خراسان رضوی از سمت شرق ۳۰۲ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان دارد و شهرستانهای صالح آباد، تربت‌جام، تایباد و خواف این استان در جوار مرز مشترک با افغانستان قرار دارند. دوغارون در ۱۸ کیلومتری تایباد و مرکز این شهرستان ۱۲۰ هزار نفری نیز در ۲۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشهد واقع است.

تا قبل از تحولات سیاسی در کشور افغانستان در بهار و تابستان امسال سالانه ۱.۵ میلیارد دلار صادرات، سه میلیارد دلار ترانزیت خروجی و ۲۰ میلیون دلار واردات از طریق مرز دوغارون بین ایران و افغانستان انجام می‌شد.

هم اکنون مناطق مرزی مجاور شرق خراسان رضوی در خاک افغانستان و تاسیسات گمرک مرزی اسلام‌قلعه استان هرات آن کشور در مقابل گمرک و گذرگاه مرزی دوغارون تایباد از تیرماه گذشته تاکنون در اختیار نیروهای طالبان قرار دارد.

طبق آمارها پایانه مرزی دوغارون دروازه طلایی تجارت و ترانزیت کالا برای ایران و یکی از پرترددترین معبرهای زمینی کشور در بخش کالا و مسافر است.

تاثیر تحولات سیاسی افغانستان بر تجارت از طریق دوغارون

تحولات سیاسی در افغانستان طی سه یا چهار ماه اخیر، شرایط تردد کامیونهای تجاری و همچنین میزان مبادلات تجاری در بخشهای مختلف را دچار مشکل کرده است به طوری که به گفته فعالان بخش خصوصی ورود و خروج کامیونها در مرز دوغارون دچار مشکل شده است.

رییس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد در ۲۲ شهریور ماه امسال طی  گفت و گویی به معطلی کامیون ‌داران ایرانی در گمرک اسلام قلعه و در خاک افغانستان اشاره کرده و گفته بود که به دنبال مسیری هستیم تا گذرگاه عبوری کامیونهای ایرانی از افغانستان جدا شود.

زمانیان یزدی افزود: کامیون‌های ایرانی که بار خود را در افغانستان تخلیه می‌کنند، هنگام برگشت به ایران ۱۲ تا ۱۴ روز در مرز  اسلام‌ قلعه معطل می شوند که یکی از دلایل این معطلی کاهش ساعت کار در گمرک اسلام‌ قلعه است. قبل از این که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گیرند ساعت کار در گمرک از ساعت هفت صبح تا ۲۲ شب بود اما بعد از روی کار آمدن طالبان، ساعت کار تا ساعت ۱۶ کاهش یافت و این کاهش ساعت فعالیت گمرک، یکی از دلایل توقف‌های طولانی کامیونها است.

وی ادامه داد: در گذشته گذرگاه ورود و خروج کامیون‌های ایرانی و افغانستانی از هم جدا بود اما هم‌ اکنون کامیون‌های ایرانی و افغانستانی برای ورود به خاک کشورمان فقط از یک گذرگاه استفاده می کنند و با توجه به این که از راننده‌های افغانستانی برای ورود به ایران آزمایش کرونا گرفته می‌شود این اقدام نیز به معطلی کامیون‌های ایرانی برای بازگشت به ایران افزوده است.

رییس کمیسیون حمل و نقل و ترانزیت اتاق بازرگانی مشهد گفت: از زمان روی کار آمدن طالبان در کشور افغانستان، خروج کامیون‌های ایرانی از خاک افغانستان با احتیاط و تاخیر بیشتری انجام می‌گیرد و این موضوع هم یکی از دلایل مهم در معطلی کامیون‌های ایرانی است.

زمانیان با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی ترانزیت کالا از مرز دوغارون گفت: اگر در گذشته به طور میانگین ۷۰۰ تا ۸۰۰ کامیون ایرانی بار به افغانستان حمل می‌کرد، اکنون این میزان به ۳۰۰ کامیون کاهش یافته است، البته بخشی از این کاهش ترانزیت به طرف تجار افغانستانی برمی‌گردد زیرا آنان  در حال رصد تحولات کشورشان هستند که ببینند چه اتفاقی می‌افتد.

وی اضافه کرد: از زمانی که طالبان سر کار آمده اند رانندگان از نحوه رفتار طالبان رضایت دارند، فقط اگر معضل معطلی کامیون‌های ایرانی حل شود مشکل دیگری وجود ندارد.

