یکی از مهم‌ترین اقدامات سازمان ایمیدرو در جهت توسعه هرچه بیشتر معدن و صنایع معدنی، ایجاد زیرساخت‌هایی همچون تامین آب و برق و حمل و نقل است؛ این سازمان در تعامل با وزارتخانه‌های دیگر و با کمک گرفتن از شرکت‌های خصوصی در ایجاد این زیرساخت‌ها گام برمی‌دارد لذا اقدامات و همچنین چشم‌انداز پیش‌رو در ایجاد زیرساخت‌ها برای معادن و صنایع معدنی را با یکدیگر بررسی می کنیم.

برنامه‌ریزی بلندمدت برای تامین نیازهای زیرساختی

منیژه غلامرضایی مدیر زیرساخت ایمیدرو در خصوص اقدامات انجام شده اظهار داشت: ماموریت مدیریت زیرساخت ایمیدرو برنامه‌ریزی بلندمدت در تامین نیازهای زیرساختی کل بخش معدن و صنایع معدنی است. این زیرساخت تنها مختص نیاز سازمان ایمیدرو نیست و براساس نیازسنجی انجام می‌گیرد. وظیفه دیگر این بخش، تعامل و مشارکت هم با دستگاه‌های متولی زیرساخت مانند وزارت راه و شهرسازی، وزارت نفت، وزارت نیرو و هم تعامل با زیرمجموعه‌ها و شرکت‌های توانمند در حوزه صنایع معدنی مانند فولاد مبارکه، گل‌گهر، چادرملو، مس و... با هدف جلب مشارکت در اجرای برخی طرح‌های زیرساختی است. برای نمونه برای خط انتقال اول آب خلیج‌فارس به فلات مرکزی ایران، ۲۳ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری توسط شرکت‌های‌گل‌گهر، ملی مس و چادرملو انجام شد. خط دوم و سوم هر یک حدود ۹۰ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به سرمایه‌گذاری نیاز دارد. این سرمایه‌گذاری نه‌تنها از عهده یک شرکت واحد، بلکه از توان سازمان ایمیدرو نیز برنمی‌آمد؛ بنابراین در تعامل و هم‌افزایی شرکت‌ها با یکدیگر این طرح اجرایی شد.

توسعه مناطق ویژه اقتصادی

وی گفت: اقدام دیگر ایمیدرو، توسعه مناطق ویژه اقتصادی است. با توجه به این موضوع که اگر بخواهیم زیرساخت‌ها را به مناطق مختلف در کشور ببریم، بهتر آن است که در برخی مناطق زیرساخت ایجاد کنیم تا سرمایه‌گذاران در آن منطقه جمع شوند. به عبارت دیگر یک بار هزینه اساسی انجام می‌گیرد، اما با دستاوردهای بسیاری همراه خواهد بود، ‌مانند منطقه ویژه خلیج‌فارس؛ هزینه‌هایی که در منطقه خلیج‌فارس صورت گرفت، سبب شد که آنجا به منطقه ویژه و هاب فلزی و فولاد کشور تبدیل شود و هم‌اکنون شرکت‌های فولادی که در آنجا هستند اسکله، برق و زیرساخت لازم را دارند. این مناطق ویژه اقتصادی برای صنایعی معدنی که نیاز به واردات و صادرات دارند، بهترین مکان به‌شمار می‌رود.

مدیر زیرساخت ایمیدرو افزود: اقدام دیگر ایمیدرو، درباره تسهیل‌گری ماشین‌آلات است، طی چند سال گذشته شاهد منع واردات ماشین‌آلات معدنی در کشور بودیم. ایمیدرو در تعامل با خانه معدن و شرکت‌های معدنی قادر شد که درباره واردات ماشین‌آلات معدنی رایزنی کند، چراکه باوجود نبود ماشین‌آلات معدنی استخراج و تولید معادن به خوبی انجام نمی‌گیرد. با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت واردات ماشین‌آلات نو تا ۵ سال ساخت آزاد شد و حتی واردات دست دوم تا ۱۰ سال طبق جداول ابلاغی نیز امسال آزاد شد. معاونت معدنی وزارتخانه در این راستا کمک‌های بسیاری انجام داد تا این تسهیل‌گری انجام شود.

