صادرات و تجارت خارجی یکی از مسائل مهم اقتصادی در تمام کشورها است و هر کشوری فارغ از موانع و محدودیت های تعرفه ای و غیرتعرفه ای، برای حداکثر کردن سود تجاری خود به دنبال شناخت مزیت نسبی خود در تولید و صادرات آن کالاها و خدمات است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ هر چندکه ثروت نفتی ما، باعث کم توجهی به امر صادرات غیرنفتی شده است. در این میان، محصولات کشاورزی از جمله زعفران در ایران از مزیت نسبی در تولید و صادرات برخوردار هستند. با وجود برخورداری از این مزیت بازار تولید و صادرات زعفران در سال های اخیر با نوسان روبرو بوده است. افت 14 درصدی صادرات زعفران در نیمه نخست سال جاری خبری است که اگزیم نیوز در مورد دلایل و عوامل آن با محسن احتشام گفتگو کرده است.

رئیس شورای ملی زعفران ایران در این مورد گفت: دلایل مختلفی برای افت قیمت زعفران وجود دارد که اولین آن عدم تناسب سطح زیر کشت زعفران با حجم صادرات است. در سالهای اخیر ما با افزایش تولید روبرو بودیم. کشت زعفران در گذشته تنها در خراسان متمرکز بود اما امروزه شاهد سرایت کشت زعفران به سایر نقاط ایران هستیم.

وی افزود: در سال گذشته قریب به 300 تن تولید زعفران داشتیم و آمار گمرک در سال گذشته حکایت از صادرات 173 تن از این محصول دارد. در مجموع با احتساب سایر مسیرهای صادراتی به عدد 200 تن در سال می رسیم. برآورد از مصرف داخلی نیز 40-30 تن است. بنابراین ما با افزایش تولید و عدم تناسب آن با تقاضا مواجه ایم و در واقع همگام با افزایش سطح کشت و تولید بازارمان توسعه پیدا نکرده است.

احتشام اظهار داشت: محدودیت های دوره تحریم، مشکلات نقل و انتقاال پول، بالا بودن نرخ تسهیلات بانکی و عدم حمایت از صنعت زعفران باعث شد در امر بازارداری، بازارسازی و بازارگردانی کاری صورت ندهیم و برندسازی برای زعفران ما رخ ندهد. عدم حمایت از این صنعت باعث شد نتوانیم در بازارهای جهانی وارد رقابت شویم. در مدت طولانی که ما تحت فشارهای مختلف بودیم رقبای قدرتمندی وارد بازار جهانی زعفران شدند و ایران در معرفی زعفران خود عقب ماند.

وی به اهمیت معرفی و کسب جایگاه زعفران در عرصه بین المللی تاکید کرد و گفت: متاسفانه اسپانیا در حال حاضر بزرگترین تاجر زعفران دنیاست که سالانه 100-70 تن زعفران ایرانی را خریداری، بسته بندی و با برند خودش به دنیا صادر می کند.

احتشام در ادامه به تقلب هایی که در این باره صورت می گیرد اشاره کرد و گفت: نه تنها مصرف کنندگان داخلی ما بلکه مصرف کنندگان زعفران در سطح بین المللی شناختی از زعفران ندارند، این عدم شناخت متقلبین را ترغیب به تولید زعفران تقلبی می کند که سهم بالایی را به تولید و چرخه عرضه اضافه می کند. یک نمونه آن افغانستان است که سالانه چندین تن زعفران ایرانی را از مشهد وارد و با نام خود به دنیا صادر می کند. افغان زعفران در واقع زعفران ایرانی است که با تقلب وارد بازار بین المللی می شود.

محسن احتشام اذعان داشت: دست و پای صادرکنندگان ما بسته است و انتظار بهبود صادرات در این شرایط بی معنی است، چراکه کوچکترین اتفاقی که در شرایط فعلی برای صنعت زعفران می افتد، پدیده خروج زعفران ایرانی به کشورهای دیگر و صادرات آن با نام های غیر ایرانی است و این به معنای واگذاری ارزآوری، اشتغالزایی  و سود به رقباست.

