هجدهمین نشست تخصصی انجمن مالی اسلامی ایران با عنوان «بورس بازی در منظر شریعت» عصر دوشنبه دوم بهمن ماه با حضور دکتر صالح آبادی رئیس انجمن مالی اسلامی، دکتر میرصانعی، دبیر کانون بورس و اوراق بهادار و دکتر محمد توحیدی عضو هیات علمی گروه مالی اسلامی دانشگاه امام صادق و جمعی از علاقه مندان مباحث مالی اسلامی در محل کارگزاری بانک ملی ایران برگزار شد. دکتر علی صالح آبادی، رئیس انجمن مالی اسلامی درآغازنشست  با اشاره به اینکه انجمن مالی اسلامی به دنبال ایجاد کمیته فقهی سازمان بورس در راستای توسعه ابزارهای مالی برای رفع نیاز بازار سرمایه تشکیل شده گفت: در صورت فقدان چنین سازوکاری در بورس قطعا نمی توانستیم ابزارهای جدید را راه اندازی کنیم؛ زمانی ابهامات زیادی در سازمان بورس به لحاظ فقهی وجود داشت و ضرورت تشکیل ساختار پژوهش محوری چون کمیته فقهی و در ادامه انجمن مالی اسلامی احساس می شد خوشبختانه امروز این انجمن رتبه نخست انجمن های علمی تازه تاسیس را به خود تخصیص داده است.

 صالح آبادی در ادامه اظهارداشت: اکنون زمان آن است یک  NGO برای توسعه بازارهای مالی اسلامی اعم از بورس، بازار سرمایه، نظام بانکی، سیستم بانکداری اسلامی وحتی بیمه، خارج از ساختار رسمی و اداری کشور شکل بگیرد.

رئیس انجمن مالی اسلامی اعلام کرد: با توافق انجام شده با رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و دانشگاه امام صادق (ع)  بناست دوره های DBA و MBA توسط این انجمن برگزار گردد و گواهینامه اصول بازار سرمایه به شرکت کنندگان دوره MBA  و گواهینامه اصول بازار سرمایه و تحلیلگری بازار سرمایه به شرکت کنندگان در دوره DBA  اعطاشود که این دو دوره به لحاظ علمی مورد تایید دانشگاه امام صادق(ع) خواهند بود.

وی بیان داشت: با امضای تفاهم نامه با بانک قرض الحسنه رسالت تسهیلاتی برای شرکت کنندگان این دوره ها بعنوان کمک هزینه در نظر گرفته شده و طبق این تفاهم نامه وام قرض الحسنه با سود 2 درصد در سال در اختیار شرکت کنندگان دوره های یادشده قرار خواهد گرفت.

در ادامه  دکتر محمد توحیدی به موضوع بورس بازی از منظر شریعت پرداخت و گفت: بورس بازی پدیده ای است که در زمان مواجهه بازارهای مالی با حباب ها بعنوان مقصر اصلی شناخته می شود؛ در این نشست سعی داریم به این پرسش پاسخ دهیم که «آیا بورس بازی به لحاظ شریعت مجازهست با خیر؟».

عضو هیات علمی گروه مالی اسلامی دانشگاه امام صادق گفت: فعالان بازار به سه دسته کلی سرمایه گذاران، آربیتراژگران و بورس بازان تقسیم می شوند؛ سرمایه گذاران معمولا افرادی محتاط، ریسک گریز و با دید بلند مدت سرمایه گذاری می کنند و معمولا تاکید آنها بر مولفه های بنیادی یک شرکت است. درحالیکه آرمیتراژگران افرادی هستند که در عین احتیاط و ریسک گریزی، افرادی خبره هستند و ارزش ذاتی اوراق بهادار را می شناسند و معمولا استراتژی بازگشت به میانگین را دارند. یعنی طوری عمل می کنند که ارزش سهم را به ارزش ذاتی آن نزدیک کنند.

توحیدی در تعریف بورس بازان گفت: به این عده نوسان گیر بازار نیز می گویند؛ معمولا بورس باز افق زمانی کوتاه مدت دارد و میزان پذیرش ریسک بالایی دارد که در بازار مشتقات این خصیصه بیشتر به چشم می آید چرا که بورس بازان در برابرپوشش دهندگان ریسکی قرار می گیرند که سعی دارند ریسکشان را به بورس باز منتقل کنند.

وی تشریح کرد: بورس باز معمولا به دنبال کسب سود ناشی از نوسانان بازار است و از تفاوت قیمت خرید و فروش بهره مند می شود لذا اتکا و تاکید بیشتری بر تحلیل تکنیکال و اخبار و شنیده ها دارند؛ اعتقاد بورس باز این است که به دلیل کارایی بازارهای مالی نیازی به تحلیل مولفه های بنیادی شرکت نداریم و تمام مولفه های یاد شده در قیمت منعکس شده و اگر روند قیمت را تحلیل کند می تواند اطلاعات بنیادی را به دست آورده و در تصمیمات خود لحاظ کند.

