به گزارش روز شنبه اگزیم‌نیوز، سفر رییس دولت سیزدهم به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه، آغازگر فصل جدیدی در روابط اقتصادی ایران با کشورهای آفریقایی بود و آشکار کرد که بازار هزار و ۳۰۰ میلیارد دلاری این قاره ظرفیت زیادی برای توسعه روابط تجاری با ایران دارد که سیاستگذاران گذشته از آن غافل مانده اند.

آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی»، رییس جمهور کشورمان ۲۰ تیرماه امسال در صدر هیاتی عالی‌رتبه راهی قاره آفریقا شد و این نخستین سفر یک رییس‌ جمهور ایران به قاره سیاه طی بیش از یک دهه اخیر بود.

آفریقا بعد از قاره آسیا، دومین قاره بزرگ و پرجمعیت جهان است. با مساحتی در حدود ۳۰/۳ میلیون کیلومتر مربع (۱۱/۷ میلیون مایل مربع) که به همراه جزایر مجاور، ۶ درصد از کل سطح زمین و ۲۰ درصد از مساحت خشکی‌های کره زمین را پوشش می‌دهد. آفریقا با یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت تا سال ۲۰۲۱، حدود ۱۸ درصد از جمعیت جهان را در خود دارد.

این قاره توسط دریای مدیترانه از شمال، تنگه سوئز و دریای سرخ در شمال شرقی، اقیانوس هند در جنوب شرقی و اقیانوس اطلس در غرب احاطه شده است.

قاره آفریقا شامل ۵۴ کشور مستقل و کاملاً به رسمیت شناخته شده، هشت قلمرو و ۲ ایالت مستقل است. الجزایر بزرگترین کشور آفریقا از نظر مساحت و نیجریه بزرگترین کشور آن از نظر جمعیت است.

آفریقا به لحاظ برخورداری از منابع طبیعی و معدنی نیز یکی از قاره‌های ثروتمند و برخوردار جهان به‌شمار می‌آید. نیجریه بر روی یکی از بزرگ‌ترین ذخایر ثابت شده نفت در جهان قرار گرفته‌است و ضمن داشتن یکی از سریعترین اقتصادهای در حال رشد در جهان را دارد.

آغاز رشد اقتصادی قاره آفریقا را می توان سال ۱۹۹۵ دانست به طوری که اغلب کشورهای آن به طور متوسط بین پنج تا ۱۰ درصد رشد اقتصادی را تجربه کردند به ویژه آنگولا، سودان و گینه استوایی، که هر سه کشور شروع به استخراج ذخایر نفتی خود کرده‌اند.

ایجاد نیروگاه خورشیدی در کشور 'مالی'، احداث نیروگاه بادی در 'کنیا'، ساخت بزرگ‌ترین تلسکوپ جهان در آفریقای جنوبی یا ایجاد دیوار بزرگ سبز از شرق تا غرب این قاره از جمله اقداماتی است که برای تقویت زیرساخت‌های آفریقا انجام می گیرد.

خراسان رضوی مسیری طولانی تا دستیابی به بازارهای آفریقا دارد و تنها راه دسترسی به بازار این قاره، عبور از گمرک بنادر جنوب ایران و طی مسیر دریایی است لذا چیزی از تجارت گمرکی از خراسان رضوی با آفریقا باقی نمی ماند و آنچه هست در قالب عملکرد گمرک استانهای جنوب کشور ثبت می شود لذا نمی توان چندان به ارقام و اعداد در حوزه صادرات و واردات تکیه کرد.

قابلیتهای صادراتی خراسان رضوی نیز شامل محصولات کشاورزی، ماشین آلات، خدمات فنی و مهندسی و برخی مصنوعات صنعتی است که می تواند بازار خود را در کشورهای آفریقایی پیدا کند، این موضوع در سخنان مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی نیز مشهود است.

امیررضا رجبی با بیان اینکه توسعه روابط تجاری خراسان رضوی با ۱۲ کشور آفریقایی در دولت سیزدهم آغاز شده یا شتاب گرفته است، گفت: این اداره برنامه تحولی توسعه تجارت و مراودات با کشورهای هدف صادراتی استان را تدوین کرده است که شامل طرح های مختلفی در خصوص اعزام و پذیرش هیاتهای تجاری، توسعه زیرساختهای تجاری، حمل و نقل و ترانزیت، افزایش صادرات به کشورهای هدف و اقلام صادراتی می شود.

