روند رشد درآمد هر خانوار شهری و روستایی ایران را طی سال های 1393 تا 1397 نشان می دهد، كه در سال 1397، متوسط درآمد هر خانوار شهری با رشد حقیقی منفی 9.6 درصدی نسبت به سال گذشته همراه بوده و برای هر خانوار روستایی این رشد منفی 12.6 درصد بوده، که نشان دهنده کاهش قابل توجه رفاه اقتصادی کشور طی یکسال است.

براساس گزارش OECD ،شاخص سرانه درآمد واقعی خانوارها معیار مناسبتری برای سنجش رفاه اقتصادی یک کشور نسبت به شاخص سرانه تولید ناخالص داخلی آن است. در این گزارش با بررسی این موضوع، روند درآمد واقعی هر خانوار طی سال های اخیر مورد بررسی قرار گرفته که نشان دهنده کاهش قابل توجه رفاه اقتصادی خانوارهای شهری و روستایی در سال 1397 نسبت به سالهای اخیر است. در عین حال، در سال 1397 نسبت به سال 1396 شاخص ضریب جینی کشور (چه در خانوارهای روستایی و چه شهری) افزایش یافته که به معنی افزایش نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در کشور است.

براساس گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ( (OEC، كه از سوي معاونت بررسي هاي اقتصادي اتاق تهران منتشر شده، شاخص کلیدی سنجش شرایط مادی خانوارها یا رفاه اقتصادی آنها، سرانه درآمد خانوار پس از کسر مالیات، پرداختی تامین اجتماعی و عواید اجتماعی خانوارها است. این شاخص نسبت به سرانه تولید ناخالص داخلی، منابع خانوار برای خرید کالاها یا خدمات یا پسانداز آنها برای آینده را بهتر می سنجد.

 در بلندمدت، از آنجایی که درآمد کسب شده توسط خانوارها سهم بزرگی از کل درآمد ایجاد شده توسط تولید اقتصادی کشورها )تولید ناخالص داخلی) را شامل می شود، متوسط نرخ رشد سالانه این دو شاخص به هم نزدیک هستند. با این حال، طی بازه های زمانی کوتاه تر، به خصوص طی بحران های اقتصادی شدید یا توسعه سریع اقتصادی، روند این دو شاخص به طور قابل توجهی با هم متفاوت است. شاخص های بسیاری در واگرایی این دو شاخص می تواند موثر باشد؛ از جمله آن م یتوان به تغییر در سیاست های دولتی مربوط به مالیات یا تامین اجتماعی، یا چگونگی تقسیم درآمد شرکت ها بین سهامداران، سود انباشته و جبران خدمات کارکنان اشاره کرد.

تعریف شاخص ها سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی، معیاری استاندارد برای ارزش افزوده تولید شده از طریق تولید کالاها و خدمات در یک کشور طی یک بازه زمانی معین است. این شاخص درآمد کسب شده از این تولیدات یا کل مبلغ اختصاص داده شده برای کالا و خدمات نهایی را نیز اندازه گیری می کند. با اینکه تولید ناخالص داخلی تنها شاخص ارزیابی فعالیت اقتصادی یک کشور است، اما معیار مناسبی برای سنجش رفاه اقتصادی مردم در یک اقتصاد به شمار نمی رود.  سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی نشان دهنده تولید ناخالص داخلی تعدیل شده با تورم تقسیم بر جمعیت است.

سرانه درآمد قابل تصرف واقعی خانوارها

درآمد قابل تصرف خانوارها برابر درآمد کسب شده پس از کسر مالیات بر درآمد و ثروت و پرداخت های تامین اجتماعی است و شامل عواید اجتماعی (مانند مزایای بیکاری) نیز میشود. این شاخص شامل نقل و انتقالات  غیرنقدی، مانند آنهایی که مربوط به سلامت و تحصیل هستند و با قیمت های بسیار ناچیز توسط دولت ارائه می شوند،  نیست. درآمد قابل تصرف خانوار ممکن است برای مصرف نهایی یا پس انداز مورد استفاده قرار گیرد. درآمد قابل تصرف حداکثر میزان مصرفی را که یک خانوار می تواند بدون کاهش ثروت خالص خود (بدون در نظر گرفتن سود یا ضرر در دارایی ها) داشته باشد، نشان می دهد.  سرانه درآمد واقعی خانوار نشان دهنده درآمد قابل تصرف خانوار - تعدیل شده با تورم مصرف کننده-  تقسیم بر جمعیت است.

 به دلیل اینکه ترکیب تولید ناخالص داخلی و مصرف نهایی خانوارها متفاوت است، تکامل شاخص ضمنی این دو می تواند متفاوت باشد؛ به خصوص در اقتصادهای ثروتمند و صادرات محور. شاخص ضمني، به عنوان مثال، شامل تغییرات قیمتی در صادرات است؛ این در حالی است که شاخص ضمنی برای مصرف نهایی خانوار تنها شامل قیمت تجمعی کالاها و خدمات مصرفی خریداری شده توسط خانوارها است.

