داده‌های اداره گمرک چین نشان می‌دهد که این کشور در ماه دسامبر بیش از ۲۶۰‌هزار تن نفت (معادل ۱.۹ میلیون بشکه) از ایران وارد کرده است. این نخستین بار از دسامبر سال ۲۰۲۰ است که متحد استراتژیک ایران به واردات نفت ایرانی تحت تحریم‌های آمریکا اذعان می‌کند. در همین حال، موسسه ردیابی کشتی «ورتکسا آنالیتیکس» دیروز مدعی شد که در دسامبر و ژانویه در مجموع ۴میلیون بشکه نفت ایرانی در مخازن استراتژیک جنوب چین تخلیه شده‌اند.

این آمار از ارقام غیررسمی بسیار پایین‌تر است، اما می‌تواند معنای ضمنی مهمی برای بازار جهانی نفت و همچنین در ابعاد سیاسی داشته باشد. در حالی که طبق قانون تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، نهادها و شرکت‌هایی که از ایران نفت خریداری کنند، مشمول تحریم و از اقتصاد آمریکا محروم می‌شوند، به گفته تحلیلگران، چین به دنبال آزمایش ایالات‌متحده در این مورد در بحبوحه مذاکرات برجامی است. ضمن اینکه در حال حاضر دولت این کشور بیش از هر چیز درگیر تحولات بین روسیه و اوکراین است. تحلیل دیگر این است که چین با اعلام رسمی واردات نفت ایرانی در پی مخابره این پیام به بازار نفت است که عرضه کافی وجود دارد. پکن به‌تازگی با پیشنهاد آمریکا برای آزادسازی ذخایر استراتژیک به‌منظور پایین آوردن قیمت سوخت موافقت کرده است.

اعلام رسمی واردات نفت از ایران

چین رسما نخستین واردات نفت خود از ایران را در میانه مذاکرات هسته‌ای با قدرت‌های جهانی اعلام کرد که می‌تواند به لغو تحریم‌ها و افزایش صادرات نفت ایران منجر شود. به گزارش خبرگزاری رویترز، داده‌های گمرک چین که روز پنج‌شنبه منتشر شد، نشان می‌دهد این کشور در ماه پایانی سال ۲۰۲۱ در مجموع ۲۶۰‌هزار و ۳۱۲تن نفت ایرانی معادل ۹/ ۱میلیون بشکه واردات داشته است. این اولین بار از دسامبر سال ۲۰۲۰ است که چین به طور رسمی واردات نفت از ایران را اعلام می‌کند.  این اعلام رسمی  در زمانی حساس اتفاق افتاده است؛ یعنی وقتی که دور هشتم مذاکرات برای احیای برجام در وین در جریان است و خبرهای مثبتی از احتمال توافق به گوش می‌رسد.

در این بین، چین تلاش می‌کند مناسبات اقتصادی خود با ایران را گسترش دهد. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه، جمعه ۲۴ دی‌ماه اعلام کرد که توافق جامع همکاری‌های ایران و چین که بازه زمانی ۲۵ساله دارد و بخش مهمی از آن مربوط به همکاری‌های نفتی و گازی می‌شود، آغاز شد. با این حال، جواد اوجی، وزیر نفت کشور در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا ایران نفت خود را تحت این توافق با تخفیف به چین خواهد فروخت، گفته که هنوز این موضوع مشخص نیست و مذاکرات برای امضای قراردادها در این زمینه ادامه دارد. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده هم چهارشنبه گذشته در مورد مذاکرات هسته‌ای گفته بود، هنوز زمان آن نرسیده که از احیای برجام ناامید شویم؛ چراکه پیشرفت‌هایی در این مذاکرات شکل گرفته است.

ورتکسا: ۴ میلیون بشکه نفت ایرانی خریداری شده است

خبرگزاری رویترز در گزارشی اختصاصی از قول شرکت ردیابی کشتی‌ها به نام «ورتکسا آنالیتیکس» و همین‌طور یک معامله‌گر خبر واردات نفت چین از ایران را به نحوی تایید کرده؛ اما همین آمار را برای ماه بعد یعنی ژانویه هم صادق دانسته است. بر این اساس، ورتکسا مدعی شده که چین نزدیک به ۴میلیون بشکه نفت ایران (۲میلیون بشکه در دسامبر و ۲میلیون بشکه در ژانویه) را طی هفته‌های گذشته در بندر جنوبی ژانجیانگ در مخازن ذخیره‌سازی دولتی تخلیه کرده است.

افزودن موجودی ذخایر استراتژیک چین با نفت ایرانی در حالی اتفاق می‌افتد که این کشور برنامه دارد بخشی از ذخایر نفتی خود را در اقدامی نادر و هماهنگ با ایالات‌متحده حوالی سال نو چینی آزاد کند تا به این ترتیب فشار بر قیمت نفت که در روزهای گذشته رکورد هفت‌ساله را شکست، بالا برود. نفت برنت دیروز با وجود افت روزانه بیش از ۸۷دلار بر بشکه معامله ‌شد. چین پیش از این با وجود واردات نفت از ایران، در آمار رسمی گمرکی به این موضوع اشاره‌ای نکرده بود؛ چراکه چنین آماری می‌تواند به تحت تحریم قرار گرفتن شرکت‌ها و نهادهای درگیر با تجارت با ایران منجر شود. چین در دسامبر سال ۲۰۲۰ حجمی تقریبا دو برابر میزان اعلامی برای دسامبر ۲۰۲۱ را از ایران وارد کرده بود.