وی بیان کرد: مراودات تجاری امسال خراسان رضوی با کشورهای آفریقایی نشان می دهد که صادرات به برخی از این کشورها افزایش داشته است به طوری که به عنوان مثال صادرات به کشور ساحل عاج با ۴۳۰ درصد و مورونی ۱۴۰ درصد، لیبی و سودان افزایش یافته و تجار خراسان رضوی توانسته اند به بازار کشورهای سنگال، مغرب و نیجریه نیز وارد شوند.

وی افزود: در واقع بازار این کشورها در سال جاری مورد توجه تجار و بازرگانان استان ما قرار گرفته است در عین حال به کشورهای دیگر از جمله کنیا، تانزانیا، آفریقای جنوبی و تونس نیز صادرات کالا انجام گرفته است.

مدیرکل صمت خراسان رضوی به بیشترین اقلام صادراتی استان به آفریقا اشاره کرد و گفت: قطعات برقی خودرو، پیاز، تجهیزات پزشکی، محصولات شیمیایی، کاغذ و مقوا، محصولات لبنی، محصولات ورزشی، رزین، لوازم خانگی، سیم و کابل، محصولات آروماتیک، خشکبار، اسباب بازی، کودهای شیمیایی، میوه و سبزیجات تازه، گل و گیاه های زینتی عمده ترین کالاهای صادراتی امسال استان به آفریقا بوده اند.

رجبی، محصولات آرایشی و بهداشتی، تجهیزات برقی و مخابراتی، کفپوشهای ماشینی، کیف و کفش، محصولات نساجی، شوینده ها، خرما وصنایع فلزی را از دیگر محصولاتی برشمرد که یا بازار خود را در کشورهای آفریقایی پیدا کرده اند یا در حال یافتن راهی برای ورود به آن بازار هستند.

وی اضافه کرد: یکی از عمده ترین محصولات خراسان رضوی که ظرفیت خوبی برای صدور به آفریقا دارد، مخمرهای فعال است که بهره مندی استان از چندین کارخانه تولید مخمر، آن را جزو ظرفیت های صادراتی به کشورهای آفریقایی قرار می دهد.

رجبی اظهار کرد: دسترسی تجار خراسان رضوی به کشورهای آفریقایی از طریق کشتی و بنادر جنوبی ایران میسر است، طبیعتا بسیاری از کالاهایی این استان که به آفریقا صادر می شود به نام گمرک استانهای جنوبی کشور ثبت می شود لذا نمی توان خراسان رضوی را دارای جایگاه برتر در حوزه آمار گمرکی صدور کالا به آفریقا دانست و در این بخش استان بوشهر جایگاه برتر را دارد.

مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با بیان اینکه تجار و فعالان اقتصادی خراسان رضوی بهره کافی را از ظرفیتهای اقتصادی آفریقا برای توسعه صادرات به آن قاره نبرده اند، افزود: تاکنون تقریبا آفریقا برای تجار این استان، سرزمینی ناشناخته بوده است، در این راستا برنامه ریزی هایی از سوی این اداره کل انجام گرفت که یکی از آنها برگزاری همایشی با مسوولان کشوری مرتبط به منظور آشنا کردن تجار استان با ظرفیتهای آفریقا بود.

رجبی افزود: از یک سو با توجه به ظرفیت منحصر به فرد قاره آفریقا و از سوی دیگر ناشناخته بودن این قاره برای تجار و فعالان اقتصادی استان، برگزاری همایش آشنایی با فرصتهای اقتصادی قاره آفریقا با همکاری اتاق بازرگانی مشهد در آبانماه گذشته برنامه ریزی شد.

وی بیان کرد: در این همایش معاون کسب و کارهای بین المللی سازمان توسعه تجارت ایران، رئیس دفتر آفریقا در سازمان توسعه تجارت ایران، رئیس اتاق مشترک ایران و شرق آفریقا، رایزنان و بازرگانان ایران در کشورهای آفریقایی از جمله الجزایر، آفریقای جنوبی، کنیا و مرکز تجاری ساحل عاج، نماینده صندوق ضمانت توسعه صادرات و در مجموع ۲۸۰ نفر از فعالان اقتصادی حضور یافتند و با شرایط ورود به کشورهای آفریقایی آشنا شدند.

