نمایندگان بخش خصوصی در نشست کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران با نقد و بررسی مشکلات موجود در صنعت سیمان به عدم توازن جدی در تولید و مصرف این کالای غیرقابل‌تجارت و مشکلات تاریخی آن مانند رقابت منفی در بازارهای هدف و سرکوب قیمت پرداختند.

در این نشست که مرتضی لطفی، نایب‌رییس کمیسیون به‌جای مهدی پورقاضی ریاست آن را برعهده داشت، علاوه بر اعضای کمیسیون نمایندگانی از انجمن صنفی کارفرمایان سیمان و نهادهای مختلف دولتی حضور داشتند و زیر و بم مشکلات این صنعت مهم در کشور را مورد نقد و بررسی قرار دادند.

در ابتدای این نشست دبیر انجمن کارفرمایان سیمان با ارائه گزارشی به ترسیم وضعیت کنونی این صنعت پرداخت و از ظرفیت‌ّها و چالش‌های آن تصویری شفاف ارائه کرد.

عبدالرضا شیخان در ابتدای گزارش خود عنوان کرد که در حال حاضر ۷۴ کارخانه تولید سیمان در کشور فعالیت دارند که بیش از ۸3 میلیون تن ظرفیت تولید دارند. او گفت: تعداد کارخانجات تولید سیمان از ۳۰ کارخانه با ظرفیت تولید 29.5 میلیون تن در سال ۱۳۸۰ به ۷۴ کارخانه با ظرفیت تولید ۸۳ میلیون تن در سال 1396 افزایش یافته است. برای دستیابی به این افزایش تولید ۶۲ پروژه توسعه‌ای و بهسازی اجرا شده است.

او هم‌چنین با بیان این که آمار تولید و صادرات کلینکر و سیمان در شش ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهشی بوده است، افزود: تولید کلینکر در شش ماهه سال جاری با 2.8 درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل از 30.4 میلیون تن به 29.5 میلیون تن رسیده و تولید سیمان نیز در همین مدت 3.04 درصد کاهش داشته و از 29.1 میلیون تن در شش ماهه اول سال 95 به 28.2 میلیون تن رسیده است. این کاهش در مقایسه این دو بازه زمانی شش ماهه در صادرات نیز خود را نشان می‌دهد که این کاهش در صادرات کلینکر ناچیز اما در صادرات سیمان بیش از 22 درصد است؛ به طوری که میزان صادرات از 3.9 میلیون تن در شش ماهه نخست سال 95 به 3.05 میلیون تن در شش ماهه نخست امسال افت کرده است.

 دبیر انجمن صنفی کارفرمایان سیمان با اشاره کاهش تولید واقعی سیمان در کشور طی سال‌های اخیر اعلام کرد که ایران از جایگاه چهارم تولیدکنندگان سیمان در دنیا در سال 2014 به جایگاه ششم در سال 2016 تنزل پیدا کرده است و ترکیه و ویتنام به جایگاه چهارم و پنجم صعود کرده‌اند. تولید واقعی سیمان که در سال به ۷۰ میلیون تن رسیده بود با طی کردن روندی کاهشی از آن سال به بعد به ۵۵ میلیون تن در سال 1395 رسیده است. در این سال سرانه مصرف سیمان کشور 600 کیلوگرم و سرانه تولید 712 کیلوگرم محاسبه شده است که نشان از مازاد تولید دارد.

تنزل از جایگاه سومین صادرکننده دنیا به رتبه هشتم

عبدالرضا شیخان ادامه داد: ایران در سال 2014 دومین صادرکننده سیمان در دنیا بود که در سال 2016 به جایگاه سوم تنزل پیدا کرده است. ضمن این که براساس پیش‌بینی‌های انجام شده تا پایان سال 1397 ایران در جدول صادرکنندگان سیمان دنیا به جایگاه هشتم و پایین‌تر از ترکیه افت خواهد کرد.

