مبحث تک نرخی کردن ارز که به نظر می رسد دولت به دنبال آن است تا پایان امسال آن را اجرایی کند با اما و اگرهای زیادی همراه است. برخی معتقدند این تصمیم مناسب و لازم الاجراست و دولت باید به زودی نسبت به آن اقدام کند و در مقابل برخی دیگر این تصمیم را در شرایط فعلی عجولانه ارزیابی می کنند و معتقدند دولت باید برای اجرای آن پیش شرط های لازم را فراهم کند. در این رابطه دکتر حمیدرضا معبودی مدیر امور بین الملل بانک توسعه صادرات ایران در گفتگو با اگزیم نیوز با تأکید بر این که فواید تک نرخی کردن نرخ ارز بر همه اثبات شده است معتقد است: در کشورهایی که ارز تک نرخی ندارند ارز محلی در بازار آزاد رقمی است ولی در نرخ های رسمی رقم دیگری گزارش می شود. این در حالی است که سازمان های بین المللی همچون بانک جهانی و یا صندوق بین المللی پول بر اساس نرخ های رسمی اقدام به برآورد صورت های مالی کشورها و بانک ها می کنند. به گفته وی همین ویژگی باعث می شود تا در صورت های مالی رسمی ارقامی بسیاری بزرگ مورد اشاره قرار بگیرد که واقعی نیست. از سوی دیگر در خصوص صادرات و یا حتی واردات، این نرخ های اعلامی باز هم مشکلات جدیدی را ایجاد می کند که یکی از آنها عدم شفافیت آمارهای اقتصادی خواهد بود؛ مثلاً در خصوص ارزش دارایی ها و یا حجم درآمدها و با مقایسه با آمارهای رسمی و غیررسمی دقیقاً شاهد ابهام و عدم شفافیت ها خواهیم بود.

به گفته وی بخش دومی که ارز تک نرخی به آن کمک می کند را می توان در برآورد هزینه ها و بررسی واقعی واردات به شمار آورد. معبودی معتقد است در خصوص قاچاق نیز همین اوضاع حاکم است و شاید ارز چند نرخی است که به قاچاق برخی کالاهای اساسی همچون گندم کمک می کند. وی ادامه داد: نکته دیگر در خصوص ارز چند نرخی را باید در سرمایه گذاری ها جستجو کرد که باز هم دیدی شفاف را به سرمایه گذار داخلی و حتی سرمایه گذار خارجی اعلام نمی کند تا بتوانند با آرامش بیشتری اقدام به سرمایه گذاری کنند.

به گفته مدیر امور بین الملل بانک توسعه صادرات ایران، در نهایت باز هم باید به این نکته اشاره کرد که در اقتصاد کلان فعلی ، ارز تک نرخی شاید یک ضرورت به شمار آمده زیرا مزایا و معایب آن به صراحت در حال خودنمایی است. اما سؤال بعدی را باید این گونه تعریف کرد که آیا زمان فعلی یعنی سال 95 برای این موضوع مناسب است یا نه؟ به عقیده معبودی آمارها نشان می دهد که در زمینه ارزآوری وضعیت نسبتاً متعادل و جذابی در کشور حاکم است. فروش نفت افزایش یافته و قیمت آن نیز به ثباتی نسبی دست یافته است. ثبات به این معنی که می توان برای آن برنامه ریزی کرد زیرا نوسان قیمت ها امکان سیاست گذاری را محدود می سازد. وی ادامه داد: از طرف دیگر توجه به بازار ارز به توجه به سایر بازارها هم نیاز دارد. در هر حال بازار ارز دقیقاً در قرابت با بازارهای کالایی قرار دارد. به عنوان مثال در رشد قیمت ارز شاهد افزایش جذابیت صادراتی بودیم که در نهایت باعث شد تا عرضه داخلی بسیاری از کالاها کاهش یافته و یا محدود شود؛ رخدادی که در سال های گذشته به وضوح مشاهده شد یعنی با توجه به افزایش قیمت ارز شاهد جذابیت محسوس صادرات بودیم تا جایی که عرضه های داخلی کاهش یافت و همین رخداد به یکی از دلایل رشد تورم در کشور منجر شد.