به گفته رجبی، بیشترین ظرفیتهای خراسان رضوی به منظور تجارت با آفریقا، که در این همایش مورد تاکید قرار گرفت، شامل محصولات معدنی، سنگهای قیمتی و گوهرسنگها، محصولات پتروشیمی، خدمات فنی و مهندسی بویژه در حوزه نفت و گاز، محصولات کشاورزی، خدمات مربوط به توسعه عمران و گردشگری سلامت بود.

مدیرکل صمت خراسان رضوی گفت: در این راستا نشست کارگروه توسعه صادرات نیز با موضوع آفریقا و مسوولان و تجار و فعالان اقتصادی استان برگزار و مقرر شد حداقل در ۶ ماه آینده سه هیات تجاری از خراسان رضوی به کشورهای آفریقایی اعزام شود و موضوع دیگری که در این کارگروه مورد تاکید قرار گرفت، مشارکت فعالان اقتصادی در نمایشگاه های کالایی کشورهای آفریقایی بود.

رجبی با اشاره به برگزاری اکسپوی ایران در اردیبهشت سال آینده افزود: براساس تصمیمات کارگروه توسعه صادرات خراسان رضوی، حضور فعالان اقتصادی استان در نمایشگاه مزبور به همراه دعوت از تجار و مسوولان اقتصادی آفریقایی و دیدار با آنان انجام خواهد شد و تجار خراسان رضوی با شریکان تجاری خود در آفریقا در میز مشترکی به بحث و تبادل نظر برای توسعه مراودات اقتصادی خواهند پرداخت.

سهم ۱.۲ میلیارد دلاری ایران از اقتصاد آفریقا

معاون ارتقای کسب و کارهای بین‌المللی سازمان توسعه تجارت ایران معتقد است: قاره آفریقا دارای اقتصاد هزار و ۳۰۰ میلیارد دلاری است و سهم ایران از آن حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.

محمدصادق قنادزاده اظهار کرد: ضعف شناختی بازرگانان ما از قاره آفریقا باعث شده است تا بخش خصوصی از ظرفیت این بازار صادراتی بهره اندکی ببرد و باور داریم که در موضوع تجارت با کشورهای آفریقایی، کم‌کاری جدی انجام گرفته و به نوعی از ضعف ورود به بازار این قاره مهم، به خسران دچار شده‌ایم.

وی ادامه داد: مشکل دیگر در خصوص تجارت با آفریقا، ناآشنایی با روش تجارت با آنها است، بعضی کشورهای دنیا روشهای تهاتر کالا را با این قاره دنبال می کنند؛ در حالی که تجارت ایران با کشورهای این قاره کاملا یک طرفه است، یعنی شرایط تجارت با کشورهای این قاره نمی‌تواند قابل توسعه باشد چون منافع دوجانبه ایجاد نمی کند.

سرپرست دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت نیز در این باره گفت: در سال ۱۴۰۰ صادرات ایران به قاره آفریقا رشد قابل توجهی نسبت به سال پیش از آن داشت؛ اما در سال ۱۴۰۱ این رقم با کاهشی اندک مواجه شد.

لیلی باغبان افزود: ارزش هر تن کالای صادراتی ایران به آفریقا به طور متوسط ۴۸۰ دلار برآورد می‌شود، عمده صادرات ایران به این قاره شامل کود اوره و روغن‌های صنعتی و… است، ما می‌توانیم در حوزه‌ صنایع غذایی و صنایع وابسته به کشاورزی، صادرات گسترده‌ای داشته و منابع و مواد اولیه این حوزه‌ها را از آفریقا وارد کنیم، اخیرا نیز واردات گوشت از کنیا آغاز شده است، ما سالها است واردکننده خوراک دام هستیم که می‌توانیم این اقلام را از آفریقا با قیمت‌های پایین‌تر تهیه کنیم.