شیخان هم‌چنین صادرات واقعی سیمان و کلینکر در سال 1395 را بالغ بر 13.1 میلیون تن اعلام کرد و گفت: مقصد اول این میزان صادرات نیز کشور عراق است که حدود ۴۰ درصد صادرات سیمان و کلینکر را به خود اختصاص داده است. با این حال میزان صادرات سیمان ایران به عراق از سال ۱۳۹۲ به بعد روندی کاهشی داشته چرا که سیاست عراق بر مبنای واردات کلینکر از خارج و تولید سیمان در داخل است.

او توضیح داد که با توجه به حرکت عراق به سمت افزایش ظرفیت تولید سیمان، افغانستان می‌تواند بازار جذاب‌تر و بهتری برای سیمان ایران باشد و اگر فرآیند صادرات تسهیل شود، طبق برآوردها می‌توان تا 3 میلیون تن سیمان به این کشور صادر کرد .

دبیر انجمن صنفی کارفرمایان سیمان کشور در ادامه گزارش خود به مساله قیمت سیمان در نقاط مختلف جهان پرداخت و با اشاره به قیمت 62 تا 65 دلاری سیمان در پاکستان گفت: قیمت سیمان در پاکستان کاملا رقابتی است و آنچه از سوی برخی تولیدکنندگان پاکستانی مبنی بر دامپینگ ایران در سیمان گفته می‌شود بحثی انحرافی است چرا که آنها به دنبال این هستند که بتوانند از دولت‌شان امتیاز بگیرند.

عبدالرضا شیخان ادامه داد: قیمت در افغانستان 70 تا 75 دلار است. در آمریکای جنوبی قیمت سیمان بسیار بالا و برای مثال در برزیل 125 تا 128 دلار است. در پاناما نیز قیمت سیمان 210 تا 250 دلار در تن است. هم‌چنین در کشورهای آفریقایی نیز قیمت بالاست اما مشکل نداشتن سهم بازار در این مناطق و هزینه بالای حمل‌ونقل است که البته با توجه به قیمت بالای سیمان، این هزینه پوشش داده می‌شود. در حال حاضر ترکیه در بازار آفریقا به ویژه کشوری مانند لیبی که قیمت سیمان تا 170 دلار بالا می‌رود، حضور دارد.

سیمان ایران دامپینگ ندارد

او در پایان سخنانش با تاکید روی تحریک تقاضای داخل، ساماندهی دلالان، جلوگیری از اعطای مجوزهای جدید برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای یا ایجاد واحدهای تولیدی جدید، به‌کارگیری دیپلماسی اقتصادی برای حفظ و توسعه بازارهای صادراتی سیمان و راهکارهایی از این دست، خواستار ممنوع شدن صادرات کلینکر به عراق شد تا کلینکر به قیمت مطلوب برسد و بین صادرات سیمان و صادرات کلینکر به این کشور تعادل برقرار شود.

شیخان درنهایت به مساله پایین بودن قیمت سیمان ایران نیز اشاره کرد و گفت: پایین بودن قیمت سیمان در ایران به دلیل دامپینگ نیست، در سال‌هایی که عرضه کم بود قیمت سیمان توسط دولت کنترل می‌شد و به هیچ‌وجه اجازه افزایش قیمت داده نمی‌شد، امروز نیز آن‌قدر تولید بالا و مازاد مصرف است که نمی‌توان قیمت را بالا برد. صنعت سیمان از نیمه‌های سال 1393 وارد رکود شده و این رکود هم‌چنان ادامه داد.

مشکل اصلی صنعت سیمان، بازاریابی است

پس این گزارش مجتبی خسروتاج مساله اصلی سیمان و کلینکر را بازاریابی خواند و عنوان کرد که این مساله، خرد و در سطح بنگاه‌هاست. رییس سازمان توسعه تجارت با تاکید روی تقویت بازاریابی در این صنعت گفت: ما به عنوان سازمان توسعه تجارت می‌توانیم در بخش‌های خاصی مانند اعطای تسهیلات از بانک توسعه صادرات یا استفاده از یارانه حمل‌ونقل به این صنعت کمک کنیم.

این عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران در مورد ایجاد محدودیت صدور کلینکر به عراق برای افزایش قیمت آن نیز گفت: بهتر است به جای ممنوع یا محدود کردن، دیگر بازارها را تقویت کنیم و بهبود بخشیم. بازارهای افغانستان، ارمنستان، قطر، آذربایجان و روسیه از جمله بازارهایی است که ظرفیت افزایش سهم ما در آن وجود دارد.

خسروتاج ادامه داد: سازمان توسعه تجارت برای حل مشکلات صنعت سیمان آمادگی دارد تا با سایر نهادها وارد تعامل و گفت‌وگو شود. ما آمادگی داریم که سازمان بنادر و سازمان امور مالیاتی جلسه برگزار کنیم و برای حل مشکلات فعالان این صنعت چاره جویی کنیم چون کاهش تولید و صادرات سیمان مساله بسیار مهمی است.

رییس سازمان توسعه تجارت در پایان سخنان خود بار دیگر بر اعطای یارانه حمل‌ونقل به صادرکنندگان سیمان به ویژه برای صادرات به بازارهای دورتر تاکید کرد و آن را امکان‌پذیر خواند.

بازارهای هدف را درست انتخاب کنیم

در ادامه این نشست محمدرضا فیاض با اشاره به این که بازارهای اصلی هدف صادرات سیمان، کشورهای همسایه هستند، گفت: ما با کشورهای غیرهمسایه و دوردستی مانند مصر یا موزامبیک هیچ رابطه‌ای نداریم که بتوانیم به آنها صادرات داشته باشیم. بهتر است ابتدا کشورهای هدف در دور و نزدیک مشخص شود و ظرفیت صادرات سیمان به آنها امکان‌سنجی شود.

این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران ادامه داد: ما با کشور نیجریه رابطه خوبی از نظر سیاسی داریم. این کشور با حدود 185 میلیون نفر جمعیت بازار بسیار بزرگی برای سیمان تولیدی ماست. ما در انتخاب کشورهای غیرهمسایه برای صادرات سیمان باید یک فرمول درست و منطقی پیدا کنیم.

صدور هرگونه مجوز جدید تولید متوقف شده است

سیف اله امیری که به نمایندگی از دفتر صنایع معدنی غیرفلزی وزارت صنعت، معدن و تجارت در این نشست حاضر شده بود، با بیان این که کارخانجات سیمان در حال حاضر با ظرفیت کم کار می‌کنند، گفت: هم‌اکنون خطر ورشکست شدن تعدادی از این کارخانجات وجود دارد. به دلیل وجود ظرفیت مازاد، به دستور وزیر صدور مجوزهای جدید متوقف شده است. هم‌چنین پیگیر کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل سیمان هستیم که بار سنگینی روی دوش تولیدکنندگان است.

صادرات با هزینه بالای حمل‌ونقل

معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران نیز با بیان این که سیمان یک کالای غیرقابل‌تجارت است، گفت: سهم تجارت سیمان در جهان حدود ۴.۵ درصد است اما در کشور ما این رقم به ۲۴ درصد می‌رسد. در واقع ما این کالا را قابل‌تجارت کرده‌ایم که به معنای تقبل هزینه بالای حمل‌ونقل آن است.

مریم خزاعی توضیح داد که تولید سیمان در اغلب کشورها حتی در کشورهایی که تولید بالایی دارند به منظور تامین تقاضای داخل است نه صادرات چرا که هزینه حمل‌ونقل سهمی ۴۰ درصدی در قیمت تمام شده این کالا دارد. او ادامه داد: راهکار بهینه برای خروج این صنعت از رکود تمرکز روی مصرف این کالا در داخل است و باید ساخت‌وساز تقویت شود. بهتر است چشم‌انداز برنامه‌های وزارت راه و شهرسازی مورد مطالعه قرار گیرد تا مشخص شود وضعیت تقاضای این کالا در آینده چگونه خواهد بود و چطور می‌توان تقاضای برای آن را تحریک کرد.