ناظر گمرکات خراسان رضوی نیز با اشاره به تاثیر تحولات سیاسی افغانستان بر تبادل کالا، مقایسه ای انجام داده و گفته است:میزان کامیون ورودی به مرز دوغارون در بازه زمانی ۱۷ اردیبهشت ماه تا ۱۷ تیرماه در مقایسه با بازه زمانی ۱۸ تیرماه تا ۱۵ شهریور ماه ۴۷ درصد و میزان کامیون خروجی از مرز دوغارون در این بازه های زمانی ۴۴ درصد کاهش یافته است. 

امید جهانخواه افزود: مقایسه صادرات از مرز دوغارون در بازه زمانی ۱۷ اردیبهشت ماه تا ۱۷ تیرماه با ۱۸ تیرماه تا ۱۵ شهریور ماه حاکی از  کاهش ۴۳.۸ درصدی و مقایسه ترانزیت کالا در این بازه زمانی حاکی از کاهش ۵۷.۵ درصدی است.

وی اضافه کرد: دلایل اصلی کاهش صادرات و ترانزیت کالا در مدت مزبور در مرز دوغارون عدم اجازه ورود ارز یا دلار از کشور افغانستان و عدم اعتماد تجار افغانستانی به تجارت در این مرز به دلیل شرایط سیاسی آن کشور ذکر کرد.

فرماندار تایباد نیز در این باره گفته است: با وجود بروز تغییر و تحولات در کشور افغانستان، حداقل ماندگاری و توقف ناوگان را در مرز دوغارون داشتیم و روزانه به طور میانگین ۶۵۰ تا ۷۰۰ کامیون صادراتی و ترانزیتی از دوغارون به نقاط دیگر کشور ارسال می شد در صورتی که اگر معبر زمینی دوغارون با مشکلاتی مواجه می شد حدود سه هزار ناوگان در این مرز متوقف می ماند.

محسن سیاح افزود: تغییر و تحولات سیاسی در افغانستان باعث بروز فراز و فرودهایی در تجارت با این کشور شده است به طوری که در روزهای نخست شاهد کاهش ۵۰ درصدی صادرات و واردات کالا در مرز دوغارون و بی سامانی وضعیت بخشهای اداری در آن سوی مرز و تبادلات ارزی بودیم.

وی ادامه داد: هم اینک وضعیت صادرات و ترانزیت کالا در دوغارون روند افزایشی دارد و نباید از نظر دور داشت که مرز دوغارون در گذشته با مشکلاتی مواجه بوده که بخشی از آن از ایران و بخشی دیگر از افغانستان نشات می گیرد اما بعد از این تغییر و تحولات مشکلات بیشتر شده است.

مدیر پایانه مرزی دوغارون شهرستان تایباد هم به مقایسه مبادلات کالا در این مرز طی ۶ ماهه نخست امسال نسبت به ۶ ماهه نخست سال گذشته پرداخت و گفت: طی نیمه نخست امسال ۷۲۱ هزار و ۲۲۳ تن انواع کالا با ۲۶ هزار و ۱۱۳ دستگاه کامیون ترانزیتی از این پایانه به افغانستان صادر شد.

سید احمد نظام افزود: در مدت مشابه پارسال نیز ۳۱۱ هزار و ۴۶۳ تن انواع کالا با ۱۲ هزار و ۴۸۶ دستگاه کامیون از این پایانه به کشور افغانستان صادر شده بود. 

وی ادامه داد: در ۶ ماهه نخست سال گذشته افزون بر ۲۷۲ هزار و ۳۴ تن انواع کالا با ۱۲ هزار و ۴۲۰ دستگاه کامیون به کشور افغانستان ترانزیت شد همچنین در این مدت ۲ هزار و ۶۴۳ تن انواع کالا با ۱۰۷ دستگاه کامیون ترانزیت از افغانستان وارد پایانه مرزی دوغارون شده است.

مدیر پایانه مرزی دوغارون شهرستان تایباد انواع مصالح ساختمانی، میلگرد، بنزین و گاز مایع را از مهم ترین اقلام صادراتی از ایران به افغانستان اعلام کرد و افزود: قبل از شیوع کرونا روزانه بیش از سه هزار و ۵۰۰ نفر شامل راننده، مسافر و کارکنان بخش های مختلف اداری و خدماتی در این پایانه تردد داشتند و سالانه بیش از یک میلیون مسافر از طریق معبر رسمی دوغارون وارد ۲ کشور ایران و افغانستان می شدند.

لزوم تحولات در دوغارون برای فصل جدید ارتباطات

دوغارون با حجم زیادی از تجار و مسافرانی مواجه است که قادر به ارایه همه خدمات به آنان نیست در این میان دولت ایران مرز شمتیغ در شهرستان خواف را به عنوان مرز مشترک دیگری بین خراسان رضوی و افغانستان به رسمیت شناخت و بخشی از راه آهن خواف – هرات را به بهره برداری رسانید تا از فشارها بر روی دوغارون کاسته و فرصت بهسازی شرایط در آن فراهم شود اما تحولات سیاسی در افغانستان راه آهن خواف – هرات را تعطیل و مرز شمتیغ را غیرفعال کرد.

