به گزارش اگزیم نیوز، شیوه نوین بانکداری بر مبنای قانون عملیات بانکی بدون ربا بیش از مدت سی سال است که در ایران به اجرا درآمده ودر این مدت علیرغم اینکه با موانع و چالش هایی مواجه بوده درسطح بین المللی به عنوان یک نظام جدید بانکی مطرح گردیده است. فلسفه وجودی بانک، جمع آوری پول پس انداز شده و تبدیل آن به سرمایه گذاری است و براساس علم اقتصاد، شرط تعادل اقتصادی تبدیل پول پس­انداز شده به سرمایه گذاری برنامه ریزی شده است.

بنابراین چنانچه بانک پول پس انداز جمع آوری شده را به سرمایه گذاری برنامه ریزی شده اختصاص دهد، ضمن ایجاد تعادل اقتصادی به دلیل افزایش سرمایه گذاری براساس پس انداز موجود، سبب افزایش عرضه وتقویت بخش تولید منتهی به کاهش بیکاری و تنزل تورم خواهد شد ودرصورتیکه پول پس اندازجمع آوری شده را بجای سرمایه گذاری به مخارج مصرفی اختصاص دهد موجب عدم تعادل اقتصادی وافزایش تقاضا وتشدید تورم خواهد شد.

ربا یکی از محرمات مسلّم دین اسلام است. فلسفه حرمت ربا دراسلام این است که پول پس انداز شده چنانچه تبدیل به سرمایه گذاری نشود و بصورت ربوی از آن استفاده شود مفاسد بیکاری، تورم، عدم تعادل اقتصادی واختلاف طبقاتی را درپی خواهدداشت. نرخ بهره درنظام­های پولی سرمایه داری با توجه به عرضه و تقاضا برای منابع مالی قابل استقراض و سیاست­های دولت هرکشور تعیین می­شود و مهم­ترین اهداف دولت­ها رشد اقتصادی و کنترل تورم است. در نظام بانکداری اسلامی، نرخ سود باید براساس عملکرد بخش حقیقی اقتصاد و بازدهی سرمایه تعیین شود و نباید نرخ تورم مبنا قرارگیرد.

در اجرای قانون عملیات بانکی بدون ربا تعیین نرخ سود سپرده ها و تسهیلات اعطایی به عهده شورای پول واعتبار قرارگرفته که شورای مذکور هر سال نرخ سود بانکی را تعیین و درصورتیکه آنرا به استناد نرخ تورم تعیین نماید عملیات بانکی بدون ربا به چالش کشیده خواهد شد و با توجه به اینکه نظام بانکی بدون ربااز منظر توجه به حرمت ربا دراسلام و در جهت حذف آن در معاملات بانکی دربین مسلمانان و کشورهای اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار می­باشد لذا ضرورت دارد موانع وچالش های آن دراجرا مورد بررسی قرارگیرد وبرای رفع آنها راهکارهای قابل اجرا پیشنهاد گردد. 

در این صورت است که شیوه بانکداری اسلامی به تدریج درجامعه انسانی به اجرا درخواهد آمد و از توانایی لازم درپاسخگویی به نیازهای روز مردم درداخل کشور برخوردار گردیده و امکان حضور درعرصه­های اقتصادی و بازارهای پولی ومالی بین­المللی را خواهد داشت. این شیوه بانکداری درجامعه­ای که اعضای آن به حرمت ربا معتقد باشند و به طریق اولی درجامعه متشکل از مسلمانان معتقد و مؤمن قابل اجرا می­باشد.

ربا و حکمت­های تحریم آن

 ربا درلغت به معنای زیادت، فزونی ورشد، افزون شدن، نشوونما است. دراصطلاح فقه، ربا عبارت است از هرنوع زیادی که درضمن عقد قرض شرط شود یا درمعاوضه دوکالای هم جنس یا درتمدید مهلت پرداخت بدهی دریافت شود. بنابراین ربا به دونوع ربای معاملی و ربای قرضی تقسیم می شود و ربای قرضی خود به دو نوع ربا درعقد قرض وربا درتمدید بدهی (ربای جاهلی) قابل تقسیم است.