رونق سیمان با اجرایی شدن پروژه‌های نفتی

منصور معظمی نیز در سخنانی کوتاه عنوان کرد که توسعه ظرفیت تولید سیمان مربوط به دوران رونق است نه رکود. رییس هیات عامل ایدرو گفت: پیش‌بینی شخصی من این است که با توجه به اجرایی شدن قراردادهای نفتی از اواسط سال آینده و نیاز این پروژه‌ها به سیمان و مواد اولیه، این صنعت می‌تواند از رکود خارج شود و برای تامین نیاز پروژه‌های نفتی با ظرفیت بیشتری کار کند.

راهکاری به نام تعرفه ترجیحی برای افزایش صادرات

 رضا قنبری، کارشناس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران، با اشاره به نیاز کشوری چون سریلانکا به سیمان گفت: این کشور نیاز خود به سیمان را به ما اعلام کرد اما از آنجا که با هند دارای تعرفه ترجیحی است، صادرات به آنجا برای ما مقرون به صرفه و قابل رقابت نیست. ما نیز باید برای صادرات این کالا بتوانیم از تعرفه ترجیحی با کشورهای هدف استفاده کنیم.

نسخه کوتاه‌مدت،‌ نسخه بلندمدت

محمدرضا بهرامن در سخنانی از لزوم دو نسخه کوتاه‌مدت و بلندمدت برای صنعت سیمان گفت. این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران گفت: نسخه کوتاه‌مدت باید مبتنی بر حمایت‌های مقطعی و درست باشد که بتواند به خروج این صنعت از رکود بینجامد اما در نهایت به یک نسخه بلندمدت برای بهبود کیفیت و بهره‌وری و برنامه‌ریزی بدون حمایت‌های دولتی برای این صنعت نیاز داریم. این صنعت باید در بلندمدت حتما خودش را اصلاح کند، کیفیت تولید را بالا ببرد و بازارهای آتی را بشناسد.

بهرامن هم‌چنین با اشاره به وضعیت نسبتا مناسب واحدهایی که سیمان باکیفیت تولید می‌کنند کمتر دچار مشکل هستند و صادرات‌شان برقرار است تاکید کرد که باید به سمت تولید سیمان باکیفیت‌تر حرکت کرد.

واحدهای مقروضی که پول قبض گاز و برق هم ندارند

در ادامه سید محمد اتابک به سابقه مشکلات ایجادشده برای صنعت سیمان مانند افزایش بیش از اندازه ظرفیت تولید، سرکوب قیمت و ملغی کردن توافق دولت و بخش خصوصی در طرح جامع سیمان در دولت نهم گفت و افزود: این مشکلات کار را به جایی رساند که اکنون بسیاری از واحدهای تولیدی سیمان مقروض و بدهکار هستند و حتی توانایی پرداخت قبوض برق و گاز خود را ندارند.

رییس انجمن صنفی کارفرمایان سیمان کشور ادامه داد: در دنیا در بهترین سال‌های رونق صنعت سیمان هفت درصد تولید آن صادر می‌شده است که این رقم اکنون به چهار درصد رسیده است.

او هم‌چنین به مشکل حمل‌ونقل این کالا اشاره کرد و گفت: در دنیا ۷۶ درصد سیمان صادراتی با کشتی حمل‌ونقل می‌شود اما در کشور ما هنوز باید تمام محصول را با کامیون حمل و صادر کنیم.

این عضو کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران عنوان کرد که با توجه به شرایط موجود دو صنعت سیمان و نساجی خواستار باز کردن سرفصل جداگانه‌ای برای آنها شد. او گفت: ما در صنعتی مانند فولاد دچار مشکل نیستیم چون می‌توانیم به راحتی آن را صادر کنیم. اما برای سیمان باید مشوق بگذاریم. واقعیت این است که دیپلماسی سیاسی هم ما را حمایت نکرده است. همین بازار عراق پیشنهادات خوبی از ترکیه و عربستان دارد.

