اخیرا بانک مرکزی برای مدیریت بهتر نرخ ارز تصمیم به راه‌اندازی "بازار متشکل ارزی" گرفت. اما فعالیت بازار مذکور چندبار به تعویق افتاده است. با این وصف، طی چند روز اخیر که خبر فعالیت بازار مطرح شد، نرخ دلار با کاهشی حدودا 2 هزار تومانی مواجه گردید. در همین زمینه عباس هشی، عضو انجمن حسابداران خبره ایران در گفتگو با اگزیم نیوز ضمن طرح موضوعاتی در این حوزه، تصمیم برای تشکیل بازار متشکل ارزی را مثبت ارزیابی کرد.

هشی رمز موفقیت این بازار را در حضور بانک مرکزی مقتدر و مستقل اعلام کرد.   

وی گفت: در خصوص راه اندازی بازار متشکل ارزی، اولین موضوع به استقلال بانک مرکزی باز می‌گردد. سوال این است که آیا بانک مرکزی در این خصوص استقلال و توان لازم را دارد یا خیر؟ مشخصا یکی از وظایف مهم بانک مرکزی حفظ ارزش پول ملی کشور و ارتقاء آن می‌باشد.

بنابه گفته مسئولان هدف از راه‌اندازی بازار متشکل ارزی نیز به همین دلیل است. در این میان موضوع مهم این است که بانک مرکزی مستقل عمل کند و تحت نفوذ دولت نباشد. دولت هر زمانیکه با کسری بودجه مواجه شود، دست در جیب بانک مرکزی کرده و در سیاست‌های بانک مرکزی اعمال نفوذ می‌نماید. استقلال بانک مرکزی در دهه 60 سلب شد و به عنوان ستاد تنظیم بازار و ارز، در اختیار رئیس جمهور متمرکز شد. پس باید بگوییم که حضار در بانک مرکزی، در حقیقت همان کارمندان رئیس جمهور هستند.   

او ادامه داد: زمانی می‌توانیم اعمال مدیریت داشته باشیم که اقتصاد کشور، اقتصاد شفافی باشد. بازار متشکل ارزی نیز از این مساله مستثنا نیست. در یک اقتصاد شفاف دولت باید ناظر باشد و مردم هم فعالیت اقتصادی داشته باشند. البته با اقتصادی که حدودا 60 درصد آن زیرزمینی است باید گفت که زمینه چنین مدیریتی از اقتصاد ایران سلب می‌شود. حال باید پرسید که بازار متشکل ارزی در چنین فرایندی می‌تواند کارساز باشد و عملکرد مناسبی داشته باشد یا خیر. 

این پژوهشگر اقتصادی با اشاره به مشکلات موجود بر سر راه بازار متشکل ارزی ابراز داشت: درآمد ارزی ما از فروش نفت به دست می‌آید. بودجه ما متکی به فروش نفت است. ورودی پول به کشور بصورت یکجانبه در دست دولت قرار دارد. مصرف بیشتر این ارز نفتی، با توجه به اقتصاد دولتی، در امور دولت است. حال با توجه با مشکلات و محدودیت‌های موجود باید گفت ظاهرا شرایط لازم و کافی جهت اعمال مدیریت بانک مرکزی در بازار متشکل ارزی فراهم نیست. بانک مرکزی در دو دهه اخیر به دلیل محدودیت درآمدی، بیشتر به جای نظارت، سکه‌فروش و ارزفروش شده است.

او تصریح کرد: اگر در سال‌های 92 تا 96، دولت موفق شد که افزایش نرخ ارز را تقریبا متوقف کند، به این دلیل بود که منابع ارزی تزریق شده در بازار، عمدتا منابع خود بانک مرکزی بود. لذا بانک مرکزی هر گاه که بازار نیاز داشت، ارز تزرریق می‌کرد. از همین رو نرخ ارز هم ثابت ماند و شاهد نوسانات شدید نبودیم. در آن شرایط بانک مرکزی به قول معروف دستش در جیب خودش بود. اما در فروردین سال قبل وقتی نرخ 4200 برای دلار اعلام شد، به ناگاه بانک مرکزی دست در جیب صادرکننده برد. بخش عمده این صادرکننده‌ها، خصولتی‌ها و فعالان اقتصادی زیرزمینی بودند. آنها تن به اجرای مقررات نمی‌دهند. 

او ادامه داد: اکنون بانک مرکزی ضمن اقدامات و بررسی‌هایی که انجام داده، به این نتیجه رسیده است که سیاست "بازار متشکل ارزی" را اجرایی کند. اما باید از بانک مرکزی بپرسیم که منابع ارزی این بازار چگونه تامین می‌شود؟ اگر منابع، خارج از منابع بانک مرکزی باشد و فعالان اقتصادی جزو تامین کنندگان آن قرار بگیرند، آیا زمینه نظارت به این مساله فراهم است که فعالان اقتصادی ارز خود را به بازار تزریق کنند؟ آیا آنها از بانک مرکزی حرف شنوی خواهند داشت؟

هشی در پاسخ به این سوال که ضمن راه‌اندازی بازار متشکل ارزی، شاهد کاهش بیشتر نرخ ارز خواهیم بود یا خیر، گفت: بازار متشکل پولی زمانی می‌تواند تاثیر خود را نشان دهد که در ابتدا بانک مرکزی مقررات مربوطه را بخوبی پیاده کند.

به گفته عضو انجمن حسابداران خبره ایران اصل این تصمیم پذیرفتی و مناسب ارزیابی می‌شود. اما طرف دیگر قضیه این است که واقعا بانک مرکزی توان اجرای این پلن را دارد یا خیر. آیا مدیران بانکی حاضر به همکاری با بانک مرکزی هستند یا نه. ما شاهد هستیم که یک قانون ساده چک که بانک مرکزی موظف به نظارت جهت اجرایی شدن آن است، از سوی عموم بانک‌ها رعایت نمی‌شود؛ حال آیا در خصوص بازار متشکل ارزی باید امیدوار باشیم که به نتیجه مطلوب برسیم؟ مساله اساسی در این بازار، همکاری سایر مدیران بانکی است. بدنه بانکی کشور کلام بانک مرکزی را چندان جدی نمی‌گیرد. بانک مرکزی باید ضمانت اجرایی مقررات خود را مشخص کند تا بتواند با متخلفین برخورد جدی نماید.   

او در خصوص احتمال کاهش نرخ دلار ضمن راه‌اندازی بازار متشکل ارزی ابراز داشت: مشخصا هر چه بیشتر بازار تحت کنترل باشد، قطعا به سمتی می‌رویم که نرخ ارز بیشتر کاهش یابد. سال قبل نرخ دلار 4200 تومان تعیین شد. اما این کار از آن جهت که بدون مطالعه کافی بود، در نهایت به رقم‌های بسیار بالاتری رسیدیم. اینکه قیمت دلار باید کاهش یابد، مشخصا یک ضرورت است. بانک مرکزی بدون هیچ وقفه‌ای باید برای کاهش نرخ ارز تلاش کند. اما مادامی که نتوانیم در بازار، ارز تزریق کنیم، خیالمان از کاهش نرخ ارز آسوده نیست. بخشی از دلیل کاهش اخیر نرخ ارز، به طرح بازار متشکل ارزی باز می‌گردد. اما فروشنده‌ی عمده در بازار، بانک مرکزی است؛ یعنی همان بانک مرکزی که با افزایش نرخ ارز، ترازنامه بسیاری از بانک‌ها را مثبت کرد و گرانی و هزینه آن گردن مردم افتاد!