سازمان همکاری‌های شانگهای (Shanghai Cooperation Organization) سازمانی اوراسیایی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبهٔ امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده‌ است. این سازمان را در سال ۱۹۹۶ رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری کردند که اندکی بعد کشور ازبکستان نیز به این سازمان پیوست و سپس رسماً به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر نام داد.

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به سازمان ملحق شدند. در تاریخ ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۵ این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان موافقت کرد و این ۲ کشور در کمتر از ۲ سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این ۲ کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان، که در ژوئیه ۲۰۱۷ در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید.

حال با عضویت ایران در این پیمان منطقه ای شرق دنیا موافقت شده است که با تصویب مجلس شورای اسلامی رسمیت پیدا می کند، اما بودن در چنین پیمانهایی برای ایران و استانی مرزی مانند خراسان رضوی، در مواجهه با فرصتی کم نظیر در توسعه تجارت، توجه به برخی نکات را ضروری می سازد.

خراسان رضوی با وسعت ۳۹۴ هزار و ۶۱۱ کیلومترمربع، پنجمین استان پهناور کشور است. با ترکمنستان ۵۳۱.۶ کیلومتر و با افغانستان ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک دارد. این استان در مسیر تجارت خارجی با کشورهای آسیای میانه قرار گرفته است و افغانستان نخستین هدف صادراتی و تجاری خراسان رضوی به شمار می رود.

خراسان رضوی دارای پنج گمرک در دوغارون، لطف آباد، باجگیران، سرخس و مشهد و ۲ بازارچه باجگیران و دوغارون است که مراودات داخلی و خارجی استان با کشورهای دیگر از این گمرک و بازارچه های مرزی انجام می گیرد.

مقصد عمده کالاهای صادراتی استان کشورهای افغانستان، ازبکستان، ترکمنستان، عراق، پاکستان، چین، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان، امارات متحده عربی، اسپانیا، فدراسیون روسیه، ترکیه، هلند، هند، عمان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان و بلغارستان بوده است.

هدفگذاری ۱.۷ میلیارد دلاری و نقطه های امید برای صادرات فرامنطقه ای

افزایش مبادلات تجاری با کشوری مانند بلغارستان در سال ۱۴۰۰ نقطه امیدی برای پا گذاشتن به عرصه جدیدی از تجارت با کشورهای فرامنطقه ای شد تا جهت صادراتی خراسان رضوی از شرق به غرب تغییر یافته و زمینه توسعه کیفی و کمی کالاهای صادراتی و خروج از تمرکز صادراتی بر یک کشور را فراهم نماید.

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی، هدفگذاری امسال استان در زمینه صادرات را یک میلیارد و ۶۹۰ میلیون دلار ذکر و بیان کرد: از این میزان ۳۴۴ میلیون دلار سهم محصولات کشاورزی، ۱۴۰ میلیون دلار سهم صنایع تبدیلی، ۶۳۰ میلیون دلار سهم صنعت، ۴۳۳ میلیون دلار سهم معدن و صنایع معدنی و ۱۲۰ میلیون دلار سهم صنایع دستی و باقی کالاها است.

محمدعلی امیرفخریان گفت: اولویت مقاصد صادراتی خراسان رضوی در سال جاری ۱۵ کشور همسایه و کشورهایی مانند هند، چین، سوریه، لبنان، هنگ کنگ و ویتنام است.

وی اظهار داشت: با توجه به اینکه سازمان همکاریهای شانگهای شامل کشورهای شرق دنیا می شود و با توجه به وجود ارتباطات مرزی بین ایران با آن کشورها و مسافت نزدیک و قرابت فرهنگی بین آن کشورها و خاصه استان خراسان رضوی، به طور قطع اجرایی شدن این پیمان و عضویت ایران در سازمان مزبور به نفع تجارت خارجی خراسان رضوی خواهد بود.

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی اضافه کرد: کشورهای آسیای میانه که در سازمان شانگهای نیز عضویت دارند، جزو بازارهای صادراتی خراسان رضوی به شمار می روند لذا از این منظر نیز عضویت ایران در سازمان مزبور ارتقای تجارت با آن کشورها را به دنبال دارد.

