شهروندان عادی عراق معمولا با دلار خریدهای کلان انجام می‌دهند. به دلیل کاهش مداوم ارزش دینارشان، آنها برای خرید یک ماشین یا خانه به چند کیسه‌زباله بزرگ پر از اسکناس‌های کاغذی دینار نیاز دارند. بنابراین معمولا به‌جای آن، از یک کیف پول پر از دلار استفاده می‌کنند.
طی چند دهه، اگر درهم، دینار، ریال یا پوند به‌اندازه کافی نداشتید، دلار آمریکا بهترین ارز در خاورمیانه بود؛ اما این امر شروع به تغییر کرده است. در چند ماه گذشته، سیاستمداران ارشد در تعدادی از کشورهای خاورمیانه اظهاراتی داشته‌اند که نشان می‌دهد سلطه دلار در منطقه ممکن است کمرنگ شود. در عراق، مقام‌های ایالات‌متحده ورود دلار به این کشور را سخت‌تر کردند. آنها ظاهرا نگران هستند که دلارهای نقد فراوانی به ایران که تحت تحریم است سرازیر شود، اما به‌طور ضمنی این اقدام از سوی بسیاری از سیاستمداران عراقی حمایت می‌شود. کمبود دلار سبب نوساناتی در ارزش دینار عراق شده که با واحد پول آمریکا پیوند خورده است. این نوسان باعث ممنوعیت‌های اخیر شده است. در ماه فوریه، همچنین تا حدی به دلیل بحران ارزی ایالات‌متحده، عراق اعلام کرد که در تعامل با چین به‌جای دلار، از یوآن استفاده خواهد کرد.
کشورهای خاورمیانه به دنبال جایگزین هستند
اوایل سال‌جاری، وزیر دارایی عربستان گفت که کشورش نیز برای فروش نفت با ارزهای مختلف از جمله یورو و یوآن رویکرد «باز»ی دارد. امارات گفت که با استفاده از روپیه هند با این کشور همکاری خواهد کرد. سال گذشته، مصر اعلام کرد که قصد دارد اوراق قرضه -اوراق بهادار مالی که به دولت‌ها در جمع‌آوری پول کمک می‌کند- به یوآن منتشر کند. این کشور پیش از این، اوراق قرضه را به «ین» منتشر کرده بود. علاوه بر این، چند کشور خاورمیانه -مصر، عربستان، امارات، الجزایر و بحرین- گفته‌اند که می‌خواهند به بلوک ژئوپلیتیکی بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) بپیوندند.
روسیه هم گفته که در نشست آتی ژوئن، این ائتلاف درباره ایجاد نوع جدیدی از ارز برای تجارت فرامرزی بین اعضا بحث خواهد کرد. از سال ۲۰۲۱، امارات نیز بخشی از یک پروژه آزمایشی است که توسط بانک تسویه‌حساب‌های بین‌المللی مستقر در سوئیس اجرا می‌شود؛ نوعی بانک‌مرکزی برای بانک‌های مرکزی. این پروژه به پرداخت‌های دیجیتال و فرامرزی می‌پردازد که ممکن است دلار را دور بزند. دیگر شرکت‌کنندگان عبارتند از تایلند، هنگ‌کنگ و چین.
آیا دلار به آخر خط رسیده است؟
جایگزین‌ها برای دلار آمریکا به‌تازگی به سرفصل‌های نگران‌کننده‌ای منجر شده‌اند. نیویورک‌تایمز در ماه فوریه پرسید: «آیا سلطه دلار در معرض تهدید است؟» فایننشال‌تایمز در ماه مارس هشدار داد: «برای دنیای ارزی چندقطبی آماده شوید.» بلومبرگ اواخر ماه گذشته نوشت: «دلارزدایی با سرعتی خیره‌کننده در حال وقوع است.» بلومبرگ گزارش داد که دلار آمریکا اکنون حدود ۵۸درصد از ذخایر خارجی رسمی جهان را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که در سال ۲۰۰۱ این رقم ۷۳درصد بود و در اواخر دهه ۷۰ به ۸۵درصد رسیده بود. بااین‌حال، اکثر کارشناسان اصرار دارند که دور شدن از دلار بسیار کندتر از آن چیزی است که عناوین خبرهای اخیر نشان می‌دهد. این بی‌تردید برای خاورمیانه هم مصداق دارد.
