حمل و نقل هوایی سهم عمده ای در فعالیت تجاری کشورها دارد ، به نحوی که غالباً به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای رشد اقتصادی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه می باشد . توسعه ترابری هوایی نه تنها به عوامل طبیعی ، اقتصادی و اجتماعی وابسته است ، بلکه تصمیمات سیاسی ، حقوقی و اعمال ضوابط و مقررات مالی و اجرایی درآن نقش تعیین کننده و ویژه ای دارد. به همین دلیل بازنگری در قانون گذاری ها و حذف بسیاری از مقررات محدودکننده اداری و تشکیلاتی همواره یکی از عوامل افزایش سهم حمل نقل کالا از طریق هوایی ، در سراسر جهان بوده است. 

حمل و نقل هوایی یا کارگو ، به محموله های بار تجاری که بصورت حمل هوایی انتقال می یابند ، در اصطلاح کارگو می نامند .

شرکت ایران ایر کارگو که زیر مجموعه ایران ایر می باشد ، اولین و مهمترین شرکت حمل و نقل هوایی کالا در ایران بوده و فرودگاه بین المللی پیام نیز ، به عنوان تنها فرودگاه بین المللی کارگو کشور می باشد .

امروزه وضعیت صنعت حمل و نقل هوایی کالای کشور ، اسفناک بوده و در شان نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران نمی باشد ، لذا لازم است با برنامه ریزی و حمایت مقتدرانه دولت محترم و نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی ، این وضعیت اصلاح شده ، تا بتوان از ظرفیتهای عالی اقتصادی این صنعت بهرمند گردید .

در چند سال گذشته در اثر تحریم های پی در پی صنایع هوایی ایران ، از سوی ایالت متحده آمریکا و اتحادیه اروپا موجب گردید ، که صنعت حمل و نقل هوایی ایران ، نه تنها جایگاه ممتاز گذشته را از دست بدهد ، بلکه به دلیل طول عمر بالای ناوگان و عدم امکان تامین قطعات یدکی ، اکثر هواپیماهای ناوگان باربری هوایی ، زمین گیر شدند .

آمارها نشان می دهد که ،تنها کمتر از 2 درصد ناوگان هوایی کشور( یعنی 7 فروند ) ، هواپیماهای باری است . بنا به گفته اکثر صاحب نظران صنعت هوایی کشور ، از این هفت فروند هواپیماهای باری ( کارگو ) نیز ، همگی فعال نمی باشند و تعدادی نیز حداکثر در هفته تنها یک پرواز انجام می دهند . وجود این تعداد هواپیمای باری در کشور و سهم ناچیز جابجایی کالای صادراتی به میزان کمتر از یک درصد توسط حمل و نقل هوایی کالا ، نشانگر روند کاهشی سهم ایران در حمل و نقل بین المللی کالا توسط شرکتهای هواپیمایی داخلی است . لازم به ذکر است در حال حاضر اکثر بارهای صادراتی و وارداتی کشور توسط ایرلاینهای خارجی حمل می گردد .

همانطورکه قبلا اشاره شد ، وضعیت فعلی صنعت حمل و نقل هوایی کالای کشور ، در حال حاضر مطلوب نیست . این امر موجب گردیده تا فرصت های اقتصادی زیادی علی الخصوص در حوزه صادرات از کشور ما سلب گردد . فرصتی که کشورهای رقیب با وجود هم تراز نبودن کالاهای شان از نظر کیفیت با محصولات ایرانی ، تنها به دلیل ارتقای ناوگان حمل و نقل هوایی به خوبی از آن استفاده می کنند برای مثال ، به دنبال قطع رابطه برخی از کشورهای عربی با قطر و اعمال تحریم های سیاسی و اقتصادی علیه دوحه و توقف صادرات مواد غذایی به این کشور ، ترکیه به دلیل انجام برنامه ریزی مناسب و همچنین توان بالای ناوگان حمل و نقل هوایی کالایی خود ، توانست در عرض 24 ساعت نیاز کشور قطر را به انواع مواد غذایی ، میوه و سبزیجات  ، به نحو مطلوب تامین نماید .

ارتقای صنعت حمل و نقل هوایی کالا به وضعیت مناسب ، برنامه ریزی و اقدامات سریع تمام ارگانهای ذیربط و بخش خصوصی را می طلبد که در ذیل به برخی از این موارد اشاره می گردد :

الف – مواردی که در حیطه وظایف دولت و مجلس شورای اسلامی است :

1. خرید هواپیماهای باری ( کارگو )جدید   

بی شک می توان گفت ، یکی از مهم ترین دستاورد برجام نوسازی ناوگان حمل و نقل هوایی بوده است ، بطوریکه که مقرر گردیده در مدت 5 الی 8 سال ، قریب به 110 فروند هواپیمای مسافربری جدید ، به ناوگان هوایی کشور افزوده گردد .

