موضوع عرضه پسته در بورس کالا و راه اندازی بورس پسته یکی از موضوعات مهم در این حوزه محسوب می شود که توجه تولیدکنندگان، صادرکنندگان و حتی واسطه ها را نیز به خود جلب کرده است. در این رابطه چندی پیش اگزیم نیوز در میزگردی به بررسی این موضوع پرداخت و سوالاتی نیز در آن جلسه مورد بحث قرار گرفت. صادرکنندگان این حوزه معتقدند بازار در شرایط فعلی نیز مناسب است و نیازی به این قبیل اقدامات نیست اما تولیدکنندگان می گویند بازار به شفاف سازی قیمتی نیاز دارد. در این رابطه با دکتر اکبر میرزاپور، سرپرست مرکز توسعه بازار بورس کالای ایران گفتگویی داریم که در ادامه می خوانید.

برخی دوستان از شفافیت در بازار پسته صحبت می کنند اما سوالی که در این رابطه مطرح است آن است که این بازار منهای بورس کالا تا چه میزان از شفافیت برخوردار است؟

سوالی که در رابطه با این ادعا می توان مطرح کرد آن است که این چه بازار شفاف و توانمندی است که ما به عنوان بزرگترین تولید کننده تا قبل از سال 2011 میلادی، همچنان قیمت گذار نبودیم؟ مگر یک بازار شفاف نباید بتواند یک «پرایس میکینگ» انجام دهد؟ دوستان معتقدند چون آمریکا بزرگترین تولید کننده پسته است بنابراین حق دارد که قیمت گذار باشد. پس چطور تا سال 2011 که ما تولید کننده اول بودیم، قیمت گذار نبودیم؟ چطور آمریکا این حق را برای خودش دارد ولی ما نداریم؟ دلیلش این است که آمریکا باشرکت بزرگی به نام «پاراموند» یک بازار با یک استاندارد معین و شفاف و دقیق را راه اندازی کرده است. با تمام کشورهای دنیا همان شرکت وارد رایزنی می­شود و می­گوید من تعیین می­کنم چون من تولید کننده هستم. بورس می­خواهد این شفاف سازی را انجام دهد. کسانی که قرار است کننده­ی این کار باشند همان شرکت­ها هستند. ما ادعایی نداریم که می خواهیم زیرساخت جدید ایجاد کنیم. ما می­خواهیم از زیر ساخت­های موجود استفاده کنیم. کشوری که تولید کننده عمده یک محصولی است یا حتی نیست، خودش قیمت گذار است. این شفافیت و کارآیی از دید چه کسانی کاراست؟ از دید شبکه واسطه گری کار یا از دید تولید کننده؟ از دید تولید کننده اصلاً این سیستم کارا نیست. ما جلسات بسیار زیادی با تولیدکنندگان و کشاورزان داشتیم و گفتند که ما سیستممان متناسب نیست. یک عدهدر بازاربه دلیل نیاز ما به پول محصول ما را با قیمت نازل می خرند. طبیعی است از نظر او، آن سیستم، سیستم کارایی نیست.

از نگاه شبکه واسطه گری چطور؟

از نظر شبکه واسطه گری که شاید وُسع مالی دارد، منافع قابل توجهی از این بازار را نصیب خودش کند، شاید این سیستم، سیستم بسیار کارآمدی هم باشد. ولی برای بحث کارا بودن ما باید ملاک تعریف کنیم. یکی از مهم­ترین ملاک­ها برای ما به عنوان بورس، قیمت گذاری است. اگر ما یک زمانیتوانستیم در بازار قیمت گذاری خوبی انجام دهیم، آن بازار، بازاری کارا و شفافاست که باعث می­شود که واقعاً عایدی آن به تولید کننده واقعی برسد. قطعاً یک چنین شکافی در مورد پسته وجود ندارد و ما هم می­پذیریم. ولی اگر از ملاک کارآیی صحبت می­کنیم باید دقیق صحبت کنیم. آیا بنچ مارک قیمت بودن، ملاک گردش اطلاعات نیست؟ چطور این اتفاق طی این سال­ها نیفتاده است؟ پس اگر در مورد بازار قوی صحبت می­کنیم، باید بگوییم که منظورمان از بازار قوی چیست. بورس ادعا دارد، کما این که در مورد بسیاری از محصولات کشاورزی ثابت کرده است که می تواند بازار قوی ایجاد کند. شما می­توانید همین الآن وارد اینترنت شوید و مستقیما محصول خود را بفروشید. کشاورز مادر حال حاضر از کرمانشاه با قیمت 1002 تومان ذرتش را مستقیم در بورس می­فروشد و مصرف کننده ما با قیمت 1002 تومان در حال خرید محصول از وی در بورس است. در حالی در گذشتهحداقل دو الی سه لایه واسطه گری بینشان وجود داشت. اکنون 170 انبار پذیرش کردیم. هر تعداد انبار دیگر هم اگر لازم باشد، این کار را انجام خواهیم داد.

