«اقتصاد هوشمند» که شبکه ای جهانی در اقتصاد از طریق ارتباطات نوین است نیاز به یک بستر امن دارد و دولت ها به موجب نقش سنتی خود در تامین بودجه اولیه برای زیرساخت ارتباطی کشور، جزء مهمی از اقتصاد دیجیتال هستند.

همچنین یک دولت مترقی در اقتصاد دیجیتال، کسب وکارها، شهروندان و سازمان­ها را با یک نقشه راه و مدل مشخص حمایت می کند .اما اینکه برای استقرار «اقتصاد هوشمند» از چه مدلی می توان بهره برد، مطالعات یکی از شرکت های مطرح تحقیقاتی منجر به شکل گیری مدلی شده است که  یک زنجیره یا چرخه متشکل از سه لایه اصلی را ارایه می کند که در این گزارش مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

چرا اقتصاد هوشمند مهم است؟

«پارادایم اقتصاد هوشمند» برای نخستین بار به عنوان یکی از محورهای اصلی در برنامه وزارت اقتصاد مورد توجه قرار گرفته است. در مجموعه اهداف راهبردی این برنامه برای حرکت به سوی اقتصاد هوشمند، بر افزایش نرخ نوآوری در اقتصاد و تزریق عامل دانش به فرآیند تولید با حمایت از نوآوری، تکنولوژی، استارت آپ ها و فین تک ها، تأکید شده است.

اقدامات راهبردی که در راستای محور اصلی دنبال می شود شامل مواردی چون « تدوین نقشه راه اقتصاد هوشمند، ایجاد و توسعه سامانه های زیرساختی برای تحقق دولت الکترونیک و حرکت به سوی اقتصاد هوشمند، افزایش تعاملات الکترونیکی و کاهش مراجعات حضوری در کلیه نهادهای مالی، پولی و اعتباری» است.

در همین راستا، فرهاد دژپسند وزیر امور اقتصادی و دارایی در آبانماه سال ۹۷ طی سخنانی در نخستین نشست هماهنگی «تدوین نقشه راه اقتصاد هوشمند» که با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاون علمی و فناوری رییس جمهور، رییس مرکز ملی فضای مجازی ایران و تعدادی نمایندگان دیگر از دستگاه های ذیربط برگزار شد، با بیان اینکه با وجود برنامه ها و قوانین مدون، از سالهای دور، هنوز بحث توسعه کاربری فناوری اطلاعات و تحقق دولت الکترونیک، به طور کامل محقق نشده است، بر لزوم تدوین «نقشه راه اقتصاد هوشمند»  تأکید کردند.

در همین حال،  با توجه به اینکه هوشمند سازی اقتصاد باید در تمامی نهادها و بازارهای پولی و مالی

صورت پذیرد و از آنجا که بانک ها نقش محوری در تامین مالی اقتصاد کشور و توسعه نظام های نوین پرداخت ایفا می کنند، باید اذعان  کرد که تحقق اقتصاد هوشمند بدون استقرار یک نظام بانکداری دیجیتال، امکان پذیر نخواهد بود. این امر، با عنایت به روندهای نوین بانکداری در جهان و مدل های جدید کسب و کار بانکی که متأثر از تحولات حوزه فناوری اطلاعات، شکل گرفته است، اهمیتی دو چندان می یابد.

بر همین اساس، در راستای تحقق اهداف و اجرایی کردن  برنامه «هوشمند سازی اقتصاد» معاونت امور بانکی، بیمه و شرکت های دولتی وزارت اقتصاد بر آن شده  تا در گزارشی،  ضمن تحلیل دقیق ابعاد مختلف موضوع، نحوه ورود و حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی از بانک های دولتی و بانک های دولتی خصوصی شده را مورد بررسی قرار دهد. این گزارش را  می توان به عنوان یک سند بالادستی ابلاغی وزارت امور اقتصادی و دارایی در مسیر اصلاح نظام بانکی تلقی کرد. از همین رو، در این  بخش از گزارش، تشریح ابعاد، مزایا و الزامات تحقق اقتصاد هوشمند بر پایه تحول دیجیتالی که از آن به عنوان«اقتصاد دیجیتال»  نیز نام برده می شود، مورد تاکید قرار گرفته است.

