است که فعالان بخش خصوصی دارند.

یکی از کمک‌هایی که این سامانه به ما کرده این است که مشخص می‌کند چه کسی، کجا و چه مدت زمانی کالا را متوقف کرده است. این سیستم تاخیرهای همه سازمان‌ها را ‌استخراج و ابلاغ می‌کند. دیگر کسی نمی‌تواند پشت دیوار گمرک پنهان شود.

در مورد آزمایشگاه‌های تخصصی در گمرک‌ها هم مواردی مطرح می‌شود. مبادی گمرکی اصلی معمولا مجهز به آزمایشگاه‌های پیشرفته نیستند و زمانی طولانی برای ارسال نمونه به اداره استاندارد مستقر در کرج و پاسخ آن به گمرک هدر رود. آیا شما برای ایجاد آزمایشگاه‌های تخصصی برنامه‌ای دارید؟

در بحث استاندارد یک زمانی واحدهای استاندارد از نظر سازمانی زیرمجموعه‌ خود گمرک بودند که بعد دوباره منفک شد و الان زیرنظر سازمان ملی استاندارد کشور است. سازمان ملی استاندارد هم در گمرکات عمده‌ کشور مثل گمرک شهید رجایی و خرمشهر امکانات خوبی دارد؛ ولی بعضا یکسری کالا هست که باید مثلا به موسسه استاندارد در کرج برود. این موارد را هم قبلا در نشست‌هایی که با سازمان ملی استاندارد داشتیم، مطرح کردیم. یک تفاهم‌نامه داشتیم که فکر کنم تا پایان سال 96 مهلت دارد. مثلا در این تفاهم‌نامه آمده است اگر واحد تولیدی مواد اولیه بیاورد، استاندارد رسیدگی کند. توافق کردیم که فهرست واحدهای تولیدکننده‌ مورد تایید استاندارد اگر یک بار برای یک کالا استاندارد اجباری و همان کالا را یک فرد دیگری وارد کرد، سازمان استاندارد دیگر نیاز به نمونه‌برداری ندارد و می‌تواند مجوز بدهد. این هم باز یکی از راه‌هایی بود که واحدهای تولیدی‌مان مشکل داشت. آن تفاهم‌نامه بخشی از مشکلات را حل کرد؛ ولی این موضوع آزمایشگاه‌های زیرمجموعه‌ سازمان ملی استاندارد هنوز جزو مواردی است که گله‌مندی واردکنندگان را به دنبال دارد

.
در مورد گمرکات هم انتقاداتی وجود دارد در این خصوص که برخی از کالاها که باید از گمرکات تخصصی وارد شوند، از گمرکات عمومی هم وارد می شوند یا بالعکس. نظارت بر این رویه ضعف دارد یا سیاست‌های شما عوض شده است؟

ما زمانی که سیستم جامع امور گمرکی را نداشتیم گمرکات تخصصی معنا داشت. الان کارشناسان ما مجازی هستند. ما کارشناس‌ها را تخصصی کردیم؛ یعنی الان در سیستم برای کالاهایی که ریسکشان بالاست کارشناس انتخاب کردیم و از فیلترهای مختلف هم گذراندیم و گفتیم این تعداد از کارشناس این کالا را ببینند و اینکه کالا کجا باشد دیگر معنی پیدا نمی‌کند. چون کارشناس‌ها می‌توانند در هر گمرکی مستقر باشند. ما زیاد حساسیت نداریم که از قبل بگوییم حتما این کالا به یک گمرک خاص برود. همه‌ گمرکات می‌توانند تخصصی باشند.

مساله قاچاق هم از دیگر مباحثی است که زیاد در موردش صحبت می‌شود. ستاد مبارزه با قاچاق می‌گوید ما 12 میلیارد دلار قاچاق داریم. گفته می‌شود 900-800 میلیون دلار قاچاق هم از مبادی رسمی وارد می‌شود. این حجم کالا چگونه می‌تواند وارد شود؟

اولا مسوول برآورد قاچاق خود ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق است. اینکه با چه چیزی برآورد کرده آن را من نمی‌دانم، اما قطعا شاخص‌های علمی را ستاد در نظر می‌گیرد. گمرک درحال حاضر گواهی مبدا را از خود مبدا کالا به‌صورت الکترونیکی می‌گیرد. چین، کره و امارات کشورهایی هستند که واردات زیادی به ایران دارند و ما از آنها گواهی مبدا دریافت می‌کنیم. وقتی این شرایط مهیا است، دیگر جایی برای تخلف سازما‌ن‌یافته نیست. البته همچنان برخی از تخلف‌ها در ورود کالا رخ می‌دهد مانند اینکه در تعداد کالا اظهار نادرست می‌کنند. اما بازهم ما برخی اینها را می‌توانیم تشخیص دهیم. اما در پاسخ به آنچه سوال شما بود، باید بگویم بخشی از آنچه ستاد مبازره با قاچاق کالا و ارز به‌عنوان آمار قاچاق مطرح می‌کند، به همان رویه‌هایی که اشاره داشتیم برمی‌گردد.

