عارفه مشایخی _ موسسات و شرکت های دانش بنیان، موسسات خصوصی و تعاونی هایی هستند که به منظور هم افزایی علم و ثروت، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه های فناوری های برتر با ارزش افزوده زیاد به ویژه در تولید نرم افزارها تاسیس می شوند. در کشور ما هم سال هاست که این بحث به جریان افتاده و شرکت ها و موسسات زیادی در این راستا شکل گرفتند و به فعالیت می پردازند. اما با توجه به تحریم هایی که سال های اخیر برصنعت و اقتصاد ما سایه افکنده است این سوال یه وجود می آید که با توجه به ضعفی که در شرایط فعلی در بخش صنعت وجود دارد آیا این شرکت ها توانستند آن طور که باید و شاید به وظیفه خود عمل کنند و  به تولید و صادرات محصولات با تکنولوژی بالا بپردازد و در این مسیر موفق باشند؟ در این خصوص با مجید سروش، دبیر کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسب و کارهای نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران به گفت و گو نشستیم.

دبیر کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسب و کارهای نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران در گفت و گو با سایت خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در خصوص سطح بالای تکنولوژی و شکافی که در این سطح از تکنولوژی ایجاد می شود گفت: شکاف تکنولوژی عاملی در جهت انحصار تولید یک محصول در یک کشور و بی نصیب ماندن دیگر کشورها از مزایای اقتصادی اولیه ی آن محصول است. در اولین مرحله این کشورها از این شکاف تکنولوژی استفاده می کنند و فروشی پر سود( فروش با حاشیه سود بالا ) با قیمتی بیش از قیمت رقابتی ( معمولا در شروع کار رقیبی ندارند) را تجربه می کنند. پس از گذشت مدتی محصول در چرخه تکنولوژی از صدر نشینی فنی خارج می شود. در این هنگام ، حاشیه سود ارزشمند قبلی برای تولید کننده وجود نخواهد داشت و به همین علت صاحب تکنولوژی، دانش  خود را به کشورهای درجه 2 می فروشد. کشورهایی که توان کسب تکنولوژی را دارند ( اصطلاحا دارای قدرت جذب بالاتری هستند) این تکنولوژی را می گیرند و با حاشیه سود کمتری در سطح گسترده آن را تولید و به بازارها عرضه می کنند.

مجید سروش در ادامه تصریح کرد: در مرحله اول که کشورهای پیشرفته با تکنولوژی بالا و محدود تر محصولات را تولید می کنند شاید مصرف عام وجود نداشته باشد اما در مرحله بعدی که کشورهایی با سطح توسعه ی پایین تر به تولید دست می زنند محصولات مصرف عام پیدا می کند و فراگیر تر می شود. به طور مثال می توان به کامپیوتر ها اشاره کرد. اگر به سال ها قبل برگردیم می بینیم از این کالای استراتژیک در کشورهای پیشرفته دنیا و در موارد خاص و مکان های ویژه استفاده می شد. اما رفته رفته که این تکنولوژی به کشورهای دیگر هم انتقال یافت و یا کشورهای دارای دانش، محل تولید خود را به کشورهای دیگر تغییر دادند، تولید این محصول در سطح انبوه شروع شد و در شرایط فعلی استفاده از کامپیوترها فراگیر و همه گیر شده است.

وی افزود: حال فرض کنید کشوری همچون ایران می خواهد وارد این چرخه شود. همانطور که قبل تر به آن اشاره شد در این میان مساله ای به نام قدرت جذب وجود دارد که عوامل متعددی باعث می شوند این قدرت جذب بالا رود.