وی بیان کرد: اکنون ۶۰ تا ۷۰ درصد مبادلات تجاری کشورها با مناطقی است که پیمانهای منطقه ای با آنها امضا کرده و یا تعرفه تجاری مشترک دارند، بنابراین برقراری این پیمانها باعث تقویت روابط تجاری بین کشورهای عضو سازمان شانگهای خواهد شد و رونق بیشتری را برای تجارت آنها به دنبال دارد.

پیوستن به پیمان شانگهای، بهار ترانزیت

مهمترین فرصتی که در پیوستن ایران به سازمان همکاریهای شانگهای به وجود آمده است، توجه به بخش ترانزیت است. موقعیت راهبردی ایران که محل اتصال شرق به غرب است، شرایطی را برای بخش ترانزیت و استفاده از این فرصت اقتصادی ایجاد می کند که نمی توان بی توجه از آن عبور کرد.

مدیرکل دفتر امور سرمایه گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی گفت: عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، دربردارنده مجموعه ای از کشورهای قدرتمند، که تقریبا در مقابل همه ابرقدرتهای اقتصادی جهان مانند آمریکا و اروپا قرار می گیرند، فرصتی بی نظیر برای ایران است.

محمد عباس زاده افزود: هدف ایران از عضویت در سازمان شانگهای این بوده است که گروهی را تشکیل دهد تا بتوانند در تحریم ها همدیگر را یاری دهند که این مهم یکی از بهترین شیوه ها برای خنثی کردن تحریم های اقتصادی قدرتهای بزرگ دنیا است.

وی اظهار داشت: تشکیل چنین گروهی و همکاریهای مشترک با آنها که جزو کشورهای همسایه ایران از جمله خراسان رضوی محسوب می شوند و ما با آنها از طریق شیوه های مختلف حمل و نقلی ارتباط اقتصادی داریم، بهترین فرصت برای توسعه ترانزیت در ایران است.

مدیرکل دفتر امور سرمایه گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی گفت: اگر بتوانیم از فرصت عضویت در سازمان شانگهای در بخش توسعه ترانزیت بهره گیریم، قطعا تاثیر بسزایی در اقتصاد کشور خواهد گذاشت و همان توسعه اقتصادی بدون نفت که بارها مورد تاکید رهبر معظم انقلاب بوده است، محقق می شود.

عباس زاده اظهار داشت: کشور ما با صادرات مواد معدنی و محصولات کشاورزی و نفت فقط منابع خود را به کشورهای دیگر می فروشد و از محل فروش منابع خود درآمدزایی می نماید اما در ترانزیت، نه تنها منابع به فروش نمی رسد بلکه زمینه توسعه زیرساختهای ارتباطی کشور نیز فراهم می شود.

وی ادامه داد: زمانی که بخش ترانزیت کشور رونق گیرد، خود به خود سرمایه گذاران برای توسعه راه ها، خطوط ریلی و صنعت هوایی جذب کشورمان می شوند لذا در مجموع پیوستن به سازمان همکاریهای شانگهای می تواند بهترین فرصت برای رونق صنعت ترانزیت باشد.

وی اضافه کرد: نمی توان انتظار داشت بخش ترانزیت کشور صرفا با حضور دولت رونق بگیرد بلکه باید فعالان بخش خصوصی، ترانزیت در کشور را تقویت کنند، دولت زمانی می تواند از محل تقویت ترانزیت، درآمدزایی داشته باشد که زیرساختهای اقتصادی از جمله حمل و نقل را به سمت اقتصادی کردن آن سوق دهد.

مدیرکل دفتر امور سرمایه گذاری و اشتغال استانداری خراسان رضوی گفت: لازم است سرمایه گذاری را معطوف به توسعه و تقویت گلوگاه های کشور در شرق مانند دوغارون و میلک و ماهیرود یا در غرب مانند بازرگان نمود که ورودی و خروجی های تجاری کشور به شمار می روند و آنها را از حالت خدمت رسانی صرف خارج کرد و بخش خصوصی را به سمت ترانزیت هدایت نمود.

عباس زاده اظهار داشت: بخش اصلی که باید در فرصت ایجاد شده از محل عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای مورد توجه ویژه قرار گیرد، ترانزیت است که در صورت تقویت این بخش، سایر بخش ها از جمله صنعت حمل و نقل نیز رونق می گیرد.