در نخستین فصل سال 2019 ، سرعت رشد درآمد خانوارها در کشورهای OECD از رشد اقتصادی این کشورها بیشتر شده است. بر اساس یافته های OECD ، رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها نسبت به رشد سرانه تولید ناخالص داخلی تصویر بهتری از تغییر رفاه اقتصادی خانوارها را نشان می دهد. در این کشورهای عضو این سازمان، طی فصل نخست سال 2019 رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها به 0.6 درصد شتاب پیدا کرد که در مقایسه با رشد 0.3درصدی مربوط به فصل چهارم سال 2018 در سطح بالاتری قرار دارد و برای دو فصل پیاپی از رشد اقتصادی این کشورها نیز بیشتر شده است.

در آمریکا و کانادا، رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها در فصل نخست 2019 با رشد قابل توجه 0.9 درصدی نسبت به فصل چهارم سال 2018 همراه بوده است. از به ترتیب 0.5 درصد و صفر درصد در فصل پیشین. رشد فصلی سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی در آمریکا از 0.1 درصد در فصل پیشین به 0.6 درصد درفصل نخست 2019 سرعت یافته اما در کانادا از منفی 0.4 درصد به منفی 0.1 درصد رسیده است.

در فرانسه، رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها نسبت به رقم 1.1 درصد در فصل چهارم سال 2018 به 0.8 درصد در فصل نخست سال 2019 کاهش یافته است. در عین حال، رشد سرانه تولید ناخالص داخلی واقعی این کشور طی این دو فصل بر حدود 0.3 درصد ثابت مانده است. در آلمان و انگلستان، رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها در فصل نخست سال 2019 ،به ترتیب به 0.6 درصد و 0.3 درصد کاهش یافته است. (از رقم حدود 0.7درصد در فصل پیشین) اما رشد سرانه تولید ناخالص داخلی به ترتیب به 0.3 درصد و 0.4 درصد افزایش یافته است (از رقم 0.1 درصد در فصل پیشین).

در ایتالیا، سرانه درآمد واقعی خانوارها از منفی 0.4 درصد در فصل چهارم سال 2018 به 0.5 درصد در فصل نخست 2019 رسیده است. سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور نیز از منفی 0.1 درصد در فصل چهارم سال 2018 به 0.2 درصد در فصل نخست سال 2019 رسیده است.  در منطقه یورو، رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها از 0.4 درصد در فصل قبلی به 0.7 درصد در فصل نخست سال 2019 افزایش پیدا کرده است. رشد تولید ناخالص داخلی واقعی در این منطقه نیز در فصل نخست سال 2019 معادل 0.4 درصد رقم خورده که نسبت به رشد 0.1 درصدی در فصل قبلی افزایش یافته است.

طی دو سال اخیر، به طور کلی در OECD ،رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها نسبت به رشد تولید ناخالص داخلی واقعی معادل 7.0 واحد درصد پیشی گرفته است. رشد سرانه درآمد واقعی خانوارها در هر هفت اقتصاد بزرگ این گروه کشوری، از رشد تولید ناخالص داخلی واقعی آن ها بیشتر شده و این شکاف در انگلستان (2.2 واحد درصد) و کانادا (9.1 واحد درصد) نسبت به سایر کشورها بیشتر بوده است.

رشد درآمد هر خانوار در ایران

روند رشد درآمد هر خانوار شهری و روستایی ایران را طی سال های 1393 تا 1397 نشان می دهد، كه  در سال 1397 ، متوسط درآمد هر خانوار شهری با رشد حقیقی منفی 9.6 درصدی نسبت به سال گذشته همراه بوده و برای هر خانوار روستایی این رشد منفی 12.6 درصد بوده است که نشان دهنده کاهش قابل توجه رفاه اقتصادی کشور طی یکسال است. این در حالی است که سرانه واقعی تولید ناخالص داخلی در سال 1397 حدود 6 درصد کاهش یافته که کمتر از مقدار مذکور است.

ضریب جینی

براساس آمارهای مرکز آمار ایران، ضریب جینی یک خانوار ایرانی در سال 1397 معادل 0.4093  بوده است که برای خانوار روستایی 0.3595 و برای خانوار شهری 0.3940 بوده است.  ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می شود.

این شاخص بین صفر و یک اندازه گیری می شود و هر چقدر به صفر نزدیکتر باشد به معنی برابری بیشتری در توزیع درآمد است. با توجه به آمارها مشخص است که در سال 1397 نسبت به سال 1396 میزان برابری توزیع درآمد کمتر شده و شدت کاهش آن در میان خانوارهای شهری بیشتر از روستایی بوده است. بدین معنا که توزیع ثروت در میان خانوارهای روستایی نسبت به شهری عادلانه تر بوده و اختالف توزیع درآمد در بین خانوارهای شهری و روستایی در سال 1397 نسبت به سال 1396 بیشتر شده است.