سیدمحمد اتابک گفت: بازارها طوری نیستند که ما اراده کنیم و وارد شویم. بازارها در اختیار دیگرانی هستند که سهم‌شان را محکم گرفته‌اند. ما برای ورود به بازار نیجریه تلاش زیادی کردیم اما این بازار حاکمان خاصی دارد که اجازه ورود به دیگران نمی‌دهند. ما حتی برای نفوذ در این بازار و گرفتن سهم از آن در غنا تیم درست کردیم که بتوانیم از طریق غنا وارد بازار سیمان نیجریه شویم. فعلا داریم از این طریق برنامه‌ریزی می‌کنیم.

اتابک با تاکید بر تحریک تقاضای داخلی از اجرای ساختمان‌های اسکلت فلزی انتقاد کرد و گفت: در هیچ جای دنیا تا این اندازه ساختمان با اسکلت فلزی ساخته نمی‌شود و اکنون سازه‌ها بتنی است. ما باید تولید و مصرف را در داخل کشور هماهنگ کنیم.

ظرفیت تکمیل است

پس از این سخنان، عبدالرضا شیخان مجدد به ارائه توضیحاتی پرداخت و از خواسته فعالان عره تولید سیمان برای ورود این کالا به بورس خبر داد. او گفت: بعد از ۸۳ سال که از آغاز به کار صنعت سیمان در کشور می‌گذرد اکنون زمان خروج از تولید و تجارت سنتی این کالاست. دلالی در تجارت سیمان بسیار فعال است و این کالا باید به بورس وارد شود تا مکانیزم تعیین قیمت و خرید و فروش آن شفاف شود.

او هم‌چنین توضیح داد که اگر این صنعت دوباره رونق بگیرد ظرفیت موجود کنونی تا تولید ۱۱۰ میلیون تن سیمان را جوابگوست و نیازی به ایجاد ظرفیت بیشتر وجود ندارد و حداقل تا سال ۱۴۱۰ نیازهای داخلی و صادراتی با همین ظرفیت پاسخ داده می‌شود.

شعاع تجارت سیمان ۳۰۰ کیلومتر است

در پایان این نشست، مرتضی لطفی با اشاره به پروژه‌هایی که کشورهای همسایه برای افزایش تولید سیمان در دست اجرا دارند گفت: کشورهای همسایه ۸۰ درصد سیمان صادراتی ما را جذب می‌کنند و با تکمیل پروژه‌هایشان نیازی به سیمان ما ندارند. از طرفی در داخل کشور نیز در بهترین حالت سرانه مصرف ما ۸۰۰ کیلوگرم بوده است. یعنی ما با تولید حدود ۵۶ میلیون تن در سال حداکثر نیاز داخلی را پاسخ می‌دهیم.

نایب‌رییس کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران افزود: مشکلات صنعت سیمان مشخص است. شعاع تجارت سیمان تا ۳۰۰ کیلومتر بیشتر نیست. چین بیشترین تولید سیمان را در جهان دارد اما صادراتش از ما کمتر است. ما باید بپذیریم که سیمان یک کالای محلی است

لطفی با تاکید بر پیگیری مشکلات این صنعت عنوان کرد که از طریق کمیسیون صنعت و معدن اتاق تهران با کمک انجمن صنفی کارفرمایان سیمان باید با نهادهایی چون بانک توسعه صادرات، سازمان توسعه تجارت، سازمان امور مالیاتی، سازمان بنادر و ... وارد مذاکره شد تا برخی تسهیلات را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان فراهم شود. او گفت: ضمن این که باید تلاش کنیم ضعف کلی کشور در دیپلماسی تجاری را نیز برطرف کنیم.