پدرام سلطانی به بهانه نزدیک شدن روز ملی صادرات در گفت‌وگو با ایسنا، به تشریح وضعیت فعلی صادرات و موانع و چالش‌های پیش روی این مقوله مهم در رشد اقتصادی پرداخت، به گفته او برجام نقش قابل ملاحظه‌ای در رفع بخش مهمی از موانع صادراتی داشته است، اما همچنان نمی‌توانیم با معیارها و شاخص‌های امروز خودمان را یک کشور صادراتی بدانیم چرا که کالاهای یک کشور صادراتی مبتنی بر کالاهای صنعتی، محصولات دانش بنیان و به طور کلی کالاهای با ارزش افزوده بالا است و این در حالی است که عمده صادرات ایران متکی به مواد خام، نفت و گاز و مواد معدنی است که ارزش افزوده پایینی دارد.  سلطانی همچنین معتقد است بهبود محیط کسب و کار می‌تواند زمینه را برای بهبود وضعیت صادرات و توسعه بازارهای صادراتی فراهم کند.

مشروح این گفت‌وگو با نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران را در ادامه می خوانید: 

- دولت یازدهم در سه سال گذشته چقدر در زمینه توسعه و بهبود وضعیت  صادرات موفق عمل کرده است؟

دولت یازدهم از ابتدای شروع به کار خود در شش ماهه اول، با لغو تعدادی از بخش‌نامه‌هایی که مخل صادرات بودند از جمله بخش نامه موسوم به پیمان سپاری و همچنین بخش نامه حصول مالیات بر درآمد از صادراتی که ارز آن به کشور برنگشته باشد، توانست برخی مسائل غیرممکن و آن فضای تشویشی که در اواخر دولت قبل به وجود آمده بود را تا حدودی مرتفع کند.   

پس از آن هم دولت تمام نیروی خود را بر روی مذاکرات هسته‌ای و برجام گذاشت. برجام واجرایی شدن آن توانست فضای کاری ایران با جامعه بین المللی را بسیار بهتر کند و کشورها را مجددا برای کار با ایران خوشبین کرد. همچنین آن دسته از شرکت‌های اروپایی که قبلا با ایران کار می‌کردند خریدهای شان را از ایران از سر گرفتند. از سوی دیگر هزینه‌های صادرات ما اعم از هزینه‌های بانکی، حمل و نقل و بیمه کاهش پیدا کرد و بخشی از صادرات ما از جمله صادرات نفت و فراورده‌های نفتی، محصولات پتروشیمی و فلزات که  دچار تحریم شده بود تقریبا صادرات شان به شرایط پیش از تحریم ها برگشت و بار تحریم از روی دوششان برداشته شد.

اما به غیر از این موارد باید گفت که دولت در زمینه صادرات کار قابل توجه و موثری انجام نداده است.

- در بخش صادرات غیر نفتی در حال حاضر چقدر از ظرفیت های صادراتی در زمینه کالاهای صنعتی و خدمات فنی و مهندسی استفاده می شود؟  

خدمات فنی و مهندسی از جمله حوزه هایی است که برجام می‌تواند بسیار برای آن موثر واقع شود، اما تا زمانی که ارتباطات بانکی ما با کشورهایی که به صورت بالقوه می‌توانیم به آن ها صادرات خدمات فنی ومهندسی داشته باشیم برقرار نشود و همچنین صدور ضمانت‌های حسن انجام کار از سر گرفته نشود، صادرات این کالاها نمی تواند با جدیت و قوت لازم کار خودش را پیش ببرد.

 البته باید به این نکته هم توجه کنیم که برای صادرات خدمات فنی و مهندسی مسئله تامین مالی در ابتدای کار بسیار مهم است، به ویژه در آن قراردادهایی که تجهیزات و کالاهای مربوطه باید توسط پیمان کار تهیه شود، بنابراین اینکه مجددا امکان اخذ تسهیلات ارزی و همین طور ریالی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی فراهم شود بسیارمهم است.

از طرف دیگر برخی محدودیت‌هایی که در داخل برای صادرات خدمات فنی و مهندسی شد از جمله اینکه حتما درصد نسبتا قابل توجهی از کالاهایی که در پروژه بکار می‌رود از کالاهای ایرانی باشد در عمل باعث شد که امکان رقابت در این بخش وجود نداشته باشد، مسئله ای که تا حد زیادی قابل رفع شدن است، اما همچنان موضوع اصلی در صادرات خدمات فنی و مهندسی ضمانت نامه و تامین مالی است.