برخی معتقدند کارمزدهای بورس کالا و کارگزاران از این محل بالا است و بورس کالا در حدود 10 درصد کارمزد دریافت می کند نظر شما در رابطه با این اعداد و ارقام چیست؟

اگر مقداری منصفانه به قضیه نگاه کنیم باید ببینیم کل کارمزدهای معاملاتی با لحاظ کارمزد معاملات بورس و سازمان چقدر می­شود؟ آیا به نیم درصد می­رسد؟ کل کارمزد معاملات در بورس با کارگزارش آیا به نیم درصد می­رسد؟ شما کدام بازار رقیب را در حوزه­ کشاورزی یا غیر از آن  می شناسید که با حق­العمل زیر 10درصد کار کند؟ اصلاً آیا به صرفه است که  برای یک مجموعه­ای با حق­العمل زیر 10 درصد کار کند؟  لازم به ذکر است که برای ان هم به دنبال اخذ معافیت هستیم.

کارکرد بورس کالا از ابتدا تاکنون در زمینه پسته به چه میزان بوده است؟

کلاً پسته در بورس کالا تا الآن 92 تن کارکرد داشته و به اندازه صد برابر این بورس کالا هزینه کرده است و هزینه هم خواهد کرد. منتهی باید 5 سال بعد را دید که این بازار مبدل به یک بازار توسعه یافته خواهد شد. قطعاً این کارمزدهای معاملاتی، نه در مورد پسته، نه در مورد دیگر محصولات کشاورزی، برای بورس اصلاً توجیه اقتصادی ندارد. این­ها بیشتر برای ما رسالت است. در حال حاضر قانون مجلس به یک شرکت بورسی تکلیف می­کند و بورس کالای ایران موظف است این کار را انجام دهد. ما در راستای تکالیف قانونی در حال انجام این کارها هستیم. بنابر این اصلاً هزینه­های معاملاتی در بورس با آنچه در بیرون در حال اتفاق افتادن است قابل مقایسه نیست.

کارشناسان مسأله استانداردهای بورس کالا را دارای تردید می دانند و معتقدند پسته ای که از بیرون خریداری می شود ناخالصی ندارد اما کالاهای انبار بورسی دارای خاک است. جنابعالی در این خصوص چه توضیحی دارید؟

در جواب این ادعا می توان گفت یک بار کامیون از هر محصولی که الان در بورس معامله می شود از جو، ذرت، گندم یا هر محصول دیگر، به اندازه یک گرم بالاتر از استانداردهای تعیین شده مواد خارجی وجود ندارد. شاهد این عرض بنده چیست؟ همانطور که عرض کردم در سال قبل یک میلیون و دویست هزار تن جو، ششصد هزار تن ذرت معامله شد که حتی ما یک مورد شکایت کیفی نداشتیم. اما چرا؟ به دلیل آنکه انبارهای بورس پسته تضامین دارند، به قدری ساز و کار نظارتی شان قوی است تا هیچگونه مشکلی ایجاد نشود. به عنوان مثال اگر شخصی ادعا کند محصول کمتر از میزانی خریداری شده است مسئولین انبار را مجبور کردیم از جیب خودش محصول خریده و بار خریدار را تحویل داده است. بنابراین نظارت وجود دارد. مطمئن باشید استاندارد بورس از آن استانداردی که شما می فرمایید، بالاتر است.

