با نگاهی به گذشته خودروسازی در کشورهای آسیای شرقی و برخی از کشورهای اروپایی فقط یک نتیجه درباره صنعت خودروسازی ایران حاصل می‌شود: «ایران در صنعت خودروسازی هیچگونه دستاورد قابل ملاحظه ای ندارد». به وضوح می توان دریافت خودروسازی در ایران ناکارامد و رنجور است و حضور در بازارهای منطقه قبل از اینکه یک ظرفیت بالقوه باشد یک توهم است.

اگزیم نیوز در گفتگو با دکتر علی خاکساری عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی ابعاد مختلف عدم توفیق صنعت خودرو ایران در داخل و خارج از کشور پرداخته که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

از نظر شما دلیل ناکامی صنایع خودرو سازی داخل چیست؟

دلایل عمده ای در این مورد وجود دارد و مهمترین دلیل این است که صنعت خودروی ایران در دو سه دهه گذشته یک صنعت کاملا انحصاری بوده و از طریق این انحصار محصولات بی کیفیت خود را با قیمت چند برابری به بازار داخلی تحمیل می کند. طبیعی است که یک صنعت انحصاری که در آن نه بهروه وری اقتصادی وجود دارد، نه مدیریت درست و از همه مهمتر محصولات با کیفیتی نیز تولید نمی کند، به هیچ وجه نمی تواند در بازار منطقه جایگاهی داشته باشد.

بازار داخلی علی رغم نارضایتی مصرف کنندگان از رونق نسبی برخوردار است ارزیابی شما از  وضعیت بازار داخلی خودرو چیست؟

 در بازار داخلی مردم خودروی ایرانی را صرفا به دلیل اجبار می خرند. در واقع هیچ گزینه دیگری وجود ندارد. در نتیجه با توجه به ساختار انحصاری که نه به کیفیت اهمیت میدهد و نه به رضایت مصرف کننده داخلی؛ طبیعی است که چنین محصولی نمیتواند در خارج از کشور کوچکترین بازاری داشته باشد.

برای جلب نظر بازار های خارجی به خصوص بازار منطقه چه باید کرد؟

 اگر یک محصول و علی الخصوص خودرو با توجه به حساسیت های آن، بخواهد نظر بازارهای خارجی را جلب کند باید در وهله اول رضایت مصرف کننده داخلی را چه به لحاظ کیفیت و چه به لحاظ قیمت و همچنین خدمات پس از فروش کسب کند. اگر توانست مصرف کننده داخلی را بر اساس این معیار ها راضی کند، آنگاه شاید بتواند در بازارهای خارجی جایگاهی برای خود کسب کند. اما صنعت خودروی ما در هیچ یک از این موارد نتوانسته رضایت مردم را کسب کند و مسئولین هم از این امر آگاه هستد ولی متاسفانه تا کنون اقدامی نکرده اند. پس این مساله که خودروی ایرانی نتوانسته در بازار منطقه جایگاهی کسب کند، از نظر من به عنوان یک کارشناس اصلا مساله عجیبی نیست و کاملا قابل پیش بینی است.

شاهد حضور خودروهای ایرانی در کشورهای همسایه با قیمتهای بسیار پایین تر از واقعی آن هستیم چه توجیحی برای این رویه وجود دارد؟ آیا این رویه در راستای  صادرات خودروی داخلی محسوب می شود؟

اولا  آن دسته از خودروهایی هم که ایران خودرو و سایپا در برخی کشورهای منطقه مانند سوریه و عراق به فروش رسانده اند به لحاظ کیفیت از خودروهای بازار داخل بهتر است هر چند که باز هم قابل قبول نیست و از لحاظ قیمت هم تقریبا مجانی در اختیار آن ها قرار می گیرد. یعنی میتوان اظهار داشت خودروهایی که در بازار منطقه به فروش می رسد به عنوان هدیه و با قیمت های بسیار نازل در اختیار برخی افراد خاص قرار می گیرد تا خودروسازان ما بتوانند ادعا کنند که در بازار منطقه حضور دارند. اما اسم این کار را نمیتوان صادرات خودرو گذاشت. این کار نه اقتصادی است و نه انسانی و صرفا به این علت صورت می گیرد که بتوانند برخی منابع را از دولت و مجلس جذب کنند و تبلیغات کاذبی در اینباره به راه بیندازند.

 آیا این ظرفیت را در شرکت های خودرو ساز داخلی در بازارهای جهانی به خصوص منطقه می بینید؟

اطمینان دارم شرکت های خودرو سازی داخلی و به ویژه ایران خودرو و سایپا با رویه ای که دنبال می کنند به هیچ وجه توان جلب رضایت مصرف کننده ایرانی را ندارند و تا زمانی که موفق به این کار نشوند نمی توانند بازارهای کشورهای دیگر را که امکان ورود خودرو از سایر نقاط جهان را دارند، راضی کنند.