رئیس کمیته پژوهش و انتشارات انجمن مالی اسلامی در ادامه مزایای بورس بازی را برشمرد و گفت: بورس باز در بازارهای مالی، ریسک پذیری و نقدشوندگی را در بازار افزایش می دهد؛ با توجه به اینکه بورس بازان افراد ریسک پذیری هستند خصوصا در بازار مشتقات، تولید کننده ای که با ریسک نوسان قیمت مواجه است به راحتی می تواند ریسک نوسان قیمت را به بورس باز منتقل کند و بدون دغدغه بر تولید تمرکز کند و این نکته مثبتی برای بازار مالی محسوب می شود. همچنین ساختار بورس بازی کارایی بازار را ارتقا خواهد داد چرا که باعث افزایش سرعت انعکاس اطلاعات در قیمت می شوند.

توحیدی به دو نقد وارده به بورس بازی اشاره کرد و گفت: از جمله انتقاداتی که بورس بازان می شود موضوع ایجاد حباب های سفته بازانه است که کم و بیش در بازارهای مختلف رویت می شود و معمولا بورس بازان را بعنوان مقصران اصلی این مساله می شناسند. انتقاد دیگر موضوع نوسانات شدید قیمتی است که معمولا اینطور مطرح می شود که معاملات بورس بازان به دلیل کوتاه بودن، سبب نوسانات شدید قیمتی در کوتاه مدت می شوند.

پژوهشگر مالی اسلامی مرکز پژوهش سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: در بحث فقهی، بورس بازان به دو دسته  بورس بازعقلایی و یا آگاهانه و بورس بازغیرعقلایی و یا ناآگاهانه تقسیم می شود؛ که گروه اول( بورس بازان عقلایی) در بازارهای مالی معمولا معروف به مرموزترین معامله گران بازار هستند و مهمترین ویژگی آنها دستکاری بازار است؛ این گروه می توانند بازار را هدایت کرده و عرضه و تقاضا را مختل کنند.

وی در تعریف بورس بازان غیرعقلایی به عدم توان تحلیل مولفه های شرکت  و تخمین ارزش ذاتی اشاره کرد و گفت: این دسته از افراد دنباله رو بورس بازان عقلایی هستند؛ در واقع بورس بازان عقلایی با ایجاد یک روند در بازار چه به صورت حقیقی و یا کاذب، موجب دستکاری و انحراف قیمت می شوند و با اینکارسایر معامله گران بازار را به خود ملحق می کند. اینکار به مثابه رهاکردن یک گلوله برفی از بالای کوه است و نتیجه آن ایجاد حباب در بازار های مالی است.

توحیدی بورس بازی را به دوسته بورس بازی مشروع و قانونی و بورس بازی بیش از حد که بر اساس اطلاعات نهانی است، تقسیم کرد و گفت: دسته دوم بورس بازی اخلال زاست که اگر از یک حدی در بازارهای مالی بیشتر اتفاق بیفتد، حباب های بورس بازانه و یا نوسانات شدید را در پی داشته باشد.

  به گفته محمد توحیدی تحلیل فقهی بورس بازی که از طریق دستکاری قیمتی( دستکاری مبتنی بر معامله و دستکاری اطلاعات) استفاده می کند، بورس بازی که از اطلاعات نهانی استفاده می کند و نهایتا بورس بازی که از دستکاری قیمتی و اطلاعات نهانی خودداری کند، متفاوت است. وی توضیح داد: طبق استفائات انجام شده این شیوه به دلیل ماهیت فریبنده و نیرنگ آمیز، فرد فریب خورده اختیار فسخ دارد و طرف مغبون می تواند مطالبه خسارت کند؛ در بازارهای مالی این وظیفه به عهده نهاد ناظر گذاشته شده تا بتواند از حق و حقوق افراد دفاع کند.

 توحیدی افزود: یکی دیگر از مفاهیم دیگری که در شریعت مطرح می شود و کمتر با آن مواجه می شویم، قانون «نجش» یا «بازارگرمی» است؛ به معنی ورود فرد سوم برای ترغیب مشتری برای خرید کالاست که ممکن است با تبانی باشد و یا بدون آن. که اگر با تبانی باشد بر اساس فقه این عمل حرام است.

عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق موضوع غبن در معامله را نیز از دید فقها حرام اعلام کرد و گفت: فروختن مال به کمتر از قیمت واقعی آن و یا خریدن کالایی بیشتر از بهای واقعی آن «غبن» حرام است. با تحلیل های انجام شده اگر بخواهیم تحلیل فقهی بر مساله رونق مصنوعی داشته باشیم، طبق نظر مراجع اگر این عمل به معنی فریب دادن و گمراهی باشد با اسناد بر قانون های تدلیس، غبن و غرور چنین کاری حرام است و طرف مقابل اختیار فسخ خواهد داشت.

هجدهمین نشست تخصصی مالی اسلامی با موضوع «سفته بازی از منظر شریعت» با پاسخ به سوالات شرکت کنندگان پیرامون موضوع جلسه به پایان رسید.