مشاور رییس اتاق بازرگانی ایران در امور افغانستان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: باید هر آنچه در دوغارون ایجاد شده را کنار گذاشت و از اساس طرح جدیدی برای توسعه سخت افزاری و نرم افزاری آن تدوین و اجرا کرد.

محمود سیادت افزود: مثلا خروج و ورود کامیونهای ایرانی و افغانستانی و مسافران این ۲ کشور در مرز دوغارون باید تفکیک شود چرا که اکثر این ترددها در یک محور در حال انجام است و می تواند خطرآفرین باشد.

وی ادامه داد: پیش از این انفجار کامیونهای سوخت در مرز اسلام قلعه را تجربه کردیم چرا که قرار گرفتن خودروهای حاوی سوخت در کنار هم آن هم در نقطه صفر مرزی می تواند یک آسیب جدی باشد لذا باید مخازن سوخت با فاصله های معین از هم جدا شوند و پارکینگهای مجزایی ایجاد شود.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: بیشترین حجم مسافر ورودی از افغانستان به ایران از طریق مرز دوغارون تردد می کنند و دوغارون به هیچ وجه ظرفیت مناسبی برای پذیرش مسافر اعم از بیمار، تاجر یا گردشگر ندارد و شرایط نامطلوب سخت افزاری در مرز دوغارون مسافران را آزار می دهد.

سیادت افزود: از سوی دیگر نیروی انسانی کافی در مرز برای ارایه خدمات به مسافران به ویژه خدمات مربوط به گذرنامه و مرزبانی و بخشهای دیگر وجود ندارد که باید این نقصان کامل شود چون این کمبود نیرو باعث کندی حمل و نقل وسایل نقلیه و ورود و خروج مسافر می شود که به روابط ۲ کشور ایران و افغانستان بسیار آسیب وارد می کند.

وی اضافه کرد: مشکلات نرم افزاری و زیرساختی باعث ایجاد صفها و توقفهای طولانی کامیونها در مرز می شود و این موضوع هزینه کالاهای صادراتی را افزایش می دهد و به کاهش رقابت ایران در تجارت با افغانستان با دیگر کشورها می انجامد.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: پیشتر در گمرکات افغانستان با فساد ساختاری و ریشه ای مواجه بودیم که بخشی از این فساد به این طرف مرز هم سرایت کرده بود اما اکنون با حضور طالبان رشوه خواری و فساد در گمرکات افغانستان به صفر رسیده است.

سیادت افزود: با این همه دوغارون در مقایسه با مرزهای میلک و ماهیرود، مشکلات کمتر در تبادلات تجاری با افغانستان دارد و قرار است دبیرخانه مرکز هماهنگی امور افغانستان در سه استان مرزی خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در این استان ایجاد شود تا بتوان هماهنگی بین فعالیتها را در سه مرز ایجاد و با کمک مدیران، مشکلات زیرساختی، سخت افزاری و نرم افزاری در این مرزها را برطرف کرد.

دیر بجنبیم مهمترین کشور هدف صادراتی و ترانزیتی خود را از دست می دهیم

از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان، کشورهای اطراف ملاقاتهای زیادی با مقامات طالبان برگزار کرده اند و هر یک تلاش می کنند که در شرایط جدید، سهم بیشتری از تجارت با آن کشور و استفاده از فرصتهای جدید را به خود اختصاص دهند.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی خراسان رضوی در این باره گفت: فصل جدیدی از روابط همه جانبه ایران و افغانستان در حال رقم خوردن است و باید آماده باشیم و زیرساختهایمان را برای کار با افغانستان و کشورهای دیگری که در افغانستان حضور پیدا می کنند و علاقه دارند از مسیرهای سوق الجیشی و بسیار ارزشمند ایران برای دسترسی به افغانستان استفاده کنند توسعه دهیم.

سیادت افزود: در این راستا هر چه سریعتر باید راه آهن خواف – هرات فعال و زیرساختهای دوغارون کامل و آمادگی کشور برای رقابت جدید با کشورهای دیگر در حوزه افغانستان بیشتر شود.

وی اضافه کرد: بازیگران جدیدی در عرصه تجارت با افغانستان وارد عمل شده اند که اگر تلاش نکنیم بازی را خواهیم باخت و مهمترین کشور هدف صادراتی و ترانزیتی خود را از دست خواهیم داد. هم اکنون چین، ترکیه، قطر و پاکستان با همه توانمندی هایشان وارد ارتباط با افغانستان شده اند و این زنگ خطری برای ایران است.

