نگاهی به روند تغییرات صادرات و واردات محصولات ایرانی به ترکیه نشان می دهد در مدت یک دهه گذشته ایران توانسته رقمی در حدود 500 درصد میزان صادرات خود را به این کشور افزایش دهد و این در حالی است که میزان واردات 130 درصد رشد یافته است. به عبارتی کشور ما در خلال 10 سال اخیر در زمینه فروش محصولات غیرنفتی خود به ترکیه موفق عمل کرده است. با این حال کارشناسان معتقدند ظرفیت های صادراتی ایران به ترکیه بسیار بالاتر از این ارقام است که هنوز جا برای رشد بیشتر را دارا است.

نکته قابل توجه دیگر آن که بالاخره ایران توانست سال گذشته میزان واردات خود را به سطحی پایین تر از صادرات برساند و به عبارتی تراز تجاری خود را با این کشور همسایه مثبت کند. سال 95 میزان صادرات غیرنفتی ما به ترکیه رقمی معادل 3 میلیارد و 244 میلیون دلار بوده و این رقم در مورد واردات 2 میلیارد و 738 میلیون دلار ثبت شده است.

به این ترتیب حجم تجارت خارجی ایران و ترکیه که در سال 86 هزار و 600 میلیارد دلار بود به 6 میلیارد دلار در سال گذشته رسیده است. ایران سومین کشور واردکننده کالا از ترکیه و پنجمین کشور صادرکننده به این کشور است. به عقیده کارشناسان اگر ارقام کالای قاچاق شده از ترکیه را به ارقام ثبت شده و واقعی اضافه کنیم محاسبات با چالش جدی مواجه می شود چراکه رقمی بین 4 تا 5 میلیارد دلار کالای قاچاق در سال از ترکیه وارد کشور می شود که این رقم میزان واردات را به حدود 8 میلیارد دلار در سال ارتقا می دهد.

بر این اساس باید گفت اتحاد اقتصادی ایران و ترکیه بیش از آن که به نفع ایران باشد این کشور همسایه را با سود و منفعت روبرو می سازد. در عوض ترکیه خریدار کالاهایی مثل انرژی و سوخت، محصولات پلیمری و شیمیایی تولید ایران مانند انواع پلی پروپیلن ها، انواع پلاستیک، سنگ آهن و زغال سنگ، مس و آلومینیوم، انواع چسب و رزین، انواع محصولات کشاورزی و خشکبار، ماشین آلات و لوازم یدکی، تراکتور، انواع روغن موتور و ... است.

در گفتگوهایی که با فعالان بازار ترکیه توسط اگزیم نیوز صورت گرفته است آنها معتقدند ایران به دلایلی متعدد نتوانسته از فرصت های خود در این بازار استفاده لازم را ببرد. به عنوان مثال سیستم بانکی در سال هایی که دچار تحریم شد بسیاری از فرصت ها را برای حمایت از تجار ایرانی در این کشور از دست داد و بازیابی توان این فعالان اقتصادی کار زمانبری است. به علاوه مشکلات دیگری مانند بسته بندی نامناسب و یا عدم حضور دائمی در بازار را نیز باید به این موضوعات اضافه کرد.

به عقیده فعالان حوزه تجارت، مشکل بسته بندی به عنوان یکی از معضلات جدی در سال های اخیر بسیاری از بازارهای ما را درگیر کرده است. معضل دیگر حضور دست و پا شکسته در بازارهای هدف از جمله ترکیه است. تجار ایرانی به واسطه بازاریابی های گسسته و موردی مدام در حال تغییر مسیر بازارهای خود هستند و این موضوع صدمات زیادی را متوجه این بازارها کرده و به راحتی تولیدکنندگان رقیب کالای خود را در این بازارها جایگزین کرده اند. این در حالی است که ایران به برندسازی به مفهوم حرفه ای آن اهمیت نداده و در نتیجه بازار ترکیه با برندهای معروف دنیا تغذیه می شود و جای محصولات ایرانی خالی است.

همانطور که در بالا اشاره شد اغلب محصولاتی که تولیدکنندگان ایرانی به بازار ترکیه می فرستند جزو محصولات خاص محسوب می شود و کالاهای مصرفی عمومی جایگاهی در این بازار ندارند. به عنوان مثال با آن که کشورهای ایران و ترکیه جزو کشورهای مسلمان محسوب می شوند اما مواد غذایی ایرانی جایگاهی در پشت ویترین مغازه داران ترکیه ندارند.

با این حال ترکیه به شدت در صادرات محصولات غذایی و پوشاک موفق عمل کرده است. یکی دیگر از چالش های جدی در بازار ترکیه که گریبان گیر تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایرانی رقابت ناسالم آنها در این بازار است. آنطور که تجار و تولیدکنندگان می گویند تولیدکنندگان ایرانی برای کسب بازارهای ترکیه تلاش می کنند با کاهش در قیمت های فروش خود دست رقبای ایرانی را از بازار کوتاه کنند و این موضوع باعث شده تا هم سیاست های بازدارنده از طرف دولت ترکیه در مقابل کالاهای ایرانی تشدید شود و هم منافع صادراتی کشور ما با افت روبرو شود.

کارشناسان در این رابطه معتقدند نبود شرکت های مدیریت صادرات در کشور ما یکی از معضلات جدی است که باعث شده انتظامی در صادرات مشاهده نشود و در عین حال پراکندگی بین صادرکنندگان باعث تخریب این بازارها نیز بشود. در عین حال هنوز به رغم رفع تحریم های غرب علیه ایران برخی چالش ها در مراودات بانکی دیده می شود که برای توسعه همکاری ها باید این موانع برطرف شوند.

مسأله دیگر اما عدم عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی است درحالیکه ترکیه در این سازمان عضو است و محدودیت هایی که از منظر تعرفه گمرکی بین ایران و ترکیه وجود دارد باعث می شود ایران در این بازار با مشکلات بیشتری در مقابل رقبا قرار بگیرد. ضعف در سیستم حمل و نقل برای جابه جایی کالاهای صادراتی از جمله دیگر مسائلی است که نمی‌توان از آن عبور کرد.

علی‌رغم آنکه قیمت گازوئیل در ایران یک هفتم کشورهای دیگر است اما ساختار فرسوده حمل و نقل جاده‌ای و کمبود خطوط هوایی سبب شده تا قیمت تمام شده حمل و نقل در کشور ما 30 تا 50 درصد نسبت به کشورهایی همچون ترکیه بالاتر باشد. تمام این موضوعات جایگاه ایران را در بازار ترکیه با چالش روبرو کرده اند و به نظر می رسد برای رشد مراودات تجاری تهران-آنکارا باید بسیاری از مشکلات را به صورت ریشه ای برطرف کرد.