آنطور که کشورهای اروپایی اعلام کرده اند تا پیش از آغاز تحریم های 13 آبان، اروپا استفاده از ساز و کار ویژه خود را در حمایت از نقل و انتقالات ارزی ناشی از تجارت نفت و سایر صادرات ایران را آغاز خواهد کرد.

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این رابطه بعد از اتمام نشست غیررسمی رهبران اتحادیه اروپا در سالزبورگ اتریش در 19 سپتامبر این خبر را به رسانه ها داد و اعلام کرد اروپا در راستای حمایت از تجارت بین ایران و اتحادیه اروپا در برابر تحریم های دوم ایالات متحده این کانال پولی را راه اندازی کرده و بعد از تکمیل جزییات عملیاتی آن به عنوان یک مکانیزم پرداخت بین طرفین عمل خواهد کرد.

به گفته موگرینی این سیستم فرایند پرداخت را در معاملات قانونی و مشروع ایران با شرکت های اقتصادی اروپایی و برعکس تسهیل خواهد کرد. در این رابطه المانیتور در گزارشی با طرح این سوال که این طرح چه امکاناتی را قرار است برای شرکت های اروپایی و ایرانی ایجاد کند به بررسی اثرات چنین مکانیزمی بر تجارت دو طرف پرداخته است.

بر اساس این گزارش راه اندازی این مکانیزم که باختصار SPV نامیده می شود می تواند بخش هایی از تحریم های آمریکا را به طور جدی به چالش بکشد.

این گزارش با اشاره به این که خروج آمریکا از برجام به همبستگی بیشتر کشورهای اروپایی به خصوص شرکت های کوچک و متوسط آن با ایران منجر شده می نویسد: آمریکا البته در برابر SPV سکوت نخواهد کرد و هرچند این مکانیزم قادر خواهد بود بخش زیادی از نگرانی ها بین دو طرف را برطرف سازد اما باعث اقدامات مقابله ای دولت آمریکا خواهد شد که نتیجه این اقدامات می تواند به زیان SPV باشد.

به گفته المانیتور SPV یک شرکت حقوقی متعلق به اروپا است که به عنوان واسطه بین تهران و کشورهای اروپایی عمل می کند. البته SPV که به عنوان واسطه بین دو طرف عمل می کند این قابلیت را دارد تا سایر کشورهایی را که با ایران همکاری می کنند در بر بگیرد که در این صورت طیف وسیعی از تجارت را بین ایران و شرکای تجاری آن ایجاد خواهد کرد.

به عنوان مثال ایران می تواند کالای پتروشیمی خود را به کشور الف صادر کند و آن کشور مبلغ مربوط به این خرید را به SPV پرداخت می کند. در طرف دیگر ایران بعد از خرید یک محصول از شرکت اروپایی به جای آن که مراودات مالی در ازای این خرید انجام دهد فروشنده را به SPV معرفی کرده و به این ترتیب بدون آن که نقل و انتقالی بین دو طرف صورت بگیرد که مشمول تحریم های آمریکا گردد مبادلات تجاری محقق خواهد شد.

به این ترتیب نیازی نیست از سوییفت به منظور نقل و انتقال مالی صورت بگیرد و حتی برخی پیش بینی می کنند این سیستم می تواند جایگزین سوییفت شود با این تفاوت که هیچ کدام از مبادلاتی که بین دو طرف صورت می گیرد بر مبنای مبادلات دلاری نیست.

به این ترتیب SPV نهاد واسط اروپا برای ارتباط با اشخاص حقیقی، حقوقی و بانک ها و موسسات مالی است و احتمالا ایالات متحده در اقدام بعدی هر نوع ارتباط با این نهاد واسط را هدف قرار دهد و بر این اساس هر شرکتی که با SPV همکاری کند مشمول تحریم های آمریکا گردد. به عبارت دیگر چالش اصلی این خواهد بود که چگونه باید در اقدام بعدی از SPV و همچنین تمام آن شرکت ها و بانک های اروپایی که مستقیما از طریق این مکانیسم با ایران تجارت می کنند محافظت کرد.