در خلیج‌فارس، دلار همچنان حاکم است
از دهه ۱۹۷۰، کشورهای تولیدکننده نفت خلیج‌فارس با ایالات‌متحده شراکت داشتند؛ آمریکا امنیت را تامین می‌کرد و کشورهایی مانند عربستان‌سعودی و امارات نفت صادر می‌کردند. اکثر کشورهای خلیج‌فارس، به‌استثنای کویت، ارزهای خود را به دلار آمریکا متصل کرده‌اند. «حسن الحسن»، محقق در زمینه سیاست خاورمیانه در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک مستقر در لندن، خاطرنشان کرد: «یکی از بزرگ‌ترین شاخص‌های جدایی جدی از دلار، کاهش پیوند این ارزها خواهد بود. اما تاکنون، شاهد چنین چیزی نبوده‌ایم.»
«دانیل مک‌داول»، استاد علوم سیاسی دانشگاه سیراکیوز نیویورک، در پاسخ به این پرسش که آیا اظهارات رهبران عرب نشانه سقوط دلار در خاورمیانه است، گفت: «کلمات کلیدی در اینجا «بیانیه‌ها» و «بالقوه» هستند.» او گفت: «بیانیه‌ها آسان است، عمل دشوارتر است. برای کشورهای تولیدکننده نفت، مانند عربستان، این نوع اظهارات و تحریکات راهی برای جلب‌توجه آمریکاست. مغازله با چینی‌ها ممکن است باعث شود که سیاستگذاران آمریکایی تمرکز بیشتری بر منافع کشورهای حاشیه خلیج‌فارس داشته باشند.» مک‌داول این احتمال را رد نمی‌کند که ممکن است روزی سلطه دلار کمرنگ شود. او با کنایه گفت: «همه امپراتوری‌ها در نهایت فرومی‌ریزند.» اما در حال حاضر، «بیشتر این صحبت‌ها نمادین و سیاسی هستند. هر تغییری که می‌بینیم، حاشیه‌ای و کند خواهد بود.»
برانگیخته‌شده به‌واسطه جنگ در اوکراین
کارشناسانی که دویچه‌وله با آنها صحبت کرد همگی موافق بودند که احتمالا دو دلیل عمده برای تهدید خاورمیانه‌ای‌ها به استفاده از ارزهای دیگر وجود دارد. اول، آنها گفتند که این به جنگ روسیه در اوکراین مربوط می‌شود. مک‌داول بر این باور است که تحریم‌ها بخش بسیار مهمی از بحث هستند. کتاب جدید او با عنوان «مخالفت با دلار: تحریم‌های مالی ایالات‌متحده و واکنش بین‌المللی علیه دلار» استدلال می‌کند که «هرچه بیشتر ایالات‌متحده از دلار به‌عنوان سلاح در سیاست خارجی استفاده کند، دشمنانش فعالیت‌های اقتصادی بین‌المللی خود را بیشتر به‌سوی سایر ارزها به حرکت درخواهند آورد.» الحسن توضیح داد: «در حال حاضر، پول روسی زیادی از کشورهای خاورمیانه و آسیا می‌گذرد. در اصل، آنها کشورهایی هستند که تصمیم گرفته‌اند از تحریم‌های آمریکا یا اروپا تبعیت یا آنها را اجرا نکنند.»
اما اگر تحریم‌ها علیه روسیه تشدید شود و آنها را به تحریم‌های ثانویه تبدیل کنند، آنگاه آن کشورها کار سخت‌تری برای اجتناب از آنها خواهند داشت. تحریم‌های ثانویه همچنین اشخاص ثالث -کشورها یا شرکت‌هایی- را که با نهاد تحریم‌شده همکاری می‌کنند مجازات می‌کند. هر کس که بخواهد با ایالات‌متحده یا اتحادیه اروپا تجارت کند، دور زدن تحریم‌های ثانویه برایش سخت است. مک‌داول استدلال می‌کند: «دولت‌هایی که نگران تحریم‌های ایالات‌متحده هستند، به‌طور فزاینده‌ای به این فکر می‌کنند که چگونه ممکن است از منحنی پیشی بگیرند، حتی اگر هنوز آماده نباشند یا علاقه‌ای به عبور رادیکال از دلار نداشته باشند.»
کاترین شایر/ گزارشگر دویچه‌وله
نظر شما