آنهاجزو اقلام قاچاق محسوب می‌شود؟

اینها جزو کالاهایی است که در آمار وارداتی ما ثبت نمی‌شود چون گمرک بر آن نظارت ندارد. البته همان‌طور که گفتم قرار است این رویه‌ها را ساماندهی کنیم،  بخشی هم به کالای همراه مسافر مربوط می‌شود. البته اینها قاچاق نیست ولی جزو آمار واردات گمرک هم محسوب نمی‌شود. اما با توجه به مصوبه‌ای که در این‌باره گذرانده‌ایم، از این به بعد ما پای کار آمده‌ایم. الان خود استان‌ها در مورد رویه‌ها تصمیم می‌گیرند. وقتی هم محدودیتی اعمال می‌شود، اعتراض‌های زیادی را به دنبال دارد. اما قرار است ما تمام کالاهایی  راکه با استفاده از این رویه‌ها وارد می‌شود،ثبت کنیم.

یک مشکل اساسی‌ که در مورد این سیستم وجود دارد، قطع و وصلی‌های زیاد آن است. این مشکل نرم‌افزاری است یا زیرساخت‌های اینترنتی کار را سخت کرده است؟

ما مشکل نرم‌افزاری نداریم. اگر قطع و وصلی باشد، لحظه‌ای است. یک زمانی ما در شهید رجایی یا در فرودگاه امام مشکلاتی داشتیم که برای آن از ماهواره استفاده کردیم. نمی‌گویم سیستم قطع نمی‌شود اما به‌ندرت دیده می‌شود. در سال‌های گذشته قطع و وصلی‌های زیادی داشتیم، اما سعی کردیم در جاهایی که تراکم ارباب‌رجوع داشتیم و تعداد بارنامه‌هایمان بالا بود، استقرار ماهواره‌ها را در پیش بگیریم. بیشترین مشکلی که ما در گذشته در این قطع و وصلی‌ها داشتیم، به‌دلیل همکاری نکردن مخابرات با ما بود.

وقتی که زیرساخت‌ها از لحاظ مخابراتی آماده نبوده، چرا این سیستم را در همه‌جا راه انداختید؟

مشکل آن‌قدر نبود که شما بگویید چرا این کار را کردید! اتفاقا این سیستم‌ها باید بیایند تا این مشکل را مرتفع کنند. اگر ما منتظر مخابرات می‌ماندیم که باید دست روی دست می‌گذاشتیم.
اما وقتی شما زیرساخت نداشته باشید و تمام کارها هم از طریق اینترنت انجام شود، صادرات و واردات به مشکل برمی‌خورد.
چرا این‌طور نمی‌بینید که زمان ترخیص از 26 روز به 3 روز رسیده است و صادرات یک روزه انجام می‌شود.
من هنوز هم مثل قبل می‌گویم که در 3 روز کالا ترخیص نمی‌شود، مگر اینکه در مورد کارهای گمرکی این ادعا صدق کند.
بله همین‌طور است ما در گمرک سه روزه کالا را ترخیص می‌کنیم؛ اینکه دیگران مجوز را دیر می‌دهند واقعا مربوط به گمرک نیست. همین الان خودتان اشاره کردید که آزمایشگاه استاندارد مجهز نیست و باید به کرج بیاید. اینها مشکل ایجاد می‌کنند.

با نصب سیستم گمرکی بسیاری از افراد که در دفاتر بازرگانی کار می‌کردند، اشتغالشان را از دست دادند یا کم‌کار شدند. حتی برخی از دفاتر بازرگانی تعطیل شدند. این هم به‌خاطر سیستمی شدن روند ترخیص کالاست؟

بله. چون مراجعه به گمرک به حداقل رسید. از سویی وقتی یک واردکننده می‌تواند در دفتر محل کار با ورود به سیستم کارهایش را انجام دهد، هزینه‌ها و نیروی انسانی و مراجعات به حداقل می‌رسد. البته این نیروی انسانی را می‌توان در بخش‌های دیگری به‌کار گرفت .

منبع: دنیای اقتصاد