وی ادامه داد: رقابت کشورها برای حضور در بازار افغانستان در شرایطی رقم می خورد که قدرت خرید مردم افغانستان کاهش یافته و مشکلات مالی در آن کشور جدی است همچنین خراسان رضوی نیز با کاهش معناداری در صادرات به آن کشور مواجه شده و اگر هماهنگی کامل بین ما و سازمانهای ذیربط در افغانستان در همه ابعاد شکل نگیرد و اراده کافی برای توسعه روابط ایجاد نشود این کاهش می تواند شدت گیرد.

سفر استاندار به افغانستان و باز شدن افقهای تازه برای رفع مشکلات

استاندار خراسان رضوی در هفته جاری هرات و کابل سفر کرد که در این سفر و دیدار با مقامات طالبان، برخی از مشکلات در حوزه مرزی و فعالیتهای گمرک مطرح شد و امید است این مشکلات به صورت ریشه ای حل شود.

کانال تلگرامی "خبرنامه" متعلق به استانداری خراسان رضوی فیلمی کوتاه از این سفر و نشست گفت و گوی "محمدصادق معتمدیان" با "مولوی عبدالقیوم روحانی"والی منصوب طالبان در استان هرات افغانستان را منتشر کرد که طی آن استاندار خراسان رضوی هدف این سفر را بررسی وضعیت امور بازرگانی، مبادلات تجاری و شرایط جاری در افغانستان اعلام کرد. 

استاندار خراسان رضوی گفت که در این سفر نیازهای مردم عزیز افغانستان و ارائه کمکهای لازم مورد بررسی قرار گرفت و برنامه‌ ریزی به منظور به کارگیری متقابل ظرفیتهای ۲ کشور در میان‌مدت و کوتاه‌مدت دیگر موضوع گفت و گو با مقامات افغانستان در جریان این سفر بود.

معتمدیان در جریان سفر به افغانستان همچنین با چهار نفر از وزرا، معاون وزیر امور مالی و رئیس گمرک این کشور دیدار و گفت‌ وگو کرد. او در کابل با قاری دین محمد حنیف وزیر اقتصاد، نورالدین عزیزی وزیر تجارت و بازرگانی، خیرالله خیرخواه وزیر اطلاعات و فرهنگ، مولوی وثیق وزیر امنیت ملی، ملا ناصر معاون امور مالی و رییس گمرک افغانستان دیدارهایی داشت.

طی این دیدارها، توافقاتی سازنده در حوزه توسعه تجارت و ترانزیت کالا میان استان خراسان رضوی و افغانستان صورت گرفته است که افزایش ساعت کاری گذرگاه  مرزی دوغارون-اسلام قلعه به صورت شبانه روزی، ادامه بهسازی جاده ارتباطی دوغارون- اسلام قلعه تا مسیر میدان گمرک، بررسی تعرفه‌های اخذ شده از کالا و خدمات مختلف بین ۲ کشور، بررسی مشکلات مرتبط با مرز دوغارون-اسلام قلعه توسط هیات‌های تام الاختیار از طرف ایران و افغانستان از جمله این توافقات بود.

استفاده از ظرفیت‌های معادن سنگ آهن افغانستان هم مرز با خواف در ایران، مطالعات و بررسی‌ انتقال کالاها و محصولات کشور افغانستان به هندوستان از طریق مسیر جاده‌ای دوغارون- چابهار، ایجاد چهارچوب‌ها و ساختار لازم در خصوص ایجاد بازارچه مشترک خرده فروشی دوغارون-اسلام قلعه و برگزاری نمایشگاه اختصاصی جمهوری اسلامی ایران در کابل یا هرات در صورت اعلام آمادگی طرف افغانستانی، از دیگر توافقات حاصل شده میان طرف ایرانی و افغانستانی بود.

در پایان این سفر مقرر شد، جمهوری اسلامی ایران در خصوص ارایه آموزش‌های حوزه بهداشت و درمان و توریسم درمانی با طرف مقابل همکاری لازم را انجام داده و هیاتی مرتبط از ۲ طرف در این خصوص، توافقات و مذاکرات لازم را به انجام رسانند.

این همه امید به آغاز فصل جدیدی از ارتباطات ایران با افغانستان را ایجاد کرده است و این که خراسان رضوی به عنوان استانی که بیشترین سهم مبادلات تجاری با آن کشور را در مقایسه با دیگر استانهای کشور دارد بتواند با توسعه زیرساختهای دوغارون، اجرای طرح جامع در آن و جذب سرمایه گذاران گام موثری در توسعه این روابط برد- برد بردارد.