وی افزود: باید توجه داشت که تنها راه زمینی بین غرب و شرق دنیا، ایران است و هیچ جاده زمینی نمی توان در دنیا یافت که مانند ایران، نیمکره غربی و شرقی دنیا را به هم وصل کند، راه اتصال دو اقتصاد بزرگ شرق و غرب برای ارتباط با یکدیگر، ایران است و این انحصار در ترانزیت برای کشورمان باعث شده که به عضویت سازمان همکاریهای شانگهای درآییم.

شانگهای، فرصتی برای جبران کاهش صادرات

صادرات کالا از خراسان رضوی در سال جاری کاهش یافته که عمده آن مربوط به شرایط به وجود آمده به لحاظ سیاسی در افغانستان است، لذا دیپلماسی اقتصادی کشورمان درصدد افزایش سهم صادراتی ایران در دیگر کشورهای همسایه برای جبران این نقیصه برآمده است.

ناظر گمرک خراسان رضوی نیز به عنوان یک فعال اقتصادی، عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای را یک فرصت استثنایی برای بخش تجارت استان عنوان کرد.

جواد جعفری گفت: پیمان شانگهای زمینه ساز توسعه بازارهای هدف صادراتی خراسان رضوی می شود و بازاری که کشورهای عضو این سازمان در اختیار دارند فرصت خوبی برای عرضه کالاهای ایرانی است.

وی بیان کرد: در صورتی که بتوان در محدوده اوراسیا، برخی تعرفه های ترجیحی یا تخفیف های تعرفه ای را برای ورود کالاهای ایرانی به آن کشورها ایجاد کرد در رونق بازارهای صادراتی کشورمان تاثیر زیادی دارد.

ناظر گمرک خراسان رضوی به عملکرد دولت در حوزه صادرات طی سال جاری پرداخت و گفت: میزان صادرات کالا از خراسان رضوی در پنج ماهه نخست امسال ۸۲۰ هزار تن به ارزش ۴۵۹ میلیون دلار بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل در وزن ۳۳ درصد و در ارزش ۲۰ درصد کاهش داشته است، به طوری که میزان صادرات کالا از استان طی پنج ماهه نخست سال ۱۴۰۰ به میزان هزار و ۲۲۹ تن به ارزش ۵۷۰ میلیون دلار بوده است.

جواد جعفری اظهار داشت: از کل صادرات کالا از خراسان رضوی در پنج ماهه ابتدایی امسال ۲۱ تن، به ارزش ۲۲ هزار دلار به صورت چمدانی و ۲ هزار و ۷۹۶ تن به ارزش یک میلیون و ۱۵۹ هزار دلار به صورت بازارچه ای از گذرگاه دوغارون و باقی صادرات از طریق گمرک مشهد، سرخس، دوغارون، باجگیران و لطف آباد انجام گرفته است.

وی اقلام عمده صادراتی از خراسان رضوی در پنج ماهه نخست امسال را زعفران، پسته، سیب، کفپوش، پریفرم، فروکروم، روغن های سبک، پلی استرین غیرقابل انبساط معمولی، مخمر، کیسه پلی اتیلن و اسپتیک، کولر آبی، لبنیات، هادی برق، شیرخشک صنعتی و پیه صنعتی ذکر و بیان کرد: مقاصد عمده صادراتی کالاهای این استان در این مدت به ترتیب افغانستان، ترکمنستان، عراق، تاجیکستان، ازبکستان، امارات متحده عربی، اسپانیا، پاکستان، قرقیزستان، هند، چین، ترکیه، آذربایجان، هلند، سوریه، عمان و ارمنستان بوده است.

وی اظهار داشت: در این مدت صادرات کالا از خراسان رضوی به افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، پاکستان، چین و هلند در مقایسه با مدت مشابه پارسال کاهش داشته اما در مقابل به کشورهایی مانند عراق با ۲۳ درصد افزایش در وزن، تاجیکستان با ۲ هزار و ۳۶۲ درصد افزایش در ارزش، روسیه با ۲۳۸ درصد افزایش در ارزش، سوریه با سه هزار و ۶۲۴ درصد افزایش در ارزش، اسپانیا با ۳۴۹ درصد افزایش در وزن و ترکیه با ۳۳۶ درصد افزایش در وزن همراه بوده است.

جعفری اظهار امیدواری کرد که تصمیمات مقامات ایران در ادامه فعالیتهای تجاری در راستای عضویت در سازمان شانگهای بتواند زمینه ساز توسعه صادرات کالاهای ایرانی باشد.

