تا قبل از اینستکس، این برجام بود که مسیر امید اقتصاد ایران را تراز می‌کرد. با اعمال تحریم‌های مجدد، اروپایی‌ها وعده‌های اقتصادی زیادی از جمله راه اندازی کانال ارتباطی تجاری اینستکس را به ایران دادند. ولی تا به امروز حرکت چندان امیدوارکننده از این دالان اقتصادی دیده نشده است. احسان سلطانی، پژوهشگر اقتصادی ضمن گفت‌وگو با "اگزیم نیوز" مشکلات موجود بر سر راه اینستکس را بررسی کرد . به گفته این اقتصاددان هر چند که نقدهایی به این اینستکس وارد است اما نکات مفیدی هم دارد. سلطانی افزود: اینستکس نکته مفیدی هم می‌تواند داشته باشد؛ اینکه در مقابل صادرات غیر نفتی بتوانیم دارو و کالاهای اساسی وارد کنیم. این نکته مفید اینستکس است.

او گفت: واقعیت امر این است که بخش اعظم صادرات ما به اروپا را نفت تشکیل می‌دهد. اگر حتی اینستکس برقرار شود و خوب هم عمل کند، اما ما نتوانیم نفت بفروشیم، بدون شک به نتیجه مطلوب اقتصادی نخواهیم رسید. به روابط اقتصادی‌مان به برزیل دقت کنیم. ما از برزیل 3/2 میلیارد دلار واردات داشتیم. عمده‌ی این میزان واردات، نهاده‌های دامی، روغن و مقداری گوشت بود. صادرات‌مان هم به برزیل که بسیار ناچیز بوده است. ما حتی به کشورهایی مثل برزیل هم باید نفت و مواد پتروشیمی صادر کنیم تا در مقابل آن، وارادات داشته باشیم. این روال، شبیه همان حکایت اینستکس است.

وی ادامه داد: مشکل اساسی این است که ما درآمد ارزی ناشی از فروش نفت نداریم. واردات ما از برخی کشورها مثل برزیل یا اتحادیه اروپا به درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت متکی بوده است. مادامکه این درآمد مجدد راه اندازی نشود، اینستکس برای ما مفید نخواهد بود. وقتی درآمد نداشته باشیم با اینستکس چکار کنیم؟

سلطانی افزود: در صورتیکه اینستکس هم خوب کار کند اما پولی در دست نباشد از چه طریقی می‌توانیم واردات انجام بدهیم؟ توجه داشته باشیم که بخش مهمی از بازار اروپا مربوط به ماشین آلات و ...است که این موارد اصلا نمی تواند وارد مدار "صادارت نفت در برابر کالاهای اساسی" شود. بخش عمده‌ی ارزی که اکنون به دست می‌آوریم، از صادرات به کشورهای آسیایی به ویژه چین و هند می‌باشد. آنها نمی‌توانند به آسانی اینستکس را قبول کنند. این کار دشواری خواهد بود که از منابع ارزی به دست آمده، مبلغی به اروپا بپردازیم و در مقابل آن کالایی وارد کنیم. اگر ما نتوانیم به اروپا صادرات نفتی داشته باشیم، اینستکس عملا کارآیی نخواهد داشت.

این پژوهشگر اقتصادی تصریح کرد: ما منابع ارزی نداریم. اینستکس فی حد نفسه کارآیی چندانی ندارد. حتی اگر هم فعالیت مناسبی داشته باشد، باز هم چندان فایده‌مند نخواهد بود. مجددا می گویم، وقتی ارز نداریم چگونه می‌خواهیم با این اینستکس مراودات اقتصادی داشته باشیم؟ این ساز و کار ویژه مالی بیشتر یک حرکت نمایشی است تا عملیاتی. تحریم اینستکس از سوی آمریکا نیز تغییر چندان قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. مشکل اصلی در رابطه با این کانالِ ارتباطی تجاری، در جای دیگر است.

این اقتصاددان گفت: البته اینستکس یک نکته مفیدی هم می‌تواند داشته باشد. اینکه در مقابل صادرات غیر نفتی بتوانیم دارو و کالاهای اساسی وارد کنیم. این نکته مفید اینستکس است. اگر در پی منفعت خود از اینتستکس هستیم باید بگویم که تنها در صورت فروش نفت است که می‌توانیم از اینستکس بهره‌بردای مناسب داشته باشیم. ما باید بتوانیم نفت بفروشیم تا از اینستکس بهره ببریم. وقتی پولی در دست نباشد، از اینستکس هم نمی‌توانیم بهره ببریم.

سید مسعود آریادوست