پیام افشاگری چین

واردات ۱.۹ میلیون بشکه نفت از ایران در ماه دسامبر به معنای خرید روزانه حدود ۶۱‌ هزار بشکه طلای سیاه به طور متوسط است. با این حال، واضح است که صادرات نفت ایران به چین بسیار بیشتر از این رقم بوده؛ چراکه هم موسسات ردیابی نفتکش‌ها این امر را تایید کرده‌اند و هم مقامات ایرانی بدون اشاره به رقم خاصی از افزایش چشمگیر فروش نفت و دریافت پول آن خبر داده‌اند. در آخرین آمار این‌چنینی از یک شرکت ردیابی نفتکش، کپلر گفته که در سال ۲۰۲۱، چین در مجموع ۳۲۴ میلیون بشکه نفت از ایران و ونزوئلا خریداری کرده است که از رشد ۵۳درصدی نسبت به سال ۲۰۲۰ حکایت دارد. در این صورت ۸۸۸‌هزار بشکه در روز طی این سال از دو کشور تحت تحریم آمریکا وارد شده که با توجه به توان تولید و صادرات ایران و ونزوئلا به احتمال فراوان بخش اعظم آن متعلق به ایران بوده است.

یک احتمال می‌تواند این باشد که گمرک چین فقط آمار واردات پالایشگران دولتی از ایران را اعلام کرده که به رقم پایینی منجر شده است. این در حالی است که گفته می‌شود عمدتا پالایشگران مستقل این کشور نفت تحریمی ایران را وارد می‌کنند. جان دریسکال، استراتژیست ارشد شرکت JTD Energy Services Pte  در سنگاپور معتقد است که چین در حال تست کردن شرایط در میانه توجه آمریکا به بحران روسیه و اوکراین است. او می‌افزاید: «قطعا ایرانی‌ها از مشتاق‌ترین فروشندگان بازار هستند، بنابراین این اتحاد طبیعی (بین ایران و چین) خواهد بود.»  همزمان تیلاک داشی، مدیرعامل شرکت  Doshi Consulting  هم نظر مشابهی دارد. او به رویترز گفت: «گزارش‌هایی از واردات نفت ایران پیش از وجود داشت؛ اما تا حدودی پنهانی بود. حالا چینی‌ها علنا واکنش (احتمالی) آمریکا را آزمایش می‌کنند.» یکی از مقامات وزارت نفت ایران که نامش فاش نشده، به رویترز گفته که ایران به طور عمومی اعلام کرده است صادرات نفتش به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. این مقام افزود: «ما کشورهای مقصد را به دلیل تحریم‌های آمریکا افشا نمی‌کنیم، اما چین یکی از کشورهایی است که از ایران نفت می‌خرد. این نشان می‌دهد که تحریم‌ها بی‌اثر شده است.» یک مقام ایرانی دیگر هم گفت: «سیاست ما بهبود تجارت شامل نفت با کشورهای غیرغربی است.»

واکنش آمریکا: دیپلماسی بهترین راه است

وزارت خارجه آمریکا در مورد ذخیره نفت ایران در مخازن چین و اعلام رسمی آن گفته که تحریم‌های آمریکا همچنان به قوت خود باقی است و اعمال می‌شود، با این حال واشنگتن معتقد است که دیپلماسی بهترین راه برای حل این مساله است. یکی از سخنگویان این وزارتخانه اظهار کرد: «ما از خرید نفت شرکت‌های چینی از ایران مطلع هستیم. ما از نهادهای خود که مسوول تحریم هستند برای واکنش به فرار تحریمی ایران، از جمله کسانی که با چین تجارت می‌کنند، استفاده کرده‌ایم و در صورت لزوم به این کار ادامه خواهیم داد.»او افزود: «با این حال، ما با چینی‌ها با رویکرد دیپلماتیک به عنوان بخشی از گفت‌وگوهایمان در مورد سیاست ایران مواجه شده‌ایم و فکر می‌کنیم که به طور کلی، این مسیر موثرتری برای رفع نگرانی‌هایمان است.»در همین حال، روزنامه وال‌استریت ژورنال افزایش تورم را که در بهای سوخت متجلی شده است، دلیلی برای توافق بایدن در موضوع هسته‌ای با ایران ضمن دادن امتیازاتی دانسته است. در صورت رفع تحریم‌ها، ایران می‌تواند بخشی از کمبود عرضه را جبران کند و باعث کاهش قیمت‌های جهانی نفت شود.

در این میان، یک معامله‌گر ارشد به طور ناشناس به رویترز گفت: «این اقدام چین برای کاهش قیمت نفت است. اساسا این موضوع برای این است که به جهان نشان دهد عرضه بیشتری وجود دارد؛ هرچند این عرضه فقط در دسترس خودش است.»

ایران به دنبال توسعه این صنعت حتی پیش از برداشته شدن تحریم‌هاست تا در صورت احیای برجام با قدرت بیشتری به بازار جهانی بازگردد. در همین راستا، وزیر نفت ایران در سفر اخیر خود به روسیه از امضای اسناد مهم در حوزه توسعه نفت و گاز، پتروپالایشگاه و انتقال فناوری خبر داد و گفت که آثار این توافق‌ها به‌زودی دیده خواهد شد.