در اسلام ازآغاز بعثت پیامبرخاتم (ص) ربا تحریم گردید و رباخواری از گناهان بزرگ شمرده می­شد وتا صد سال اخیر و رواج بانکداری ربوی و نفوذ نظام  سرمایه داری درکشورهای اسلامی، کسی به آن مبادرت نمی­کرد.مط ابق آیات قرآن وروایات بعضی از حکمت های تحریم ربا عبارتند از:

1. ربا مانع هدایت سرمایه ها به سمت فعالیت های مولدمی باشد.
2. ربا مانع هدایت انسان به سمت تعادل روحی وروانی می شود.
3. ربا مانع استقرارعدالت درجامعه وموجب گسترش ظلم واختلاف طبقاتی بین انسانها است.

 بانکداری اسلامی

بانک اسلامی، مؤسسه انتفاعی است که برای دست یابی به اهداف نطام اقتصادی اسلام درچهارچوب احکام واخلاق اقتصادی اسلام با سرمایه خود و سپرده های مشتریان به منظور کسب سود به جمع آوری سپرده ها، اعطای تسهیلات و اعتبارات وارائه خدمات بانکی می پردازد. بانک اسلامی عملیات بانکی را با استفاده از عقود اسلامی به اجرا درمی آورد وبا بکارگیری سپرده های پس اندازبا تبدیل به سرمایه گذاری های مختلف، توزیع عادلانه تسهیلات بین بخش­ها و اقشار مختلف جامعه بارعایت اخلاق اسلامی، درجهت ایجاد تعادل اقتصادی ازطریق بکاراندازی بنگاههای اقتصادی بم­نظور تولید، ایجاد اشتغال، کاهش تورم وتقسیم عادلانه سود حاصل از فعالیت­های اقتصادی تسهیلات گیرندگان وپرداخت سهم سود سپرده­گذاران به فعالیت می پردازد. بنابراین توزیع عادلانه تسهیلات بین بخش های اقتصادی جامعه و محاسبه عادلانه سود حاصل از فعالیت­های اقتصادی ورعایت اخلاق وموازین اسلامی ازویژگی­های بارز بانکداری اسلامی است.

بانکداری اسلامی ممکن است واژه ای آشنا باشد اما واقعیت این است که مفهوم، حدود و الزامات آن بطور دقیق تبیین نشده است. از زمانی که بانک وبانکداری در کشورهای مختلف وبه ویژه کشورهای اسلامی شکل گرفت، ایرادات اساسی بر نظام بانکداری از نظر شرعی وجود داشت وهمواره علمای مسلمان بر لزوم رفع این ایرادات اتفاق نظرداشتند اگرچه سیستم بانکداری اسلامی تفاوت های اساسی با سیستم بانک های نظام سرمایه داری دارد اما تفاوت اصلی این دوسیستم درنحوه مدیریت ریسک وتوزیع آن میان بانک ومشتری است. یکی ازتفاوت های موجود بین بانکداری اسلامی و بانکداری نظام سرمایه داری (ربوی) این است که قوام اصلی بانکداری نظام سرمایه داری برمحوریت نظام بهره است.

بانکداری بدون ربا

بانکداری بدون ربا یک شیوه بانکداری است که موجب تجمیع منابع پس انداز کنندگان وسرمایه گذاران بمنظور دادن تسهیلات جهت استفاده درفعالیتهای اقتصادی وبه قصدانتفاع صاحبان پول وتسهیلات گیرندگان بارعایت موازین اسلامی ودرچهارچوب نظامهای پولی واعتباری براساس رضایت طرفین در قالب عقود اسلامی می باشد.

در تعریف بانک درنظام سرمایه داری، بانک یک مؤسسه انتفاعی است که باسرمایه خود وسپرده های مشتریان، به منطورکسب سود، به جمع آوری سپرده ها، دادن وام واعتبارات وارائه خدمات بانکی اقدام می کند. درمقابل بانک بدون ربا یک مؤسسه انتفاعی است که ازطریق قراردادهای شرعی، باسرمایه خود و سپرده های مشتریان، به منظور کسب سود، به جمع آوری سپرده ها، اعطای تسهیلات، اعتبارات وارائه خدمات بانکی اقدام می کند .

بانکهای بدون ربا درکشورهای اسلامی از بدو تأسیس تاکنون ازجهت کمی وکیفی توسعه قابل توجهی داشته اند بطوریکه امروزه دراغلب کشورهای اسلامی وحتی دربرخی کشورهای غیرمسلمان این نوع بانک­ها فعالیت می­کنند. این بانکها اگرچه ازجهت حذف ربا ازعملیات بانکی مشترکند اما ازجهت انتخاب الگوی عملیاتی وگزینش عقود وروش­های معاملاتی متفاوت هستند.

