بررسی های آماری از میزان مراودات تجاری ایران و روسیه نشان می دهد در سال های اخیر میزان واردات از روسیه و همچنین صادرات به این کشور در سال های اخیر کاهش یافته است و این در حالی است که دو اتفاق همزمان در دولت یازدهم می توانست طبیعتا به رونق در این بازار منتهی شود؛ موضوع اول افت شدید سطح روابط تجاری ایران و روسیه در سال گذشته بود که به عقیده کارشناسان و فعالان تجاری بهترین فرصت برای نزدیکی ایران و روسیه را فراهم کرد که این فرصت به راحتی از دست داد.

موضوع دوم تمهیداتی بود که دولت های دو کشور در پیش گرفتند تا بتوانند ظرفیت های همکاری خود را افزایش دهند. اما حقیقت آن است که همانطور که در نمودار مشخص است سطح تجاری دو کشور ایران و روسیه در خلال سال های اخیر از مشوق های لازم تبعیت نکرده و کاهش یافته است.البته آهنگ افت این روابط ملایم و اندک است اما به هر حال وضعیت مناسب نیست.

این در شرایطی است که روسیه نسبت به ایران میزان بیشتری کالا را در این مراوده منتقل می کند. به عقیده کارشناسان حوزه تجاری متأسفانه در ایران بسترها و پیش زمین ههای حمل و نقل به طور کامل وجود ندارد. به عقیده آنها ارزش پول روسیه در یک سال گذشته به یک سوم خود رسیده است. این به معنای آن است که این کشور قادر است با شدت بیشتری کالای خود را به بازارهای جهانی منتقل کند و در عین حال تمایل زیادی به واردات ندارد.

اسدالله عسگر اولادی در این زمینه معتقد است مشکل اساسی ما در ارتباط تجارت با روسیه، مساله روبل است، زیرا ارزش پول این کشور متزلزل است‌. به عقیده رییس اتاق بازرگانی ایران و روسیه صادرگنندگان ما جایی را می‌خواهند که این مراودات را بیمه کند تا دچار ضرر نشوند‌.

وی عنوان کرد‌‌: این مشکلات را صرفا دولت و حاکمیت ما می‌تواند حل کند، بانک مرکزی ما باید راهی بیاندیشد که صادرکنندگان ما در فروش محصولات خود به روسیه نوعی بیمه و تضمین داشته باشند که طی این مراودات خسارت نبینند‌. کارشناسان جهانی می گویند بروز مشکلات اقتصادی برای روسیه به دلیل تحریم های اقتصادی و مالی آمریکا و متحدان غربی این کشور علیه روسیه به دلیل مواضع و اقدامات مسکو در مساله اوکراین از جمله عوامل افت ارزش روبل محسوب می شوند. نگرانی از کمبود ارز در بازار مالی روسیه به دلیل تحریم موسسات مالی بزرگ این کشور همچون اسبربانک و ونش تورگ بانک از طرف غرب عامل اصلی التهاب بازار ارز است که به سقوط روبل منجر شده و تلاش های بانک مرکزی روسیه هم برای بهبود بازار موثر نبوده است. در عین حال چالش زیرساخت ها نیز همچنان به قوت خود باقی است. یکی از این محدودیت ها تعرفه های گمرکی است که این کشور با سایر کشورهای اوراسیا تعرفه صفر دادرد اما چنین وضعیتی در رابطه با ایران وجود ندارد. بازرگانان حوزه روسیه در عین حال معتقدند ایران نتوانسته به دلایلی همچون چالش های لجستیکی و محدودیت های حمل و نقل گشایش زیادی در ارتباط با صادرات محصولات ایرانی ایجاد شود. به عنوان مثال روسیه خریدار مواد غذایی از ایران است و باید برای محافظت از محموله های ایرانی کانتینرهای یخچال دار و سایر امکانات باید فراهم شوند. به علاوه این کشور باید از قوانین سختی که در رابطه با واردات دارد دست بکشد. البته این امر نیز زمانی حاصل خواهد شد که تولیدکننده ایرانی نیز با ارتقای کیفی محصولات خود کیفیت تولید را نیز به صورت همزمان افزایش دهند. متأسفانه در حال حاضر یکی از مهمترین دروازه های نفوذ ایران به روسیه با تعلل شرکت های ایرانی بسته شده است.

لازم به ذکر است که محصولات وارداتی ایران از روسیه عبارتند از انواع چوب، اجزاء و قطعات رآکتورهای هسته‌ای، کاغذ روزنامه، کک ذغال، شمش آهن و کنجاله و همچنین صادرات ما شامل کالاهایی نظیر پسته، خیارشور، انگور خشک، کلم، مربا، ژله، سیب‌زمینی، خرما، کیوی، رب گوجه فرنگی، توتون و تنباکو است.