غلامرضایی گفت: یکی از چالش‌های حمل بار ریلی، لکوموتیو است. بارهای معدنی روی زمین می‌ماند، این در حالی است که بار ترانزیتی در اولویت قرار دارد. هم‌اکنون ایمیدرو در راستای اخذ مجوز واردات لکوموتیو و تامین سرمایه‌گذاری از طریق واحدهای بخش معدنی و صنایع معدنی بسیار تلاش می‌کند. وی در پاسخ به این پرسش که چرا با منع واردات ماشین‌آلات روبه‌رو بوده‌ایم، گفت: یکی از سیاست‌ها منع واردات با وجود تولیدات داخلی است که در زمینه ماشین‌آلات باوجود اینکه تولیدکنندگان داخلی در برخی ظرفیت‌ها به تولید نرسیده بودند و تنها ادعای آن را داشتند، واردات ماشین‌آلات منع شده بود. بنابراین می‌طلبد روی محدوده قانون ساخت داخل به‌صورت مشخص‌تر و با دقت‌نظر و حساسیت بیشتر تصمیم‌گیری شود.

تاسیس نیروگاه برای تولید ۱۰هزار مگاوات برق

مدیر زیرساخت ایمیدرو با اشاره به چشم‌اندازهای این سازمان در زمینه ایجاد زیرساخت‌ها، افزود: در زمینه برق تفاهم‌نامه‌ای بین وزارت نیرو و صمت برای احداث ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه منعقد شده که حدود یک سال از انعقاد این تفاهم‌نامه می‌گذرد. تاکنون برای احداث ۱۳ هزار مگاوات موافقت اصولی صادر شده، قرارداد ۵ هزار مگاوات آن عملیاتی شده و دارای ۲۱ درصد پیشرفت عملیاتی است. نخستین واحد نیروگاه گازی با عنوان نیروگاه شهید باکری سمنان شهریور ماه به مدار آمد و واحد دوم آن نیز آذر ماه به مدار خواهد آمد. این نیروگاه با سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات احداث می‌شود. به‌علاوه نیروگاه ۱۰۰۰ Wهزار مگاواتی کلاس F فولاد مبارکه حدود ۴۳ درصد پیشرفت فیزیکی دارد، این واحد نیز تا پیش از پیک سال آتی به مدار خواهد رسید. بقیه نیروگاه‌ها در دوره پیشبرد قرار دارند. منظور از دوره پیشبرد دوره اخذ مجوزها، مطالعات شبکه، مجوز محیط زیست، تامین آب و... است. دوره پیشبرد ۵ درصد کل پروژه را شامل می‌شود. برای ۱۰ هزار مگاوات اولیه ۶۰ درصد پیشرفت در دوره پیشبرد محقق شده است و انتظار می‌رود تا سال آینده این ۱۰ هزار مگاوات به مرحله قرارداد برسد. البته چالش اصلی در زمینه احداث نیروگاه، اخذ مجوز کمیته سوخت و محیط زیست است. پیشنهاد داده‌ایم که سوخت از محل خروج نیروگاه‌های کم‌راندمان تامین شود یا مجوزهایی وجود دارد که استفاده نمی‌شود، می‌توان این مجوزها را بررسی کرد و اگر پیشرفت فیزیکی ندارد، باطل و به جای آنها مجوزهای جدید صادر شود. درباره مجوزهای محیط زیست نیز نیازمند همکاری بیشتر از سوی سازمان محیط زیست هستیم.

طرح انتقال آب از خلیج‌فارس

غلامرضایی در ادامه با اشاره به تامین آب مورد نیاز واحدی صنایع معدنی در مرکز ایران عنوان کرد: در زمینه انتقال آب خلیج فارس، خط یک با ظرفیت فعلی شیرین‌سازی ۲۰۰هزار مترمکعب در روز با ۸۲۰ کیلومتر انتقال به بهره‌برداری رسیده است که با این خط، قطعه اول آبرسانی به شرکت گل‌گهر، قطعه دوم به مس سرچشمه و قطعه سوم به مجتمع فولادی اردکان یزد (چادرملو) انجام گرفته است. فاز دوم آب‌شیرین‌کن ۲۰۰ هزار مترمکعب در روز که همراه با ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی است. خط سوم نیز برای آبرسانی از دریای عمان به استان اصفهان مدنظر گرفته شده که طول آن ۱۰۲۰ کیلومتر با ظرفیت ۲۱۰میلیون مترمکعب در سال است که ۹۲ هزار میلیارد تومان برای آن سرمایه‌گذاری در نظر گرفته شده است. سهامداران این خط شرکت‌های فولاد مبارکه، ذوب آهن اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان و سازمان همیاری‌های شهرداری اصفهان، نیروگاه برق شهید منتظری و اتاق بازرگانی اصفهان هستند. پیش از این، خطوط ۲ و ۴ در دست اقدام بود که خط ۴ برای استان سیستان و بلوچستان و خط ۲ برای خراسان‌رضوی بود که این دو خط با عنوان «کریدور شرق» تجمیع شده که از چابهار آبگیری می‌شود تا به مشهد و سنگان می‌رسد. سرمایه‌گذاری این خط با نیروگاه، خط انتقال و آب‌شیرین‌کن در مجموع حدود ۱۰۵هزار میلیارد تومان است. در این خط شرکت‌های فولاد مبارکه، چادرملو، ملی مس، گل‌گهر، گوهر زمین، اپال پارسیان و فولاد خراسان مشارکت دارند. ظرفیت پیش‌بینی‌شده کریدور شرق در افق طرح ۲.۳ میلیون مترمکعب در روز است که ظرفیت بالایی است. سه قطعه آن، یعنی قطعه مشهد -تربت، سنگان - خواف و ایرانشهر - زاهدان مسیرسازی شده و عملیات اجرایی آن به پیمانکار واگذار شده است. البته در چابهار در بحث آبگیر فعالیت‌های آن در حال اجرا است.

