حضور هیأت تجاری ایران به سرپرستی مجتبی خسروتاج قائم مقام وزارت صنعت ، معدن و تجارت در کشور عراق را می توان یکی از مهمترین اخبار در حوزه صادرات به شمار آورد. این در حالی است که در سال های اخیر بازار عراق یکی از مهمترین بازارهای صادراتی ایران محسوب شده و همیشه جزو 4 بازار اول صادراتی ایران بوده است. در سال های اخیر بیشترین حجم صادرات ایران به عراق 6  میلیارد و 484 میلیون دلار در سال بوده که متعلق به سال 93 بوده ولی از آن پس ، روند صادراتی ایران به این کشور در مسیر افت قرار داشته است.

این در حالی است که در خلال سال های اخیر حجم واردات عراق از سایر کشورها نیز افت محسوسی را تجربه کرده تا جایی که حجم واردات کل عراق در سال های 2012 و 2013 که بیش از 59 میلیارد دلار در سال بوده ، در سال 2015 به نزدیکی 39 میلیارد دلار کاهش یافته است. با توجه به این موارد می توان این گونه اظهار داشت که حجم صادرات ایران به عراق در سال های اخیر به نسبت واردات کل این کشور ، کاهش چندانی را تجربه نکرده است هرچند که رقبای قدرتمند ایران در بازار عراق ، تلاش های بسیاری برای افزایش حجم صادرات به این کشور و کسب سهم بازار بیشتری را به کار بسته اند.

آمارها نشان می دهد که در 8 ماهه نخست امسال حجم صادرات به عراق نزدیک به 4 میلیارد دلار بوده که در صورت حفظ سطوح فعلی ، این رقم در پایان سال به بیش از 6 میلیارد دلار خواهد رسید که در کنار کاهش ممتد حجم واردات به عراق رقم مطلوبی به شمار می آید. نکته ای که در این آمار نهفته است را باید افزایش حجم صادرات ایران به عراق در آبان ماه به شمار آورد زیرا شاهد افزایش این حجم هستیم که همین رخداد نیاز به بررسی دارد زیرا می تواند پتانسیل ها و توانمندی های ایران را در این بازار برجسته ساخته همچنین با تقویت این موارد ، امیدواری به افزایش حجم صادرات به عراق افزایش می یابد.

هرچند که هنوز آمار رسمی و تفصیلی صادرات به عراق در آذرماه اعلام نشده ولی اظهارنظرهای رسمی از ادامه رشد حجم صادرات به این کشور خبر می دهد. به عنوان مثال چندی پیش رایزن بازرگانی ایران در عراق گفت: مطابق آمار منتشره گمرک جمهوری اسلامی ایران در ۹ ماهه منتهی به آذر ماه سال جاری صادرات ایران به عراق افزایش ۵ درصدی در ارزشی و ۲.۵ درصد در وزن معادل ۲۱۲ میلیون دلار را نسبت به مدت مشابه سال گذشته را ثبت کرده است. این اظهارنظر که به نسبت با برآوردهای میدانی اگزیم نیوز همخوانی دارد را باید به دقت بررسی کرده و دلایل اصلی آن را ریشه یابی کرد.

مهمترین رخدادها در بازار عراق در ماه های اخیر که به کمک صادرات ایران آمده است :