برای پسته دو روش معامله در نظر گرفته شده است که فروش در بازار فیزیکی و گواهی سپرده کالایی که در بازار فیزیکی، محصول از طریق مباشر یا مباشران ( معتمدین مورد وثوق شرکت بورس کالای ایران که به کشاورزان معرفی می شوند و در حقیقت همان حق العمل کاران هستند) تجمیع و به صورت حراج در قالب قراردادهای نقد، نسیه یا سلف فروخته می شود. پول به مباشر پرداخت می شود و مباشر به کشاورز پرداخت می کند. در این روش امکان فروش پسته های متنوع و در مقادیر مختلف وجود دارد. در روش گواهی سپرده کالایی ، محصول با کیفیت ممتاز و پرمصرف وارد می شود، خود پسته کار محصولش را به انبار تحویل داده و قبض آن را می فروشد. خریدار می تواند با آن قبض، محصول را تحویل بگیرد. پول به حساب خود کشاورز واریز می شود. استانداردهای محصولات توسط بورس اعلام می شود و انبارها موظف به تحویل گرفتن پسته با استانداردهای شرکت بورس کالای ایران هستند.ضمن اینکه در روش عرضه در بورس هیچ محدودیتی برای کشاورزان یا باغداران در خصوص میزان عرضه محصول خود وجود ندارد حتی در مقادیر کم . مباشران افراد خوش نامی هستند که مورد تأیید بورس کالا بوده و به صورت امانی محصول کشاورز را به نمایندگی از پسته کاران در بورس به صورت نقدی یا اعتباری عرضه کرده و پس از فروش با پسته کاران تسویه می کند.

کدینگ این کالا در بورس کالا به چه صورتی خواهد بود؟

درخصوص کدینگ که در بورس پسته به آن استانداردسازی گفته می شود و شما نیز

همانطور که شما اشاره کردید ما حدود صد نوع پسته داریم. براساس بررسی های انجام شده توسط کارشناسان بورسی به عنوان نمونه در یکی ازمناطق با نظر خود فعالان همان منطقه، 60 درصد یا 70 درصد پسته فندقی وجود دارد و اُنس آن مثلاً 28-30، 30-32 و 32-34 است. در حال حاضر با این کدها معاملات انجام می شود. ممکن است در یک منطقه با گواهی سپرده کالایی از سی تا هفتاد درصد محصولات آن منطقه را پوشش دهیم.

بورس در رینگ صادراتی هیچگونه محدودیتی ندارد و هر زمان می تواند ملاک های بیشتری را به لیست خود اضافه کند. بورس تلاش می کند تا مشکلات باغداران و خریداران پسته حل شود و در این میان هر مشکلی باشد درصدد رفع آن می کوشد. تمام نکاتی که گفته شد را ما به چشم تهدید نگاه نمی کنیم بلکه آن را به عنوان یک فرصت می پنداریم. در این میان حتما ایرادات و مشکلاتی وجود دارد که با گذشت زمان رفع خواهد شد.

آیا اکنون در مورد سایر محصولات بورس کالا توانسته شفاف سازی قیمتی را ایجاد بکند؟

بازار قیر یکی از بازارهایی است که اکنون با قیمت های واقعی در حال معامله هستند به طوری که قیمت ها با استناد از نشریه های پلتس، آرگس، آی سی آی اس تعیین می شود. در حال حاضر ایران در نشریه های فوق صفحه بورس کالا دارد. پیش از فعالیت بورس پتروشیمی همین مشکلات پسته برای آن هم وجود داشت وقیمت این محصول را عمان تعیین می کرد اما پس از ورود بورس مشکلات مذکور از بین رفت و قیر با قیمت واقعی به دست خریدار رسید.

اما در خصوص اینکه چرا هنوز ما در محصولات پتروشیمی وابسته ایم باید گفت تنها دلیل این امر آن است که ایران تولیدکننده عمده نیست. سابیک عربستان از یک سو و چین و برخی کشورهای اروپایی از سوی دیگر به ایران اجاره نمی دهند تا در حوزه پتروشیمی تعیین کننده قیمت شود. اما در حوزه پسته کشور ما توانایی این را دارد که قیمت گذار باشد چرا که تولیدکننده عمده پسته است.