وی در پاسخ به این پرسش که این میزان انتقال خط آب صرفه اقتصادی دارد، گفت: زمانی که با کمبود و بحران آب روبه‌رو هستیم، با این شرایط چاره‌ای برای انتقال آب نداریم، استفاده از پساب‌ها محدود شده است و تا زمانی که آبی مصرف نشود، پسابی هم وجود نخواهد داشت. البته باید یادآور شد از کل آب مصرفی در کشور بین ۲ تا ۳ درصد صنعت، ۸۹ درصد کشاورزی و حدود ۷ تا ۸ درصد به مصرف شرب می‌سد.

البته باید یادآور شد که کشورهای حوزه خلیج‌فارس در زمینه انتقال ‌آب از ایران بسیار جلوتر هستند مانند امارات و عربستان. کشوری مانند عربستان علاوه بر خلیج‌فارس از دریای سرخ نیز برداشت آب دارد. در عربستان طول خطوط انتقال عمدتا تا ۴۰۰ کیلومتر است، اما در کشور ما به علت وسعت به طول انتقال بیشتری نیاز است.

اقدامات ایمیدرو در حوزه حمل‌ونقل

مدیر زیرساخت ایمیدرو با اشاره به اقدامات این سازمان در زمینه حمل‌ونقل، گفت: درباره زمینه حمل‌ونقل، مشارکت در خطوط ریلی را پیش‌بینی کردیم و بحث توسعه اسکله‌های مواد معدنی را داریم که در منطقه ویژه اقتصادی خلیج‌فارس یک اسکله ۱۲ میلیون تنی و در منطقه ویژه اقتصادی پارسیان یک اسکله در فاز اول در حال اجراست که در حال حاضر حدود ۷۷ درصد پیشرفت دارد و بندر پارسیان در فاز اول دارای ۴ اسکله به ظرفیت ۹ میلیون تن است که سه اسکله به بهره‌برداری رسیده است.

گاز را باید از محل ذخیره صرفه‌جویی‌شده، تامین کرد

غلامرضایی در پاسخ به این پرسش که آیا در زمینه گاز نیز اقداماتی انجام داده‌اید، گفت: در زمینه گاز اقدامات قابل ملاحظه‌ای هنوز صورت نگرفته است. البته شرکت‌های بزرگ معدنی و صنایع معدنی با وزارت نفت مذاکراتی داشتند و پیشنهاد شده شرکت‌ها یکی از مخازن گازی را استخراج و از محل گاز استخراجی گاز مورد نیاز خود را تامین کنند. البته این اقدام به لحاظ دانش فنی و هزینه برای شرکت‌ها و ایمیدرو مقدور نیست، مگر اینکه در سرمایه‌گذاری آن مشارکت داشته باشند.