وی خاطرنشان کرد: عمده کالاهای صادراتی از آفریقا، نفت خام، طلا و سنگهای قیمتی و معدنی است، مهمترین بازار صادراتی آفریقا نیز چین است، چین واردات گسترده‌ای به بازار این قاره داشته و اولین شریک بزرگ اقتصادی و تجاری آفریقا است. پس از آن ایتالیا، هند و اسپانیا در رده‌های بعدی قرار دارند.

سرپرست دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت افزود: بر اساس آمار سال گذشته، بازارهای اصلی ما در قاره سیاه، ‌ آفریقای جنوبی، نیجریه، غنا و ساحل عاج بوده اند، سهم ایران در واردات به آفریقا جزیی بوده است؛ اما در حوزه مواد نفتی، قیر و روغن‌های صنعتی صادرات قابل توجهی به این قاره داریم، علاوه بر صادرات خودرو از ایران به آفریقا، ایران خودرو در سنگال یک نمایندگی دارد که خودروهای ایرانی را مونتاژ می‌کند اما عددها در این حوزه بزرگ نیست.

باغبان در خصوص نقاط ضعف تجارت ایران و آفریقا خاطرنشان کرد: یکی از نقاط ضعف در تجارت با آفریقا، فقدان زیرساختهای مناسب است؛ از لحاظ حمل‌ونقل دریایی و هوایی با این قاره مشکل داریم، از سوی دیگر یکی از تهدیدهای این کشورها کودتاها و جنگ‌های داخلی است که خطر سرمایه‌گذاری در این کشورها را بالا می‌برد.

وی درباره رویکردهای اصلی سازمان توسعه تجارت برای توسعه مناسبات با این قاره بیان کرد: بسترسازی اولیه از طریق حضور پررنگ دولت و مقامات، تسهیل تجاری از طریق ایجاد خطوط حمل‌ونقل دریایی و هوایی، عضویت و حضور در پیمان‌های منطقه‌ای آفریقا از جمله رویکردهایی است که دولت وظیفه انجام آن را دارد.

مراکز تجاری آزاد در آفریقا، بهترین ظرفیت

سرپرست دفتر آفریقای سازمان توسعه تجارت، انعقاد موافقت نامه‌های تجارت ترکیبی و آزاد با کشورهای اولویت دار در آفریقا را یکی از اقدامات خوبی دانست که می‌تواند باعث رشد تجارت ایران با آفریقا شود.

به گفته باغبان، یکی از ویژگی های کشورهای آفریقایی این است که یک اتحادیه بزرگ تجاری داشته و بزرگترین منطقه آزاد تجاری جهان را شکل داده‌اند؛ یعنی با ورود به یکی از کشورهای این قاره و سرمایه‌گذاری در آن، می‌توان با دیگر کشورهای آن نیز تجارت آزاد داشته و از امتیازات و تسهیلات ویژه بهره برد.

وی تاکید کرد: همه این مولفه ها گواه آن است که فرصتهای مطلوبی برای تجارت و همکاری اقتصادی با این قاره فراهم است اما فراتر از آن در بخش خدمات فنی و مهندسی نیز ظرفیتهای رو به رشدی شکل گرفته است.

رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و شرق آفریقا گفت: کنیا کشوری بزرگ در شرق آفریقا است که ۵۴ میلیون نفر جمعیت دارد، در این کشور، استانها به صورت مجزا می‌توانند با کشورهای خارجی تبادلات تجاری داشته باشند.

مسعود برهمن اظهار داشت: در استان‌های مختلف این کشور مراکز آزاد تجاری وجود دارد که موقعیت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است، کنیا دارای منابع مختلفی از جمله آهک، نمک، خاکستر، روی و گچ است. همچنین گردشگری حیات وحش یکی از مهم‌ترین منابع کسب درآمد کنیا است. پایه اقتصاد این کشور کشاورزی است که بخش عمده آن را چای تشکیل داده است.

وی به فعالان اقتصادی توصیه کرد که برای کار با آفریقایی‌ها سعی کنند از حاشیه سود خود بکاهند، همچنین توجه به کیفیت، وفای به عهد، بازاریابی اجناس به صورت حضوری و توجه به صادرات خدمات فنی و مهندسی باید در تجارت با این کشورها مدنظر قرار گیرد.