• موفقیت های دولت مرکزی عراق در مبارزه با داعش و کاهش اختلافات مخصوصاً با اقلیم کردستان عراق هرچند که هنوز هم آتش زیر خاکستر است.
• ثبات نسبی در بدنه مدیریت سیاسی و اقتصادی عراق در ماه های اخیر در کنار نبرد موصل و آزادسازی بخش های بزرگی از خاک عراق اگرچه هنوز دورنمای روشنی را نمی توان در این خصوص ترسیم کرد.
• افزایش نسبی و آرام حجم تولید نفت خام در عراق در کنار رشد قیمت های جهانی این حامل انرژی که به افزایش درآمدهای ارزی دولت این کشور منجر شده است.
• خروج عراق از پیمان تجارت ترجیحی با کشورهای عربی به صورت یکطرفه که باعث خواهد شد تعرفه واردات ایران و سایر کشورهای عربی برابر شود.
• افزایش قیمت دلار در بازار آزاد در کنار افزایش قیمت دینار عراق از 2700 تومان به بیش از 3000 تومان
• افزایش ناآرامی های اقتصادی و سیاسی در ترکیه که خود عاملی برای عقب نشینی این کشور از بازارهای عراق به شمار رفته هرچند که ناآرامی مرزهای شمالی عراق در مناطق همجوار با ترکیه نیز در این رخداد مؤثر بوده است.
• بالابودن تنش بین عراق و سایر کشورهای عربی منطقه همچون اردن و عربستان و حتی ترکیه که خود عاملی در جهت افزایش خوش بینی ها به کالاهای ایرانی محسوب می شود.
• تخصیص 200 میلیون دلار اعتبار از طریق سیستم بانکی ایران برای حمایت از پیمانکاران ایرانی در عراق

با توجه به ادامه یافتن موارد فوق به صورت کلی می توان به بهبود اوضاع صادرات ایران به عراق در مقایسه با سایر کشورها خوش بین بود زیرا غالب موارد فوق در بازار عراق و منطقه غرب آسیا ادامه یافته و باز هم ادامه خواهد داشت. البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که رشد صادرات به بازار عراق از بستر موارد فوق عبور کرده ولی همین واقعیت های برخی تهدیدات درونی را در بر دارد.

با افزایش قیمت ارز در بازار داخلی شاهد هستیم که بهای بسیاری از مواد اولیه همچون فولاد ، فلزات ، مواد معدنی و مخصوصاً محصولات پتروشیمی و شیمیایی افزایش یافته که ناخودآگاه قیمت تمام شده تولیدات ایران را افزایش می دهد. این در حالی است که در شرایط فعلی مصالح ساختمانی بزرگ ترین صادرات ایران به کشور عراق را تشکیل می دهد که این رشد قیمت تمام شده می تواند این بازار را با تهدید رو به رو سازد. از سوی دیگر بالابودن حجم صادرات سیمان به عراق که با وجود برخی دستورالعمل های دولت این کشور هنوز هم ادامه دارد می تواند نگران کننده باشد ریسک صادراتی را گسترش داده و ممکن است مسیر امن عرضه فیزیکی این کالا به بازار عراق ، با تهدید رو به رو شود.

از سوی دیگر در بازار داخلی شاهد افزایش قیمت مواد غذایی هستیم که همین رخداد نیز می تواند بازار صادراتی کشورمان را با افزایش قیمت تمام شده در بازار هدف ، تحت الشعاع قرار داده همچنین شیوع آنفولانزای مرغی نیز باعث شده تا حداقل برای 3 ماه صادرات مرغ و تخم مرغ به کشور عراق ممنوع شود.

هم اکنون رقبای قدرتمندی در بازار عراق در حال خودنمایی هستند که می توان از چین و هند نام برد که با نرخ های سود بسیار پایین در حال صادرات کالا ، تجهیزات و ملزومات مورد نیاز به کشور عراق هستند که در رقابت با این کشورها ، اوضاع بسیار دشواری پیش روی صادرکنندگان ایرانی قرار داشته و دارد.

هرچند که تلاش برای انعقاد قرارداد تجارت ترجیحی بین ایران و عراق یکی از دستورکارهای مهم سفر هیأت ایرانی به عراق است ولی مدت هاست که این قرارداد بین ترکیه و عراق اجرایی شده و رقابتی نابرابر را در بازار عراق به نفع ترکیه رقم زده است. تصویب و عملیاتی شدن این قرارداد می تواند گامی بسیار بزرگ برای تقویت مناسبات تجاری بین ایران و عراق محسوب شده که جایگاه ایران را در بازار عراق تقویت خواهد کرد.