گزارش های مرکز آمار نشان می دهد که نرخ بیکاری در سه ماهه نخست سال 94 به 10.8 درصد رسید؛ این نرخ در فصل تابستان با افزایش جزیی به 10.9 درصد و با 0.2 واحد درصد کاهش در پاییز به 10.7 درصد رسیده است.

بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری کل کشور در سه ماهه نخست سال نشان میدهد که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار 93) 0.1 درصد افزایش و نسبت به فصل گذشته (زمستان 93) 0.7 درصد کاهش داشته است. همچنین روند تغییرات نرخ بیکاری تابستان حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به تابستان 1393، 1.4 درصد و نسبت به بهار 1394، 0.1 درصد افزایش یافته است؛ این نرخ در پاییز هم نسبت به فصل مشابه در سال قبل (پاییز 93) 0.2 درصد افزایش و نسبت به فصل گذشته (تابستان 93) 0.2 درصد کاهش داشته است. لازم به ذکر است نرخ بیکاری برای پایان سال 94 با توجه به افزایش بیکاری فصلی در زمستان و سایر عوامل موثر بر این شاخص رقمی در حدود 11 درصد پیش بینی شده است. 

نرخ بیکاری جوانان

آمار نرخ بیکاری جوانان 29-15 ساله در سه ماهه نخست سال نیز حاکی از آن است که 22.4 درصد از جمعیت فعال 29-15 ساله بیکار بوده اند. رقم این شاخص در بهار 94 مانند عموم آمارهای نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بیشتر است.

براساس آمار تابستان سال 94، تغییرات نرخ بیکاری جوانان در تابستان با یک درصد افزایش به 23.4 رسید و نسبت به فصل مشابه در سال قبل هم 3.2 درصد افزایش یافت. شاخص بیکاری جوانان همچنین در پاییز رقم 22.7 درصدی را ثبت کرد و نسبت به فصل مشابه در سال گذشته 0.9 درصد افزایش را تجربه نمود. با توجه به فزونی نرخ بیکاری جوانان نسبت به نرخ بیکاری کل در ایران به نظر می رسد اشباع سازمان ها و دستگاه های دولتی، افزایش سطح تحصیلات و تعداد دانشگاهیان و افزایش سطح توقعات جوانان که پیش تر به عنوان عوامل بیکاری در کشور مطرح شده بودند نقش زیادی در این شکاف آماری ایفا می کنند.

نرخ بیکاری به تفکیک زن و مرد

عمده آمارگیری ها در حوزه اشتغال و نرخ بیکاری حاکی از فزونی نرخ بیکاري در بین زنان نسبت به مردان بوده است. بخشی از این موضوع به فرهنگ سنتی و شرقی در ایران بر می گردد و بخشی از آن هم می تواند ناشی از فراهم نبودن ظرفیت های کافی برای اشتغال بانوان باشد.

آمارهای سال 94 در این حوزه نشان می دهد نرخ بیکاری مردان و زنان در آمار سه ماهه نخست سال 94 به ترتیب 9 و 19.2 درصد محاسبه شده است؛ ضمن آنکه نرخ بیکاری جوانان 25 درصد اعلام شده که برای مردان و زنان جوان به ترتیب 20.9 و 43.1 درصد بوده است. در این آمار تعداد بیکاران کشور در بهار 94 معادل 2 میلیون و 647 هزار و 233 نفر بوده که تعداد مردان یک میلیون و 822 هزار و 38 نفر و زنان 825 هزار و 194 نفر بوده است.

شاخص نرخ بیکاری در تابستان در بین مردان با اختلاف کمی نسبت به فصل قبل به 8.9 درصد و در بین زنان به 19.9 درصد رسید؛ در آمار فصل پاییز هم بیکاری در بین مردان 9.0 درصد و بین زنان 18.9 درصد محاسبه شده است. 

نرخ بیکاری به تفکیک شهر و روستا

بررسی نتایج آماری در سال اخیر حاکی از ثبت 12 درصد بیکاری در مناطق شهری و 7.6 درصد در مناطق روستایی در سه ماهه نخست سال 94 است.

آمارهای تابستان هم نشان می دهد که نرخ بیکاری تابستان در شهرها 12.2 درصد و در روستاها 7.4 درصد شده است. این نرخ در پاییز به تفکیک در نقاط شهری نسبت به مدت مشابه سال قبل 3 درصد افزایش داشته و نسبت به فصل قبل 1.7 درصد کاهش داشته است. در نقاط روستایی نیز 2.5 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل و  1.9 درصد نسبت افزایش نسبت به فصل قبل را تجربه نموده است. بخش عمده افزایش بیکاری روستایی در پاییز، ماهیت شغل کشاورزی و دامداری در روستاها بوده است که با آغاز نیمه دوم سال به بیکاری فصلی منجر شده است.

مطالعات اقتصادی و آماری در نرخ بیکاری حاکی از ثبات نسبی شکاف آماری میان بیکاری شهری و روستایی ایران در سال 94 است؛ افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها که عمدتا شامل مهاجرت نسل جوان روستایی است از مهمترین دلایل فزونی بیکاری شهری نسبت به روستایی به حساب می آید؛ همچنین سرمایه بر بودن ماهیت شغل های شهری و کاربر بودن شغل های روستایی موجب افزایش بیکاری در شهرها نسبت به روستاها شده است. 