ناظر گمرک خراسان رضوی گفت: عضویت در سازمان شانگهای می تواند زمینه ساز گسترش ترانزیت کالا به صورت ریلی، جاده ای و دریایی باشد که در واقع ترانزیتی ترکیبی در کشور از سمت دالان شمال – جنوب و دالان شرق – غرب ایجاد می کند و این امر باعث توسعه صنعت حمل و نقل و ایجاد زیرساختهای ارتباطی و حمل و نقلی در کشور می شود.

قرار دادن کالای قابل رقابت در سبد صادراتی استان

افزایش قیمت تمام شده تولید کالاها در ایران که عوامل مختلفی از جمله فرسودگی ناوگان حمل و نقل را شامل می شود، باعث شده که ایران قدرت رقابت خود با کالاهای ترکیه، چین و غیره را در کشورهای هدف صادراتی از دست بدهد که این موضوع در بهره گیری از فرصت شانگهای برای توسعه تجارت باید مدنظر قرار گیرد.

سبد صادراتی کشورمان نمی تواند با سبد صادراتی کشورهایی از جمله ترکیه رقابت کند، این مشکل به بخش تولید ایران بازمی گردد به طوری که تولیدات این بخش به طور عمده مصرف داخلی دارد.

رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان رضوی نیز عضویت هر کشوری در هر سازمان بین المللی را یک امتیاز بزرگ دانست و گفت: این مهم به معنای همگرایی، هماهنگی و هم جهتی با کشورهای مختلف بوده که یک امتیاز بسیار بزرگ و باارزش است.

محمدحسین روشنک افزود: عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، آن هم در شرایط تحریم، تودهنی محکمی به آمریکا و هم پیمانانش است که ایران و چین را تحریم کرده اند، شاید همین موضوع هم باعث گردهم آمدن کشورهای منطقه و وارد شدن به پیمان شانگهای یا اوراسیا یا پیمانهای منطقه ای دیگر شده باشد.

وی بیان کرد: با اینکه ما عضویت هر کشوری را در پیمانهای بین المللی بسیار موثر می دانیم، اما در این میان نکته ای وجود دارد چرا که منتقدان اذعان دارند دلیل اینکه ایران صرفا در پیمانهای شرق عضویت دارد، چیست که در پاسخ می توان گفت ایران تمایل به پیوستن به همه پیمانهای بین المللی دارد، اما غربی ها اجازه ملحق شدن ایران به آن پیمانها را نمی دهند و لازمه چنین پیوندی را کنار گذاشتن همه آرمانهای انقلاب و شهدا می دانند که چنین چیزی برای ایران ممکن نیست.

رییس کمیسیون تجارت اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: تاکنون سیاستهای رییس جمهور در حوزه های منطقه ای موثر واقع شده و دولت سیزدهم از دیپلماسی اقتصادی – منطقه ای مفیدی برخوردار بوده است به این معنا که در بلوک شرق به نحوی عمل کرده که به عنوان محور توانمند اقتصادی و حتی سیاسی به رسمیت شناخته شده و حتی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به جز بحرین و عربستان، ایران را به عنوان شریک اقتصادی خود پذیرفته و علاقه مند به برقراری روابط تجاری با کشورمان هستند.

روشنک اظهار داشت: در صورتی که از این پیمانها مراقبت نشود، ۱۰۰ درصد موثر واقع نخواهد شد، به این معنا که اگر کالای قابل عرضه ای که بتواند با کالاهای کشورهای عضو پیمان شانگهای رقابت کند، مهیا نکنیم خود به خود متضرر شده و تبدیل به مصرف کننده کالاهای دیگر کشورهای عضو سازمان شانگهای یا اوراسیا خواهیم شد.

وی مشکل اصلی ایران در توسعه روابط تجاری را ناچیز بودن کالاهای قابل رقابت با بازارهای جهانی در کشورهای هدف صادراتی ذکر کرد و افزود: در صادرات نمی توان کشور مقابل را وادار کرد که کالاهای ایرانی را با قیمت بالاتر از کالاهای مشابه دیگر خریداری کند زیرا قیمت تمام شده کالاهای تولیدی – صادراتی ما بالا است.

اولویت دادن به تکمیل زیرساختهای تجاری

زیرساختهای تجاری اعم از حوزه حمل و نقل، امکانات مرزی و مواردی از این دست در خراسان رضوی از ضعف های متعددی برخوردار است، ضعفهای زیرساختی تاثیر عمیقی در تجارت با کشورهای هدف صادراتی می گذارد و هزینه تمام شده تولید و تجارت را افزایش می دهد.