دکتر معبودی با اشاره به این که 3 تقاضای اصلی را در بازار ارز شاهد هستیم گفت: اول نیازهای وارداتی است که بخشی از طریق گمرکات به کشور وارد شده و البته بخش محدودی نیز به مصرف قاچاق می رسد که آمار آن با تقریبی نسبی قابل ارزیابی است. بخش دیگر را باید نیازهای توریستی، دانشجویی ، درمانی و خدماتی برشمرد که نیاز نسبتاً محدودی را به بازار وارد می کند . بخش دیگر را باید نیاز به ارز به عنوان حاملی برای سرمایه گذاری را مدنظر قرار داد زیرا در سال های اخیر این ذهنیت ایجاد شده که نگهداری ارز به عنوان محملی برای سرمایه گذاری مورد پذیرش قرار گرفته که بخشی از مشکلات از این بستر ایجاد می شود.

 وی ادامه داد: در هر حال مدتی است که ملک ، ارز و طلا ، سپرده گذاری در بانک و همچنین بازار سهام به محمل هایی برای سرمایه گذاری بدل شده که هر گاه گمان بر این باشد که یکی از این بازارها رشد قیمت پیدا خواهد کرد ؛ شاهد مهاجرت جدی سرمایه ها به این بخش خواهیم بود. با توجه به این موارد همیشه این ابهام برای سیاست گذاران وجود داشته و دارد که انتظارات مردم به سمت کدام بازارها متمایل خواهد شد. این در حالی است که برخی اوقات سرمایه گذاری های مشخص دیگری نیز مد نظر قرار داشته که مثلاً در فلان بازار و یا حتی صنف و صنعت در دوره زمانی خاصی مورد توجه قرار گرفته که این شیوه سرمایه گذاری غالباً در آخرین اولویت ها قرار داشته و دارد.

به گفته این کارشناس ارشد مسایل اقتصادی و مالی در خصوص عرضه ارز نیز شرایط معینی وجود دارد. مهمترین منبع واردات ارز در سال های گذشته نفت بوده که کاملاً در دست دولت قرار دارد که هم اکنون میعانات گازی نیز به آن افزوده شده است. بخش دیگر را باید صادرات غیرنفتی به شمار آورد که بخش اعظم آن هم اکنون صادرات محصولات پتروشیمی به شمار می رود. بخش سوم را نیز باید سرمایه گذاری خارجی محسوب کرد ولی عرضه ارز غالباً در این بستر کلی صورت می گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا عرضه ارز در بازار داخلی در شرایط فعلی کافی است یا خیر گفت: باید به دو بخش یعنی هم طرف عرضه و هم طرف تقاضا توجه کنیم که تقاضای ارز با عرضه آن چقدر هم پوشانی دارد. این در حالی است که در پاره از اوقات تقاضای ارز حتی به دلیل برخی سیگنال های مختلف به شدت افزایش می یابد. البته تقاضای وارداتی غالباً با ثبات است و تغییر چندانی را در این بخش از مصارف ارز شاهد نبوده و نیستیم. به گفته وی در خصوص مصرف دانشجویی و یا درمانی هم بعضاً با ثابت است ولی در خصوص تقاضای ارز به عنوان محملی برای سرمایه گذاری به شدت متغییر است تا جایی که حتی رخدادهایی در کشورهای دیگر نیز بر روند تقاضای ارز برای سرمایه گذاری، مؤثر است.