اشتغال به تفکیک بخش های اقتصادی

در آمار شاغلین سه ماهه نخست سال 94 ، 19.2 درصد از شاغلان در بخش کشاورزی، 33 درصد در بخش صنعت و 47.9 درصد در بخش خدمات فعالیت می کرده اند. سهم اشتغال در بخش کشاورزی در تابستان نیز ثابت ماند و اشتغال بخش صنعت با کاهش سهم کمتر از یک درصدی به 32.2 درصد رسید. همچنین در خدمات با افزایش حدود یک درصدی به رقم 48.6 درصد افزایش داشته است.

بررسی اشتغال در بخش‌هاي عمده اقتصادي در فصل سوم سال 94 نشان میدهد بخش خدمات با 49.8 درصد بیشترین سـهم اشـتغال را بـه خـود اختصاص داده است. در مراتب بعدي نیز بخش‌هاي صنعت با 32.6 و کشاورزي با 17.6 درصد قرار دارند. گفتنی است با توجه به گستردگی بخش خدماتی اقتصاد، فزونی سهم این بخش در قیاس با کشاورزی و صنعت امری طبیعی است.

نکته ی قابل تامل در سهم بخش های اقتصادی در اشتغال، سهم پایین بخش کشاورزی علیرغم پتانسیل های طبیعی کشور است؛ توسعه این بخش نیازمند عواملی از جمله بهبود تکنولوژیکی در روش های کشاورزی خواهد بود تا مزیت های رقابتی ایران در بخش کشاورزی حفظ شود و زمینه ایجاد مزیت های جدید نیز شکل بگیرد. 

نرخ مشارکت اقتصادی

بررسی نرخ مشارکت اقتصادی (نرخ فعالیت) در آمارهای سه ماهه نخست سال 94 جمعیت 10 ساله و بیشتر نشان میدهد که 38 درصد جمعیت در سن کار از نظر اقتصادی فعال بوده اند. همچنین نتایج نشان میدهد که نرخ مشارکت اقتصادی در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی کمتر بوده است.

بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور در بهار 94  حاکی از افزایش 0.9 درصدی این نرخ نسبت به فصل مشابه سال قبل (بهار 93) و 0.7 درصدی آن نسبت به فصل گذشته (زمستان 93) می باشد.

نرخ مشارکت اقتصادی در تابستان نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان 1393) 1.7 درصد و نسبت به فصل گذشته (بهار 1394)، 0.9 درصد افزایش یافته است. همچنین بررسـی این نرخ در پاییز حاکی از افزایش 0.8 درصدي این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل وکـاهش  0.8درصـدي آن نسبت به فصل گذشته بوده است. 

جمع بندی نتایج حاصل از آمارهای فصلی سال 94 حاکی از عدم تغییر قابل توجه در نرخ های اشتغال و بیکاری فصل ها بوده است و جز در موارد طبیعی مانند بیکاری فصلی که نرخ ها را جابجا کرده است نوسان عمده ای مشاهده نشده است.

با توجه به گشایش های سیاسی حاصل شده در فضای پساتحریم و امکان افزایش ظرفیت های سرمایه گذاری و تولید در اقتصاد ایران، امید می رود در سال 95 شاهد افزایش موقعیت های شغلی و بسترهای مناسب رونق اقتصادی در کشور باشیم.

لازم به ذکر است یکی از عوامل مهم افزایش بیکاری در کشور ما، افزایش رقابت بین‌المللی در صنایع صادراتی ایران و فاصله گرفتن ما از بازارهای جهانی در دوران تحریم بوده است؛ رشد اقتصادی پایین، اشباع دستگاه های دولتی و  همچنین، افزایش نامحدود تعداد دانشگاه ها و به تبع آن رشد متوسط میزان تحصیلات و توقع موقعیت اجتماعی در کشور در کنار عدم برنامه ریزی درست دولت و خانواده ها برای اشتغال جوانان عواملی هستند که به بیکاری مزمن در ساختار اقتصاد ایران دامن زده اند.

بر اساس اهداف برنامه پنجم توسعه کشور تا پایان سال 94، نرخ بیکاری باید به 7 می رسید و برای این منظور، سالیانه باید به میزان 1 میلیون و 100 هزار فرصت شغلی جدید در کشور ایجاد می شد که با وجود عدم فراهم بودن بسترهای ایجاد شغل این هدف محقق نشده است.

مطالعات اقتصادی نشان می دهند که یکی از مهم‌ترین الزامات دستیابی به نرخ بیکاری 7 درصدی، تحقق رشد 8 درصدی تولید ناخالص داخلی در هر سال است که با توجه به وضعیت رکودی فعلی و حجم فزاینده نقدینگی همچنان امکان تحقق چنین رشدی در اقتصاد ایران وجود ندارد.

همچنین باید گفت، حل معضل بیکاری در کشور نیازمند افزایش قابل توجه سرمایه گذاری داخلی و خارجی در زیرساخت ها و تولید کشور است؛ اما با وجود نرخ های سود بانکی تعدیل نشده نسبت به تورم و همینطور فضای انتظارات حاکم بر کشور در نخستین گام های بعد از برجام به نظر نمی رسد سرمایه گذاری حداقل در کوتاه مدت رشد چندانی را تجربه نماید.

لازم به ذکر است با توجه به نقش پررنگ بازارهای اقتصادی سرمایه، پول، کالا و خدمات به عنوان الزامات تحقق اهداف اشتغالزایی در کشور، این بازارها نیازمند توجه و اهتمام بیشتری برای توسعه متوازن خواهند بود.

به طور کلی بازار کار، حاصل تعامل بازار های اقتصادی و مالی است و در صورتی که وضعیت این بازارها در دوره های آتی بهبود یابد، شاهد رشد اشتغال در سال آینده خواهیم بود.