سروش در ادامه می گوید: تجربه نشان داده است که کشورهایی که حاکمیت قانون در آن ها پایین است ( مانند کشور جهان سومی همچون افغانستان) بازار مناسبی برای کشورهایی که سطح تکنولوژی بالایی دارند نیستند. علت هم این است  که شرکت هایی با تکنولوژی بالا تمایل دارند در فضایی امن به کار و فعالیت بپردازند تا خطرات کمتری متوجه آن ها شود به علاوه نوع مناسبات در کشورهای توسعه نیافته برای شرکت هایی که در اقتصادهای برتر و پیشرو قرار دارند ناشناخته است. در این میان اگر یک کشور میانی( همچون ایران)  که در آن نه حاکمیت قانون به قدری پایین است که هرج و مرج در آن زیاد باشد و نه سطح بسیار بالا و بروز فناوری در آن حاکم است، قدرت جذب بالایی فراهم کند و تکنولوژی درجه 2 را جذب کند به دلیل داشتن شرکت هایی که می توانند در کشورهایی با حاکمیت قانون پایین ( همچون افغانستان)  کار کنند می توانند قدرت صادراتی زیادی را تولید کنند ( یعنی جذب تکنولوژی کشورهای پیشرفته توسط یک کشور متوسط، قدرت صادراتی زیادی را برای صادرات به کشورهای پرهرج و مرج می دهد) و به این ترتیب یک مزیت صادراتی برای این کشورها ایجاد می شود.

 دبیر کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسب و کارهای نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران در خصوص ضرورت رفتن به سمت تولید و صادرات محصولات دانش بنیان اظهار کرد: قبل از هرچیزی باید اصطلاح دانش بنیان را به طور دقیق تر تعریف کنیم. اصطلاح بین المللی این واژه با معنایی که در ایران برای آن به کار می بریم همسان نیست به این معنا که در مفهوم بین المللی شرکت دانش بنیان به شرکتی گفته می شود که ساختار مدیریتی آن بر اساس نظم و انضباط مناسب و با استانداردهای بروز است و سیستم مدیریتی شرکت بر اساس معیارهای مدیریتی مناسب چیده شده است. اما مفهموم این واژه در ایران به گونه ای تلقی می شود که  شرکت هایی که دارای تکنولوژی بالا هستند یا در چارت آنها افراد متخصص با مدارک تحصیلی بالا قرار دارند و محصولات خاصی با دانش فنی بالا را تولید می کنند دانش بنیانند. اگر به این تفاوت دقت نکنیم در بومی سازی این شرکت ها وتولید این محصولات به خطا می رویم.

مجید سروش در ادامه می گوید: در مسیر جذب این دانش موانعی هم وجود دارد. یکی از این موانع این است که بعضا این دانش به عنوان یک کالای استراتژیک هم تلقی می شود به این معنا که کشور ها در سطوح بالا حاظر نیستند کالا را در مرحله اول که حاشیه سود بالا و مزیت اقتصادی فراوان وجود دارد به کشورهای دیگر انتقال دهند و به این ترتیب سود زیادی را از دست بدهند. مورد دیگر این است که در سطوح متوسط هم روابط میان کشورها در انتقال این دانش بسیار مهم و موثر عمل می کند .

وی افزود: با وجود این که شاید اقتصاد کلاسیک بر این عقیده باشد که تولید باید بر اساس مزیت نسبی انجام پذیرد و مبادله ی کالا و خدمات از طریق بازار بین الملل سطح بهینه رفاه را فراهم کند، در مورد کالاهای استراتژیک این وضعیت کمی متفاوت است و خود کفایی در این گونه مسائل توجیه پذیر است و برای جلوگیری از اینکه وابستگی نسبت به خدمت (دانش) استراتژیک به وجود آید، سرمایه گذاری در این حوزه از اهمیت زیادی برخوردار می شود.

سروش درباره اینکه آیا با توجه به ضعف هایی که در حوزه صنعت وجود دارد آیا در تولید محصولاتی با پایه دانش بنیان موفق عمل خواهیم کرد یا نه تصریح کرد: به نظر می رسد در تولید خیلی از کالاهای ایرانی سطح تکنولوژی فعلی که در داخل کشور وجود دارد هم به کار گرفته نمی شود به این معنا که تکنولوژی وجود دارد اما اقتصادی سازی نشده است. تکنولوژی بسیاری از کالاهایی خارجی که در بازارها وجود دارد و ما از آن ها استفاده می کنیم در داخل کشور وجود دارند اما به دلیل مشکلات و موانعی که در فضای کسب و کار وجود دارد ما نمی توانیم این کالاها را با تکنولوژی هایی که در دسترس ما هستند در مقیاس اقتصادی تولید کنیم .