وی یادآور شد: در زمینه تامین گاز پیشنهادهای دیگری نیز مطرح است، از جمله اینکه از محل بهره‌وری و بهینه‌سازی مصرف گاز بتوان گاز مورد نیاز را تامین کرد. در نیروگاه‌های کشور هم راندمان پایین است و هم برخی از آنها سیکل باز هستند و با راندمان ۳۰ درصد تولید می‌کنند. اگر این نیروگاه‌های قدیمی به نیروگاه‌های جدید تبدیل شوند، بهره‌وری افزایش پیدا خواهد کرد، چراکه نیروگاه‌هایی که برای صنعت راه‌اندازی می‌شوند، راندمانی بالای ۵۵ درصد دارند. این ذخیره صرفه‌جویی‌شده را می‌توان به بخش صنعت اختصاص داد. یا شرکت فولاد مبارکه سال گذشته، پیشنهادی درباره نوسازی بخاری‌های خانگی داد تا گاز مورد نیاز خود را از محل ذخیره آن استفاده کند؛ البته در این پیشنهاد چالش‌هایی وجود دارد، زمانی که گزارش فنی - اقتصادی داده شد، شرکت نفت این ذخیره را با قیمت فوب خلیج‌فارس و با بازگشت چهار ساله حساب کرد که این نحوه محاسبه و زمان تعیین‌شده، برای شرکت فولاد مبارکه به صرفه نخواهد بود. وزارت نفت این قیمت را نه به بخش خانگی و نه به فولادسازان نمی‌دهد، این در حالی است که اگر این طرح را شرکت‌های توانمند انجام ندهند، اجرایی نخواهد شد و این گاز هدر می‌رود و چه بهتر است که این کار انجام گیرد. با اندکی تغییر در دیدگاه‌ها و رویکردها در وزارت نفت می‌توان از محل این ذخیره‌سازی با این طرح به بهینه‌سازی بیشتر در این راستا دست یافت. البته بحث دیگری که فولاد مبارکه مطرح کرد این بود که به جای اینکه هزار مگاوات نیروگاه جدید تاسیس کند، اجازه داده شود که نیروگاه جنوب اصفهان را که حدود هزار مگاوات نیروگاه گازی است، تبدیل به سیکل ترکیبی کند، در این صورت حدود ۴۰۰ مگاوات برق بدون مصرف گاز تولید می‌شود و از محل این صرفه‌جویی شرکت تامین برق می‌کند که این موضوع نیز به نتیجه نرسید.

وی تاکید کرد: موضوع این است که رویکرد وزارتخانه‌ها عمدتا بخش‌نگری است و این نقطه‌ای است که سازمان برنامه و بودجه به عنوان یک نهاد فرادستگاهی لازم است وارد شود و این بخش‌های مختلف را ساماندهی کند، در غیر این صورت اگر به پروژه‌های هر بخش فقط در چارچوب بخش خود نگاه کند موضوع به سامان نمی‌رسد و نتیجه آن هدررفت انرژی خواهد بود.

مدیر زیرساخت ایمیدرو افزود: از یکسو ایمیدرو از شرکت‌های بزرگ انتظار دارد در امر مشارکت در امور زیربنایی پیشقدم باشد، از سوی دیگر تلاش می‌کنیم از محل معافیت حقوق دولتی یا معافیت‌های مالیاتی به‌ویژه در زمینه انتقال آب برای شرکت‌ها مشوق ایجاد کنیم.

تهدیدهایی بر سر راه ایجاد زیرساخت‌ها

غلامرضایی با اشاره به تهدیدهایی که بر سر راه ایمیدرو در زمینه تامین زیرساخت‌ها وجود دارد، گفت: چندین تهدید بر سر راه ایجاد زیرساخت‌ها وجود دارد، یک موضوع قانون و مقررات محدودکننده در زمینه زیرساخت‌ها است که باوجود اینکه صنعت وارد انتقال آب و احداث نیروگاه ۱۰ هزار مگاوات می‌شود که حدود ۲۰ درصد ظرفیت کل کشور می‌شود، از همین‌رو باید قوانین و مقررات متناسب برای آن ایجاد کرد، چرا که بخشنامه‌ها و قوانین وزارت نیرو براساس گذشته و زمانی است که حاکمیت و مالکیت تولید و شبکه برای وزارت نیرو است. برای نمونه در جهت اتصال به شبکه شرکت‌ها، فشار روی آنها وجود دارد که در خطوط و پست‌های بالادستی هر یک هزار میلیارد تومان هزینه آنهاست که در نتیجه ایجاد نیروگاه برای آنها دیگر به‌صرفه نخواهد بود. موضوع دیگر افزایش قیمت حامل‌های انرژی و هزینه‌های سرمایه‌گذاری در زیرساخت است.

وی با اشاره به منابع سازمان ایمیدرو عنوان کرد: ایمیدرو چهار منطقه ویژه اقتصادی دارد که می‌تواند زیرساخت تهیه کند که شرکت‌ها در آنجا سرمایه‌گذاری کنند. یک طرح ایجاد زیربناها برای معادن بزرگ و مناطق معدنی داریم. همچنین در بخش‌هایی که کلونی معدنی دسترسی به راه ندارند، احداث راه و برق‌رسانی می‌کنیم. شرکت‌های تامین آب را داریم. نیازهای ما تدوین طرح جامع زیرساختی و مشاوران تخصصی، ارتباط موثر با ارگان‌ها و جذب سرمایه‌گذار در مناطقی است که ایجاد کرده‌ایم.