این ممکن است از طریق اقدام قانونی علیه منافع ایالات متحده در اتحادیه اروپا یا از طریق نهادهای بین المللی نظیر سازمان تجارت جهانی اتفاق بیفتد، اما مهم است که اتحادیه اروپا یک طرح جامع احتمالی برای مقابله با اقدامات آینده آمریكا داشته باشد.

سوال بعدی این است که چگونه ایران و سایر سهامداران - به ویژه شرکای تجارتی غیر اتحادیه اروپا در تهران - به مکانیزم پیشنهادی واکنش نشان خواهند داد.

مقامات ایرانی از اتحادیه اروپا برای تعهد سیاسی خود در برابر برجام و نیز اقدامات مهمی که برای ادامه تجارت بین دو طرف صورت گرفته حمایت کرده اند. با این حال، با آن که SPV دارای پتانسیل های مناسبی برای حفظ تجارت است، مسأله کلیدی برای ایران سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی است که باید روی آن هم اقدامات مناسبی صورت بگیرد.

بدون شک SME های اروپایی توانایی ارائه فناوری های مورد نیاز ایران به خصوص در زمینه هایی مانند بهره وری انرژی، مدیریت آب، مسائل زیست محیطی و توسعه صنعتی را دارند. تنگنا در اینجا، فرایند ایجاد سرمایه گذاری مشترک بین SME های اروپایی و بخش خصوصی ایران است.

SPV همچنین می تواند به عنوان تسهیل کننده در فعالیت SME های اروپایی برای سرمایه گذاری مشترک و فرآیندهای حقوقی، تکنولوژیکی و عملیاتی مورد نیاز برای اطمینان از بهبود عملکرد دو طرف عمل کند. در عین حال، مقامات ایرانی باید شرایط تجاری را بهبود بخشند تا برخی موانع را برای عملیات شرکت های اروپایی در ایران حذف کنند.

با توجه به سرمایه گذاری در اقتصاد ایران، اتحادیه اروپا و ایران باید به طور جدی در نظر بگیرند تأسیس صندوق های سرمایه گذاری مختلف با مشارکت هر دو طرف به منظور بسیج منابع مالی برای سرمایه گذاری در ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. طرف اروپایی می تواند برخی منابع را به بخش های تخصصی اختصاص دهد در حالی که طرف ایرانی آماده انتشار اوراق بهادار برای جذب سرمایه های خارجی است. این که آیا SPV می تواند این پروسه را تسهیل کند، هنوز بررسی نشده است.

در این بین اروپا به عنوان یکی از مهمترین خریداران نفت خام ایران خواهد بود. سوال بزرگ این است که آیا برخی معامله گران نفتی اروپایی تصمیم به خرید نفت ایران از طریق SPV خواهند داشت؟ برخی معامله گران نفتی نسبت به تحریم های ایالات متحده، در برابر SME هایی که کمتر تحت فشار آمریکا قرار دارند، حساس هستند.

به همین دلیل باید دید که چگونه اتحادیه اروپا این شکاف را در پاسخ دادن به انتظارات ایران پر خواهد کرد؟ یکی از سناریوها این است که اتحادیه اروپا همچنان واردات نفت ایران را ادامه خواهد داد. برای شرکای تجاری غیر اتحادیه اروپا نیز که به تعامل با ایران ادامه خواهند داد ارزهای محلی علاوه بر SPV یک فرصت مناسب تجاری است و در بعضی موارد - مانند چین و روسیه - حضور آنها می تواند فعالیت SPV را تسهیل کند.

در کل، مکانیزم SPV نقطه شروع یک فرآيندي است که بايد به منظور تسهيل تجارت و سرمايه گذاري بين دو طرف، ارتقا یابد. واقعیت این است که SPV می تواند منجر به ایجاد راه های جدید در مدیریت جریان های مالی بین المللی مستقل از ایالات متحده شود.