وی در ادامه اظهار کرد: گزارش های جهانی که از طریق آمار تهیه شده توسط نهادهای داخلی کشور تهیه می شود نشانگر این موضوع است که مشکلات تامین مالی بنگاه ها، تکمیل حلقه فروش، شیوه های بازاریابی، نبود بازاریابی دیجیتال، عدم استفاده از ظرفیت های تبلیغاتی و تکمیل چرخه انتقال کالا به مصرف کننده نهایی، باعث می شود که نتوانیم از تکنولوژی که وجود دارد هم استفاده کنیم . به این ترتیب محصولات دانش بنیان ما در سطح تکنولوژی بالا محدود ماندند و در جاهایی که ناگزیر هستیم از آن ها استفاده می کنیم ( کالاهایی که ما نمی توانیم آن ها را وارد کرده و بعضا مجبوریم حتی با قیمت بالاتر تولید کنیم) .

به عقیده این فعال اقتصادی مشکل ما در شرایط فعلی دانش فنی نیست و عدم فضای کسب و کار بهینه، تعداد زیاد قوانین دست و پا گیر، تصدی گری زیاد دولت، عدم حمایت از بخش خصوصی واقعی، عدم آگاه سازی درست و عدم آموزش شیوه های تجارت از جمله مهمترین موانع در این راه محسوب می شوند.

وی در توضیح عدم آموزش شیوه های تجارت اظهار کرد: بسیاری از این شرکت های دانش بنیان، که تکنولوژی های بالایی دارند به دست افرادی گردانده می شوند که صرفا افرادی علمی هستند و از اصول تجارت بی خبرند . به این معنا که بیشتر از آن که به فضای بازار، فضای تجارت، قوانین تجارت، معضلات تجارت و از این دست مشکلات را بشناسند نسبت به تکنولوژی شناخت دارند .

   دبیر کمیسیون جوانان، کارآفرینی و کسب و کارهای نوین و دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران بر این عقیده است برای پیشرفت در این مسیر باید صندوق های حمایتی وجود داشته باشد که به جای اینکه به خود شخص با دانش بالا تسهیلات دهد، سرمایه گذاری های خطر پذیر انجام دهد و سبدی از کالاهایی با تکنولوژی بالا تولید کند که طبق تجربه جهانی درصدی از این کالاها موفق به کسب سود اقتصادی بالا شده و کل سبد را اقتصادی می کند.

مجید سروش می گوید: در ایران به جای این کار، با ارائه تسهیلات بانکی حمایت مستقیم از برخی از شرکت ها می کنیم که تجربه نشان می دهد بسیاری از این شرکت ها ایده هایی دارند که با نرخی در حدود 70 درصد شکست می خورند. این امر باعث می شود که در مراحل اولیه شکل گیری شرکت ها، سرخوردگی و شکست نصیب موسسین آن ها شود.

وی در ادامه گفت: توسعه صندوق های حمایت از سرمایه گذار خطر پذیر می تواند این مشکل را حل کند. ضمن این که توسعه آموزش های تجاری سازی محصولات و توسعه حضور در نمایشگاه ها هم باید در اساس کار قرار بگیرد.

مجید سروش می گوید: مزیت حضور در نمایشگاه های بین المللی به شکل پاویون های ملی آن است که کشورهای دیگر ما را به عنوان صاحب فناوری بشناسند و بتوانیم برندهای  بین المللی برای محصولات تولیدیمان را ایجاد کنیم.

این فعال اقصادی در آخر گفت: اگر بتوانیم این مشکلات را حل کنیم با همین تکنولوژی موجود می توانیم در بازارهای بین المللی حرف هایی برای گفتن داشته باشیم.

وی در ادامه تصریح کرد: نباید فراموش کنیم که سطح دانش آموختگی در کشور ما بالاست و مهندسین و تکنسین های متخصصی داریم و مشکل اصلی در بازاری سازی محصولات است.