 ضمن ارج نهادن به تصمیم  و کار بزرگ و ستودنی دولت محترم در نوسازی ناوگان مسافربری ، پیشنهاد می گردد به جهت حمایت از صادرات محصولات داخلی ، دولت محترم بر اساس الحاقیه ای جدید یا تغییر در شرایط پیش قراردادهای منعقده بین ایران و شرکتهای سازنده هواپیمایی همچون ایرباس ، بوئینگ و غیره ، نسبت به خرید چند فروند هواپیمای باری جدید ، اقدام نماید .  

1. اختصاص یارانه به سوخت هواپیماهای باری ( کارگو )

با تصویب ستاد هدفمندی یارانه ها و آزاد سازی نرخ حامل های انرژی ، یارانه سوخت هواپیماهای باری حذف شده و تنها هواپیماهای مسافربری ، شانس برخورداری از امتیاز یارانه را دارند ، با توجه به اینکه یکی از اصلی ترین هزینه های پرواز هواپیما ، هزینه سوخت می باشد ، لذا اتخاذ این تصمیم موجب گردیده

اولاً ، هزینه حمل بار هوایی گران شده و در نهایت برای صارکنندگان کالا مقرون به صرفه نیست که کالای خود را از طریق هواپیما جابجا نمایند .

ثانیاً ، فرودگاه پیام بعنوان تنها فرودگاه کشور که بخش کارگو فعال بوده است ، در اثر این تصمیم ، به تدریج از چرخه حمل بار هوایی خارج گردیده و ظرفیتی بزرگ در بحث مهم صادرات غیر نفتی رو به خاموشی رفته است .

با عنایت به این موضوع که ، در حال حاضر کمتر از هفت فروند هواپیمای باری در کل کشور وجود دارد و آن هم متعلق به بخش دولتی است ، با این که اعطای یارانه به سوخت هواپیماهای باری ، تزریق یارانه دولتی به بخش دولتی است ، اما این ترزیق یارانه هدفمند ، همانند کاتالیزوری عمل می کند که با احیای صادرات غیر نفتی ، موجب رونق و شکوفایی بخشهای مختلف اقتصادی می گردد .

لذا پیشنهاد می گردد دولت و مجلس ، ترتیبی اتخاد نمایند تا نسبت به برقراری مجدد یارانه سوخت هواپیماهای باری اقدام عاجل صورت پذیرد تا در نتیجه این تصمیم درست ، قیمت حمل و نقل هوایی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور ، اقتصادی شده و منجر به توسعه صادرات غیر نفتی گردد .

1. فعال سازی فرودگاههای غیر اقتصادی کشور ، با راه اندازی حمل و نقل بار هوایی

آنچه که از مصاحبه های مسئولین محترم وزارت راه و شهرسازی مشهود می باشد اینست که ، از مجموع فرودگاهای کشور تنها 10 فرودگاه دارای توجیه اقتصادی می باشند و مابقی غیر اقتصادی اداره می شوند و 13 فرودگاه نیز بطور کامل غیر فعال بوده و علی رغم سرمایه گذاری های انجام شده ، هیچ پروازی در آن انجام نمی شود .

لذا می توان ضمن کارشناسی امکانات زیر ساختی و نرم افزاری این فرودگاهها ، جهت استقرار پایانه حمل و نقل بار هوایی و همچنین بررسی مزیتهای مطلق و نسبی صادراتی موجود در کشور ، تعدادی از این فرودگاهای غیر فعال و غیر اقتصادی را ، بعنوان پایلوت حمل و نقل هوایی کالا در سطح کشور معرفی نمود و ضمن تجهیز این فرودگاهها به انبارهای عمومی و سایر امکانات مورد نیاز ، از ظرفیتهای بلا استفاده آنها ، استفاده مطلوب و اقتصادی نمود .