مدل مناسب برای استقرار اقتصاد هوشمند چیست؟

برای پاسخ به این پرسش و برای درک بهتر نقش اقتصاد دیجیتالی و چگونگی اثرگذاری فناوری های دیجیتال در اقتصاد، باید بررسی شود که چگونه می توان سیاست ها و مقررات و مهارت های انسانی را تغییر داد، تا به تحول دیجیتال سرعت بخشید.

اقتصاد هوشمند دارای پتانسیل تغییرات اساسی در فعالیت های اقتصادی و محیط اجتماعی است و در حال حاضر شاهد کاربرد گسترده اقتصاد دیجیتال و به تبع آن، رشد اقتصادی و نوآوری سریع در کشورهای پیشرفته هستیم. اقتصاد هوشمند که شبکه ای جهانی در اقتصاد از طریق ارتباطات نوین است نیاز به یک بستر امن دارد و دولت ها به موجب نقش سنتی خود در تامین بودجه اولیه برای زیرساخت ارتباطی کشور، جزء مهمی از اقتصاد دیجیتال هستند. همچنین یک دولت مترقی در اقتصاد دیجیتال، کسب وکارها، شهروندان و سازمان­ها را با یک نقشه راه و مدل مشخص حمایت می کند .

در این میان مطابق با نظریه یکی از شرکت های بزرگ مشاوره مدیریت،  موسسات اقتصادی و شرکت ها برای تولید ارزش افزوده، تکنولوژی های دیجیتال را در چهار حوزه بکار می گیرند که شامل مواردی چون «برقراری ارتباط سریعتر و بهبود یافته با مشتریان، کارکنان، همکاران و تأمین کنندگان؛ فرآیند تصمیم گیری سریعتر و بهبود یافته با استفاده از کلان داده و تکنولوژی های تحلیل پیشرفته؛ مکانیزه نمودن وظایف دستی و جایگزینی تکنولوژی با نیروی انسانی ونوآوری در محصولات، خدمات و مدل های کسب و کار» است.

بنابراین تحول دیجیتال موجب «ایجاد کسب و کارهای نوین، مدل ها و رشد بخش های کسب و کار دیجیتال و افزایش جزء دیجیتالی فعالیت های هر بخش کسب و کاری موجود » می شود.

مدل سه وجهی

از سوی دیگر، مطالعات یکی از شرکت های مطرح تحقیقاتی  منجر به شکل گیری مدلی شد که  یک زنجیره یا چرخه متشکل از سه لایه اصلی زیر را ارایه می کند؛ 

۱. ارایه کنندگان زیرساخت دیجیتال: زیرساخت دیجیتال شامل داده به عنوان ماده خام، بخش شبکه،

بخش مرکز داده و بخش ابر و میزبانی می شود.

۲.  تولیدکنندگان خدمات دیجیتال:  این خدمات بوسیله شرکت های نرم افزاری و دیجیتالی تولید می شوند.

۳. مصرف کنندگان زیرساخت/خدمات دیجیتال: داده، ساختار و خدمات دیجیتال توسط کسب و کارها، مصرف کنندگان و دولت خریداری و مورد بهره برداری قرار می گیرد.

اما  بانکها چه جایگاهی در اقتصاد هوشمند  دارند؟

در اقتصاد هوشمند، بانک ها نقش مؤثری در هموارسازی مسیر رشد و توسعه اقتصادی دارند.  با توجه به تغییرات سریع فناوری های نوین، نقش بانک ها در بازتعریف و جایگزین کردن  روش های سنتی و متعارف ارایه خدمات با روش های نوین با اتکا به فناوری های جدید، بسیار حایز اهمیت است.