- یکی از مشکلات جدی که نسبت به وضعیت صادرات در ایران مطرح می‌شود عدم توسعه بازارهای صادراتی و محدود بودن بخش عمده‌ای از صادرات به چند کشور است، آیا سیاست های دولت بیشتر در این مسئله نقش اصلی را دارد و یا فعال نبودن تولیدکنندگان و صادرکنندگان بخش خصوصی؟   

اگر بخواهیم در یک جمله وضعیت صادراتی مان را توضیح دهیم باید گفت که ما هنوز تبدیل به یک کشور صادرکننده نشده‌ایم، اگر به ترکیب کالاهای صادراتی‌مان نگاه کنیم همچنان بخش عمده‌ای از آن وابسته به نفت، گاز و محصولات معدنی است.

کشوری صادرکننده است که در ترکیب کالاهای صادراتی‌اش، سهم کالاهای صنعتی و کالاهای با ارزش افزوده بالا و کالاهای دانش بنیان درصد بالایی داشته باشد، اما کشوری که وابسته به فروش نفت، گاز، فراورده های نفتی و محصولات معدنی با ارزش افزوده پایین است نمی تواند یک کشور صادرکننده باشد.

دلیل اصلی که ما تنوع بازارهای صادراتی نداریم این است که کالاهایی را تولید و به فروش می رسانیم که بیشتر مواد خام مورد نیاز چند کشور صنعتی است که به لحاظ هزینه حمل و نقل خرید این محصولات از ایران برایشان توجیه اقتصادی دارد.

اگر ارزش افزوده کالای ما بالا برود و کالاهای صادراتی مان بیشتر ترکیب صنعتی پیدا کنند اثرات حمل و نقل و جنبه جغرافیایی در قیمت تمام شده محصولات کاهش پیدا می‌کند و بنابراین تنوع بازار صادراتی ما افزایش می یابد و در نتیجه می‌توانیم کالاهای مان را به مسافت‌های دورتری هم صادر کنیم، اما اصل موضوع این است که با توجه به مفاهیم امروزی ما یک کشور صادرکننده نیستیم و میزان صادرات کشورما نسبت به  تولید ناخالص داخلی (GDP) بسیار پایین است.

- آمارهای صادراتی نشان می دهد که میزان صادرات در شش ماهه اول امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته بیشتر شده است، آیا سهم نفت و مشتقات نفتی همچنان در این افزایش پررنگ است؟  

بله، بیشتر این افزایش مربوط به حوزه‌های نفت، گاز و مشتقات آن است، ضمن آنکه به طورکلی زمانیکه پایه صادراتی مان پایین باشد رشدهای دو رقمی هم سالیان زیادی زمان می‌برد که بتواند صادرات را به میزان قابل توجهی برساند، وضعیتی که ما هنوز با آن فاصله زیادی داریم.

- یکی از شاخص های مهم در رشد صادرات، داشتن محیط مناسب کسب و کار است، امروز محیط کسب و کار در ایران چقدر برای صادرات مساعد است؟

محیط کسب و کار ما مساعد تولید نیست به طریق اولی مساعد صادرات هم نیست، زمانی که صحبت از صادرات کالای صنعتی و کالاهای با ارزش افزوده بالا می‌کنیم باید تولید قوی داشته باشیم چرا که وقتی تولید قوی نداریم در نتیجه صادرات مناسبی هم شکل نمی‌گیرد از سوی دیگر هم توجه جدی به بهبود محیط کسب و کار صورت نگرفته است حتی در دولت یازدهم هم این توجه اتفاق نیفتاده است و برای همین یکی از مهمترین نارضایتی‌های بخش خصوصی از دولت این است که آن طوری که وعده داده شد به بهبود محیط کسب و کار توجه نشد.

به غیر از برجام  که کار بسیار مهمی بود و نمی توان اثرات آن را کوچک قلمداد کرد و وزن آن به تنهایی ۴۰ درصد مسائل کسب و کار ما بود، ۶۰ درصد دیگر مسائل و مشکلات کسب و کار هنوز حل نشده است.