برخی از کارشناسان معتقدند با تولید مشارکتی می توان به کسب موفقیت امیدوار بود. نظر شما در این خصوص چیست؟

موافق نیستم. به زبان خیلی ساده تا زمانی که تولیدکنندگان خودروی ما ایران خودرو و سایپا باشند، حتی به صورت مشارکتی با شرکت های خارجی، هیچ چشم انداز روشنی را نه تنها برای صادرات بلکه حتی برای تولید یک خودروی نسبتا با کیفیت نمی بینم. به خصوص با شورای سیاست گذاری صنعت خودرو با اعضای فعلی و ساختار موجود نه تنها خودروسازی ما نمی تواند در بازارهای منطقه ای حضور داشته باشد بلکه مصرف کننده داخلی هم روز به روز از خودروی ایرانی ناراضی تر خواهد بود و  اقتصاد کشور روز به روز از این ناحیه لطمه بیشتری خواهد خورد، محیط زیست کشور ما تخریب خواهد شد، منابع کشور تلف خواهد شد و مهمتر از همه آنکه مردم جان خود را بر اثر کیفیت نامناسب این خودرو ها از دست خواهند داد.

این ساختار چگونه می تواند احیا شود؟

ساختار زمانی تغییر می کند که ما اجازه دهیم تولیدکنندگان خارجی به طور مستقل و نه با مشارکت ایران خودرو و سایپا، در کشور ما اقدام به تولید خودرو کنند و سیاست گذاری این تولید هم از دست شورای سیاست گذاری خارج شود. اگر این اتفاق بیفتد که البته بعید است رخ دهد؛ ما میتوانیم مانند کشورهایی مثل ترکیه و مالزی هم خودروی باکیفیت داخلی تولید کنیم و هم در بازارهای جهانی اثر گذار باشیم.

در آن صورت آیا ممکن است جو رقابتی ایجاد شده و ایران خودرو و سایپا کیفیت خود را بالاتر ببرند؟

ایران خودرو و سایپا نزدیک به دو دهه است که ورشکست شده اند و اصلا به فکر بالا کشیدن خود نیستند. دلیل این نخوت به علت انحصار و حمایت هایی است که به واسطه برخی اشخاص در دولت و مجلس از این شرکت ها می شود. واقعیت این است که سایپا و ایران خودرو به عنوان قطب های خودروسازی کشور به هیچ عنوان به فکر ارتقا نیستند و چشمشان را به روی مشکلات موجود بسته اند و با ادامه این مسیر در حال به خطر انداختن جان و مال مردم و محیط زیست کشور هستند. ما راهی جز آزادسازی واردات خودرو و اجازه حضور تولیدکنندگان جهانی خودرو- نه صرفا فرانسوی ها- نداریم.

حضور برندهای مطرح خودروسازی چگونه می تواند به صادرات خودرو کمک کند؟

 با اتخاذ این تصمیم میتوانیم هم پاسخگوی ظرفیت بازار داخلی  که یک ظرفیت 20 میلیونی است، باشیم و هم توان صادرات خودروی با کیفیت منطبق بر معیارهای اقتصادی صادرات را داشته باشیم. در غیر این صورت هیچ راه دیگری وجود ندارد.

چشم انداز شما از آینده صنایع خودرو سازی داخل کشور چیست؟

ایران خودرو و سایپا با  احاطه ای که بر وزارت صنایع و سازمان استاندارد، سازمان حمایت از حقوق مصرف کننده دارند، تا مدت ها مردم را مجبور به پرداخت تاوان خودروی تولیدی بی کیفیت و گران خود می کنند. مگر یک تحول واقعی یا آن طور که من اسم آن را گذاشته ام یک انقلاب خودرویی در کشور اتفاق بیفتد. به این مفهوم که تا زمانی که ما دست از حمایت غیر اقتصادی و غیر عقلایی از ایران خودرو و سایپا بر نداریم، همچنان درگیر این مسائل خواهیم بود. اگر این انقلاب خودرو در کشور اتفاق بیفتد می توانیم امیدوار باشیم که ظرف چند سال کشور هم پاسخگوی نیازهای داخلی با کیفیت و قیمت مناسب باشد و هم به بازارهای خارجی گوشه چشمی داشته باشد. وقتی صحبت از قیمت مناسب می کنیم یعنی قیمت یک خودروی با کیفیت مناسب با حقوق چهار تا شش ماه یک کارمند برابر باشد.