بانکداری بدون ربا به لحاظ نقش واسطه­گری و وکالتی که ازطرف سپرده گذاران دراستفاده از سپرده آنان درقالب عقوداسلامی دارد، قادراست که دربخش حقیقی اقتصاد وارد شده و باانتخاب پروژه­های مفیدوسودآوروهمچنین اعطاء تسهیلات به فعالان اقتصادی بابکارگیری متخصصان وکارشناسان جهت ارزیابی وکنترل ونظارت، نقش مفیدومؤثری دررشد اقتصادی جامعه داشته باشد.

درسیستم بانکداری بدون ربا، بانکها این امکان را دارند که دربخش های مختلف ازقبیل بخش جذب سپرده واعطاء قرض الحسنه، بخش قرعه کشی واعطاء جوایز، بخش جذب سپرده سرمایه گذاری و بکارگیری سپرده ها درخرید وفروش اوراق سهام شرکتها، بخش مشارکت مدنی وسرمایه گذاری مستقیم، بخش مضاربه، بخش خرید مواداولیه برای تولید وفروش اقساطی به متقاضیان، بخش تامین مسکن واجاره به شرط تملیک، بخش خرید دین درمبادلات مالی مدت دار وتنزیل اسناد وبطورکلی درهمه امورمربوط به مؤسسات پولی ومالی به فعالیت پردازند.

موانع وچالش های اجرایی

عواملی که میتوان ازآنها به عنوان موانع وچالشهای اجرایی قانون عملیات بدون ربا یاد کرد بشرح ذیل می باشد:

1. تعدد قوانین ومقررات ناظربرفعالیت بانکها
2. دولتی شدن بانکها
3. بدهی دولت به سیستم بانکی
4. تسهیلات تبصره ای
5. توزیع بخشی اعتبارات و سیاست های تکلیفی نرخ سود
6. مطالبات معوق
7. اختلاس های بانکی

نظام بانکی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به بانکداری بدون ربا درجهت تحقق بانک اسلامی مبدل گردید و پس از طی دوره سه ساله وتغییر تدریجی نظام بانکی سرانجام درشهریور سال 1362 به تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا منتهی شد. با وجود اینکه نظام بانکی مذکور درمدت بیش از سی سال درقالب عقود اسلامی مبادرت به تجهیز منابع از طریق جذب سپرده های قرض الحسنه، جاری وسرمایه گذاری از یکطرف و تخصیص منابع در چهاربخش اعطای وام (قرض الحسنه)، اعطای تسهیلات به منظور سرمایه گذاری، مبادلات و انجام تعهدات ازطرف دیگر نموده اما باتوجه به تحقیقات بعمل آمده، عملکرد بانک­ها به گونه ای بوده که قسمتی ازمعاملات شکل صوری داشته و سپرده گذاران، گیرندگان تسهیلات وکارگزاران بانکها با تعیین نرخ سود از پیش معین شده مبادرت به امضای قرارداد نموده و عملا مشابه بانک­های ربوی ونظام سرمایه­داری رفتارکرده­اند. درپاسخ به این سؤال که چرا با وجود انعقاد قرارداد براساس عقود اسلامی، عملکرد طرفین شکل ربوی بخود گرفته است.

بانکها با دراختیار داشتن پول قابل توجهی از بخش پولی کشور نقش عمده ای دراقتصاد داشته و دولتها با نظارت برآنها به عنوان اهرم نیرومندی در نیل به اهداف اقتصادی خود ازآنها استفاده می کنند. فعالیت اکثر بانکها در نظام اقتصادی دنیا وحتی دراغلب کشورهای اسلامی برمبنای ربا میباشد. با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی درایران، ضرورت استقرار نظام حقوقی واقتصادی اسلام مطرح و نظام بانکداری کشور برمبنای حذف ربا با تصویب قانون عملیات بانکی بدون ربا شکل گرفت.

با وجود اینکه نظام بانکی ایران درقالب عقود اسلامی مبادرت به تجهیز و تخصیص منابع نموده اما باتوجه به تحقیقات بعمل آمده، عملکرد بانکها به گونه ای بوده که قسمتی ازمعاملات شکل صوری داشته وسپرده گذاران، گیرندگان تسهیلات وکارگزاران بانکها با تعیین نرخ سود از پیش معین شده مبادرت به امضای قرارداد نموده و عملا مشابه بانکهای ربوی و نظام سرمایه داری رفتارکرده اند.