رییس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی نیز پیمانهای منطقه ای را راهگشای توسعه روابط تجاری دانست و گفت: اما رسیدن به هدف مطلوب مستلزم تکمیل زیرساختهای آن است.

کاظم شیردل گفت: موقعیتی که ایران با عضویت در سازمان همکاریهای شانگهای پیدا می کند اندک اندک اهمیت تکمیل و توسعه زیرساختها بویژه در حوزه حمل و نقل و مرزها را دوچندان می کند.

وی اظهار داشت: ایران و از جمله خراسان رضوی با ضعفهای زیادی در حوزه حمل و نقل مواجه است که فرسودگی کامیونها، ضعف خطوط ریلی و کمبود برخی امکانات در مرزها از آن جمله است و باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

رییس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی گفت: در صورتی می توان از فرصت عضویت در سازمان همکاریهای شانگهای به نحو مطلوب بهره گرفت که در ابتدا زیرساختها، به ویژه حوزه حمل و نقل را توسعه داد.

بازیگر نقش اصلی در بهره گیری از فرصت شانگهای، بخش خصوصی است

معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس سازمان توسعه تجارت ایران در نشستی با مدیران بخش اقتصادی خراسان رضوی به اهمیت پیوستن ایران به سازمان شانگهای در توسعه تجارت اشاره کرد و گفت: دستیابی به اهداف پیوستن به این سازمان با شناسایی مشکلات و رفع موانع و ایفای نقش فعال بخش خصوصی در حوزه های مرتبط با تعاملات اقتصادی و بازرگانی با کشورهای این سازمان محقق می شود.

علیرضا پیمان پاک افزود: توجه و تاکید رییس جمهور بر پرهیز از توجه صرف تبلیغاتی و رسانه ای به پیوستن ایران به سازمان شانگهای است، اگر نتوانیم موانع را رفع و فضای کسب و کار و تجارت و بازرگانی را تسهیل و چالش های بین بخشی از جمله در حوزه های ترانزیت، گمرک، بازرگانی و بانکی را حل و فعالیتها را به صورت مستمر پایش و بخش خصوصی را به طور مستقیم با این مسایل درگیر کنیم، توجه صرف تبلیغاتی و رسانه ای در خصوص پیوستن ایران به سازمان شانگهای منجر به تحول و ارزش آفرینی برای کشور نخواهد شد.

رییس سازمان توسعه تجارت ایران گفت: در همین راستا بلافاصله به دعوت سازمان صنعت خراسان رضوی برای حضور در کارگروه توسعه تجارت خراسان رضوی و چگونگی ایفای نقش فعال تشکل ها و انجمن های تخصصی از جمله اتاق بازرگانی شرکت کردیم تا بتوانیم ضمن تشریح فرصتهای ایجاد شده در پیوستن ایران به این سازمان، راهکارهای اجرایی و عملیاتی برای استفاده از این ظرفیت مهم اقتصادی و بازرگانی را در تعامل مستقیم با بخش خصوصی تدوین و اجرایی کنیم.

پیمان پاک افزود: رویکرد ویژه وزارت صنعت، معدن و تجارت و دولت بر این است که فعالان بخش خصوصی در قالب اتحادیه ها و اتاق های بازرگانی و ایجاد اتاق مشترک بین ایران و کشورهای عضو سازمان شانگهای بتوانند تبادلات بازرگانی و تجاری خود را توسعه بخشند.

وی با اشاره به مشکلات تبادلات ارزی بین ایران و کشورهای منطقه به دلیل تحریم های ظالمانه آمریکا، اضافه کرد: ساز و کارهای جدیدی برای انتقال ارز صادراتی فعالان اقتصادی از کشورهای مقصد به مبادی مورد نیاز آنان طراحی شده و در حال اجراست.

رییس سازمان توسعه تجارت ایران گفت: در بحث مالی و بانکی با کشورهایی مثل روسیه، بلاروس و قزاقستان، اقدامات خوبی انجام داده ایم تا از مسیرهای جایگزین استفاده کنیم، علاوه بر این حذف دلار و یورو در دستور قرار داده خواهد شد و به طرف های مقابل نیز پیشنهاد استفاده از بیمه‌ها و کانال‌های مالی جدید که بانک مرکزی ما در نظر گرفته، ارائه شده است.