اما در اقتصاد دیجیتالی یا هوشمند، نه تنها بانکداری به سمت صنعت کوچکتری پیش می رود بلکه ناچار است تحول بسیاری یابد تا بتواند تامین کننده نیازها و انتظارات فعالان اقتصادی و مشتریان باشد.  در اقتصاد هوشمند، نیازی به حضور بانک های بزرگی به لحاظ ابعاد فیزیکی نیست و بانک ها از طریق در دسترس قرار دادن خدمات در هر جایی و در هر زمانی به اقتصاد و جامعه کمک می کنند.  البته این مهم، مستلزم تحول بانکداری متناسب با رشد فناوری است تا زمینه تحقق و توسعه اقتصاد هوشمند را فراهم سازد.

«بانکداری دیجیتال»، مفهوم جدیدی در بانکداری الکترونیکی است که هدف آن غنی سازی و بهبود خدمات آنلاین همراه، با استفاده از فناوری های نوین دیجیتالی مانند موبایل و شبکه های اجتماعی است.

ابزارهای تحلیل راهبردی مانند «هوش تجاری و داده کاوی»، «افزایش تعاملات در شبکه ها و رسانه های اجتماعی»، «راهکارهای نوین حوزه پرداخت و تمرکز بر تجربه مشتریان» مصداق هایی در این زمینه است.

این نوع  بانکداری ضمن آنکه نیازمند گذار از دیدگاه  «محصول گرا»  به  «مشتری گرا و خدمت محور» است، مستلزم تحول و مدرن سازی در کلیه لایه های «مدیریتی»،  «اجرایی»، «عملیاتی»  و «فناوری» است. همچنین در ارتباط با حوزه بانکداری، این الگو در پی کاهش هزینه های عملیاتی و تقلیل خطاها، توسعه بازار و افزایش منابع درآمدی بر اساس مدل های نوین کسب و کار همراه با استفاده از نوآوری و تجاری سازی ایده ها است.

از این رو، در اقتصاد هوشمند، باید تمامی نهادها و سازمان ها به سمت دیجیتالی شدن گام بردارند و می توان اذعان  کرد که نقش نظام بانکی به دلایل زیر، بسیار برجسته تر و متمایز از سایر حوزه ها است:

۱. با توجه به نقش محوری بانک ها در تامین مالی بنگاه های اقتصادی، دیجیتالی شدن بانک ها از طریق کاهش هزینه ها، افزایش سرعت در ارائه خدمات و محصولات و همچنین امکان پذیر کردن طراحی و ارائه نوآوری های مالی و بانکی نقش قابل توجهی در حصول اهداف اقتصاد هوشمند خواهد داشت.

۲. استقرار بانکداری دیجیتال و تبدیل شدن بانک ها به بانک های دیجیتالی، با توجه به مزایای آن از جمله  «کاهش قیمت تمام شده فعالیت ها، منجر به کاهش بهای تمام شده خدمات و محصولات در تمامی بخش های اقتصادی شد»  و از این طریق بهره وری کل اقتصاد افزایش می یابد.

رشد بانکها از دو مسیر

از سوی دیگر، بروز چرخه های اقتصادی و نیاز به افزایش بهره وری و سودآوری، بانک ها را به سمت

مدیریت بهتر دارایی های خود سوق داده و این روند را تسریع می کند.  همچنین با ورود تکنولوژیهای جدید، علاوه بر تحول مدل های بانکداری، کسب و کارهای جدید نیز در  حوزه فناوری مالی )
فین تک ها  (  شکل می گیرند که طبیعتا بخشی از سهم بازار خدمات مالی و بانکی را هدف قرار خواهند داد.

بر این اساس، رشد بانک های آینده صرفا از دو طریق زیر امکان پذیر خواهد بود:

۱. رشد از طریق مشارکت راهبردی و ادغام که شامل مواردی چون « مشارکت با فین تک ها و روند ادغام و تملیک (M & A) با سایر بانک ها» را در بر می گیرد.

۲.  رشد از طریق سرمایه گذاری نوآورانه که مواردی چون «فرصت های هوش مصنوعی و شناخت مصنوعی، زنجیره بلوکی و فناوری دفتر کل توزیع شده (DLT،  فرایند اتوماسیون رباتیک و ارتقاء امنیت سایبری» را در بر می گیرد.  

با توجه به این روند، بانک ها یا فراموش شده و از بین می روند و یا بازآفرینی می کنند و از نو خلق می شوند .