وی گفت: با حدس و گمان به تولید نمی توان نگاه کرد. دولت باید واقعیت های فضای کسب و کار را درک کند. زعفران یک کالای لوکس صادراتی نیست بلکه کالایی است که بیش از 500 هزار نفر از خانواده های محروم کشاورز حاشیه کویر از طریق اشتغال در آن ارتزاق می کنند.

 احتشام به نرخ سود تسهیلات انتقاد کرد و گفت: در خوشبینانه ترین حالت ما 16 درصد سود تسهیلات پرداخت می کنیم حال انکه رقیب ما در اسپانیا تسهیلاتی با 2 درصد سود دریافت کرده و وارد بازار رقابت شده است. اسپانیا با فراغ خاطر در آغاز فصل از ایران زعفران می خرد حال آنکه تولید کننده داخلی برای صادرات با مشکلات حمل و نقل، بسته بندی، بازاریابی و بازار رسانی درگیر است.

 رئیس شورای زعفران خاطرنشان کرد متاسفانه مسئولین واقعیت های فضای کسب و کار را درک نمی کنند. نگاه به صادرات از پشت میز با بیرون میز متفاوت است. بازارهای جهانی بر اصل رقابت حرکت می کند و ما به دلیل عدم توان رقابتی، فرصت حضور را در بازار از دست داده ایم.

وی با انتقاد از شیوه سیاست گذاری در صادرات گفت: متاسفانه دولت به نظرات کارشناسی بخش تولید و صادرات بی توجه است. تشکل ها و بخش خصوصی با ذکر جزییات و به صورت دقیق بازار و مشکلات تولید را به دولت منتقل می کنند ولی متاسفانه جدی گرفته نمی شود. امروز ما پیش بینی می کنیم که با ورود به فصل زعفران بیش از 350 تن تولید خواهیم داشت و مشکلاتی که مطرح شد گریبان کشاورزان زحمتکش را خواهد گرفت که از این راه امرار معاش می کنند.

احتشام در مورد جذب سرمایه گذاری خارجی گفت: جذب سرمایه گذاری در صنعت زعفران که طی آن زعفران ما در داخل خشک و فراوری شده و با برند کشور سرمایه گذار صادرشود دردی از ما دوا نمی کند. ما باید از صنعت زعفرانَ، صادرکنندگان و تولیدکنندگان خودمان حمایت کنیم. تولید کننده ما اگر حمایت شود به تنهایی می تواند پارتنرهای قوی در دنیا پیدا کند و زعفران را با نام ایران بفروشد.

وی گفت: ما باید برای در بحث بازاریابی، بازارداری و بازارگردانی خود شریک پیدا کنیم که به فروش محصول ما با برند ایران کمک کنند. سرمایه گذاری خارجی در صنعت زعفران در امر بازارسازی به نفع ماست. بازاریابی خرد وظیفه بنگاههای کوچک و بازاریابی کلان وظیفه دولت است. اگر این دو به درستی به وظیفه خود عمل کنند هم افزایی ایجاد می شود و نتیجه مطلوب در پی خواهد شد. متاسفانه دولت در این زمینه کمکی به ما نکرده است و هزینه بازاریابی در سطح بین المللی برای صادرکننده گران تمام می شود و در نتیجه محدود است.

وی از بانک توسعه صادرات تشکر کرد و گفت: این بانک همیشه در کنار صادرکنندگان بوده و تلاش بر حمایت از صادرات داشته و دارد. ما از سیاست های پولی و مالی گله داریم چون نرخ 16 درصد برای تولید و صادرات گران است. در دوره قبل نرخ 11 درصد بود و با افزایش آن بسیاری از صادرکنندگان ما ضربه خورده و انگیزه خود را برای کار از دست دادند و دنبال کار دیگری رفتند. بانک توسعه صادرات و صندوق ضمانت به سهم خود کمک زیادی به صادرکنندگان انجام دادند اما ریسک های متعدد دیگری در مسیر صادرات قرار دارد که قابل پیش بیینی نبوده اند و همچنان وجود دارند.

احتشام اذعان داشت در این میان صادرکنندگان کوچک ما درصادرات محصولات کشاورزی بیشترین صدمه را دیدند و کسی به کمک آنها نشتافت. این روند ما را به اهداف صادراتی و اشتغال نخواهند رساند.