ب – مواردی که بخش خصوصی می تواند ، در بهبود وضعیت صنعت حمل و نقل هوایی کالا موثر باشد :

• تاسیس و راه اندازی شرکت حمل و نقل هوایی کالا توسط بخش خصوصی در کشور ( ایرلاین خصوصی مختص حمل و نقل بار)

همانطور که قبلا اشاره گردید ، خرید هواپیمای باری برای ایرلاینهای خصوصی داخلی ، مقرون به صرفه نیست و در حال حاضر ایرلاینهای خصوصی ما ، هواپیمای باری( کارگو ) ندارند . اما در عین حال بخش خصوصی می تواند با کمک اتاق بازرگانی صنایع ، معادن و کشاورزی کشور اقدام به تاسیس شرکتی جدید در قالب ، کنسرسیومی از شرکتهای خصوصی فعال صادراتی و وارداتی که خود مستقیماً یا با واسطه استفاده کنندگان خدمات حمل و نقل هوایی کالا می باشند ، نمایند .

این شرکت جدید می تواند ضمن اجاره هواپیمای کارگو از دولت و حتی ایرلاینهای خارجی ، نسبت به تشکیل بانک اطلاعاتی از مبدا ، مقصد ، نوع و میزان کالاهای وارداتی و صادراتی اقدام نموده و در سطح کشور جذب مشتری نماید و با ارائه خلاقانه ترین ، ابتکاری ترین و ایمن ترین سرویس به مشتریان خود ، خدمات ویژه ارائه نماید . همچنین این شرکت می تواند با پیداکردن شرکت های هوایی همکار در سطح بین المللی و عضویت در اتحادیه های هوایی باری و بهره گیری از تجهیزات جدید و نرم افزارهای مدرن ، در حمل بار های بین المللی هم سهیم شده و صنعت حمل و نقل هوایی کشور را به جایگاه شایسته خود برساند .     

• تاسیس و راه اندازی شرکت حمل و نقل هوایی منطقه ای ، توسط هلدینگ های سرمایه گذاری بخش خصوصی

با لغو برخی از تحریم ها و بازنگری در سیاستهای اقتصادی کشور ، فرصتی پدید آمده که لازم است تجار ، بازرگانان و سرمایه گذاران محترم کشور با استفاده از توانمندیها و زیرساختهای مناسب منطقه ای ، نسبت به افزایش صادرات محصولات داخلی اقدام نمایند .

عمان ، یکی از کشورهای منطقه است که از ثبات سیاسی بالایی برخوردار بوده و همواره قبل و بعد از انقلاب با ایران همراه بوده و به کشور ما کمک های زیادی نموده است . عمان کشوری امن برای سرمایه گذاری است و تورم پایین و نرخ سود ارزان تسهیلات ، از مزایای ویژه سرمایه گذاری در این کشور ثروتمند به شمار می آید  .

در زمینه صنعت حمل و نقل هوایی کالا ، بخش خصوصی می تواند به کمک هلدینگهای سرمایه گذاری داخلی ، از فرصت پیش آمده در روابط سیاسی مطلوب دو کشور استفاده نموده و با توجه به اینکه ایرانی ها طبق قوانین جدید کشور عمان می توانند در مناطق آزاد و سرزمین اصلی با 100 درصد سهام خارجی ( با حق مالکیت 100 درصدی ) ثبت شرکت نمایند ، اقدام به ثبت شرکت حمل و نقل هوایی کالا نموده و با استفاده  از تسهیلات ارزان قیمت بانکهای عمان و فضای کسب و کار مناسب بین المللی این کشور ، نسبت به خرید ناوگان هواپیمایی مخصوص حمل بار ( کارگو ) اقدام نمایند .

بی شک با تاسیس این شرکت منطقه ای ، می توان هم به صادرات محصولات ایرانی با هزینه مناسب ، در سطح بین المللی کمک نمود و هم بخشی از بازار حمل و نقل هوایی کشور عمان را در دست گرفت . بدیهی است این شرکت بین المللی که درکشور عمان به ثبت می رسد ، می تواند از مزیتهای ویژه این کشور قدرتمند ، در سطح بین المللی و موافقتنامه های جهانی آن بهرمند گردد و با ترکیب مالکیتی خود می تواند شاهراهی جدیدی جهت حمل و نقل هوایی کالای صادراتی ایران در سطح بین المللی باشد . در یک کلام ، پل مناسبی جهت رساندن کالای صادراتی ایران به بازارهایی باشد که ، به دلایل سیاسی و تحریم های همه جانبه صنعت هوایی کشور ، تاکنون امکان حضور چشمگیر در آن وجود نداشت .      

در پایان لازم به ذکر است که مسائل مطروحه فوق ، تنها پیشنهاد موضوع و طرح مشکلات این صنعت بوده است و لازم است پس از بررسی و کارشناسی همه جانبه و برآورد توجیه اقتصادی و فنی موضوع ، جهت اجرا مورد برنامه ریزی مناسب ، قرار گیرد .