 در این رابطه کارشناسان معتقدند 8 عامل مانع از ارتقای سطح تجاری ایران و روسیه شده است که این چالش ها در حوزه های مختلفی قابل بررسی است. در این رابطه کارشناسان معتقدند موارد زیر در حوزه چالش های تجاری ایران و روسیه قابل شناسایی می شوند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

1ـ فقدان برنامه‌ریزی دقیق و عملیاتی

2ـ مشکلات تعرفه‌ای و گمرکی 

3ـ‌موانع بانکی و نبود بانک‌های مشترک؛ (ساختارهای بانکی و بیمه­ای روسیه دارای ویژگی‌های مخصوص است که برای فعالیت صادرکننده ایرانی مناسب نبوده است و به همین سبب سطح مناسبات تجاری توسعه مورد انتظار را نداشته و موجب بوجود آمدن انحصار در این بازار شده است.)

4ـ فقدان حمل و نقل مناسب و اختصاصی اعم از:

ـ مشکلات ترابری هوایی و ناکافی بودن خدمات این بخش در توسعه تجارت

ـ  ضعف حمل‌ونقل دریایی

ـ مشکلات ریلی از جمله؛ فرسودگی و قدیمی بودن ناوگان حمل ونقل ریلی و در نتیجه سرعت کم آن

ـ فقدان راه زمینی مناسب 

5ـ اجرایی نشدن جایگزینی روبل و ریال به جای دلار و یورو(روبل به عنوان پول روسیه با کاهش ارزش مواجه شده و خریداران کالا در این کشور مایلند که با پول خود معامله داشته باشند. گفتنی است که برخی از کارشناسان با جایگزینی روبل و ریال به جای دلار و یورو مخالفند.)

6ـ فعال نبودن دفاتر واردات و صادرات مرزی از جمله در مرز داغستان

7ـ کمبود زبان شناس روسی در کشور

8ـ‌و مهم تر از همه فقدان شناخت لازم از سوی دو کشور بویژه "شناخت بازار" 

در حوزه کشاورزی نیز باید گفت عدم توفیق ایران در بهره برداری از بازار بزرگ محصولات کشاورزی روسیه به دلایل تجاری، اقتصادی و ساختاری بازمی‌گردد. ضعف در سیاست های تجاری کشور و عدم عضویت در پیمان ها و ترتیبات تجاری منطقه ای و جهانی هزینه ورود به بازار سایر کشورها را برای کالاهای ایرانی افزایش داده است.

 در کنار هزینه‌های تجاری، هزینه‌های اقتصادی و مالی مانند مشکلات  بانکی  و تحولات ارزی ایران و روسیه بعد از سال ۲۰۱۳ نیز متغیرهای اثرگذاری در عدم توفیف ایران بودند. در کنار متغیرهای اقتصادی و تجاری، ضعف لجستیک و نبود نهادها و ساختارهای متشکل و نظام مند تجاری مشکل اساسی دیگری در مسیر موفقیت ایران در بازارهای جهانی است.

برای درک بهتر موضوع، بد نیست به سیاست های تجاری روسیه و وضعیت تعرفه ای این کشور برای واردات کالا از کشورهای مختلف، تحولات ارزی روسیه و ایران در چندساله اخیر و وضعت لجستیک ونهادهای تجاری ایران نگاهی اجمالی داشته باشیم.

با این حال در حوزه های ارزی مشکلات کلان و مهمی وجود دارند؛ سیاست ها و تحولات ارزی ایران و روسیه از متغیرهای مهم و اثرگذار برجریان صادرات ایران به روسیه است. نرخ ارز روسیه بعد از سال ۲۰۰۸ روند کاهشی داشته است. مسیر تقویت پول ملی این کشور بعد از بحران سال ۲۰۰۸ متوقف شد و ارزش روبل روند کاهشی درپیش گرفت. ارزش روبل با افت حدود ۲۲ درصدی از ۴.۰۴ سنت در سال ۲۰۰۸ به ۳.۱۶ سنت کاهش یافت.

بحران در روابط این کشور با اتحادیه اروپا و تحریم این کشور در سال ۲۰۱۴ باعث شد که ارزش روبل با کاهش های ۱۶ و ۳۸ درصدی به ترتیب به ۲.۶۵ و ۱.۶۵ سنت در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ کاهش یابد.

در سال ۲۰۱۶ نیز حدود ۱۱ درصد دیگر از ارزش پول ملی روسیه کاسته شد و ارزش روبل به ۱.۴۷ سنت کاهش یافت. افت ارزش پول ملی روسیه به گران شدن کالاهای وارداتی منجر شد و از جمله دلایل کاهش واردات صنعتی و کشاورزی روسیه بوده است.