معبودی با اشاره به این که در خصوص عرضه ارز نیز باز صادرات نفت خام و یا صادرات کالاهای دیگر از ثباتی کلی برخوردار است گفت: ولی در خصوص حالت سوم عرضه ارز یعنی سرمایه گذاری های خارجی این وضعیت نیز متنوع بوده و به وقایع و اتفاقات داخلی و بین المللی بستگی داشته و دارد. حال برای سیاست گذاری درست و منطقی باید نگاهی دقیق به تمامی این اتفافات داشته باشیم تا بتوانیم زمان مناسب برای یکسان سازی نرخ ارز را تعیین کنیم. در نهایت برای بررسی این بازار باید به سایر بازارها مخصوصاً بازارهای کالایی نیز توجه کنیم زیرا بازار ارز را نمی توان تک بعدی بررسی کرد.

مدیرامور بین الملل بانک توسعه صادرات ایران در ادامه در خصوص این بحث که آیا ارز کافی داریم یا نه ادامه داد: باید این گونه بگوییم که ما همیشه با تحلیل از بازار رو به رو هستیم که شاید تحلیل فعلی به نسبت چند هفته کلاً تغییر کرده باشد. هم اکنون تحلیل ما به نسبت چند ماه قبل عوض شده زیرا تغییری در انتظارات ما ایجاد شده است. صحبت های مسئولین، رخدادهای سیاسی؛ عدم رونق سایر بازارها و بسیاری موارد دیگر به این قبیل تغییرات منجر شده که باز هم سؤالات جدیدی را ایجاد می کند که پاسخگویی به این سؤالات است که می تواند به این سؤال اصلی پاسخ دهد که آیا عرضه ارز در بازار کافی است. سؤالاتی همچون این پرسش که آیا مردم به سمت بازار ارز حرکت می کنند و آن را به عنوان محملی برای سرمایه گذاری به شمار می آورند. از سوی دیگر نگاه به افزایش قیمت ارز باعث می شود که تقاضای کالاهای وارداتی نیز افزایش یابد که در نهایت به بازار ارز فشار وارد می کند.

به گفته وی در خصوص عرضه ارز هم انتظاراتی از سرمایه گذاری خارجی داشته و داریم زیرا بخشی از نیازهای ارزی کشورمان با سرمایه گذاری خارجی مرتفع می شود. اگر سرمایه گذار خارجی ورود نکند باز هم باید پروژه ها با ذخایر داخلی ارزی احداث و یا تکمیل شود. به عقیده وی با توجه به موارد فوق باید این گونه اظهار کرد که با مشکل رو به رو هستیم یعنی برنامه ریزی های قبلی نمی تواند چندان هم با واقعیت های فعلی همخوانی داشته یعنی هم اکنون زمان مناسبی را برای تک نرخی کردن نرخ ارز فراهم نمی آورد.

معبودی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که بحث دیگر  را باید در ارتباطات ارزی جستجو کرد به این نکته اشاره کرد که هم اکنون قیمت ارز در شرایط مختلف، متفاوت است و گفت: مثلاً قیمت یورو اسکناس در بازار تهران، حواله در چین، اروپا، دوبی و یا حتی بانک کونلون چین با یکدیگر تفاوت دارد. حال یکسان سازی نرخ ارز یعنی کدام یک از این نرخ ها تاکنون یکسان شده که بر پایه آن قیمت ها آزاد شود. حال با توجه به محدودیت های خاص که غالباً به دلیل مسائل سیاسی ایجاد می شود، تنها در بخش هایی از جهان مشکلات نقل و انتقال ارز وجود دارد که باعث بروز برخی از کندی ها شده است. همین موارد نشان می دهد که بخشی از بازار دچار اختلال است که یکی از موانع یکسان سازی نرخ ارز به شمار می آید.

وی در پایان افزود: حال فرض کنیم که فردا اعلام شد که ارز یکسان سازی شده است ولی بازار این ادعا را نمی پذیرد. به دلیل هزینه های مبادلاتی یکسان سازی نرخ ارز خود به خود به حاشیه رانده می شود. صادرکننده انتظار دارد که ما ارز حاصل از صادرات وی را به بهترین نرخ خریداری کنیم ولی با سیستم بانکی فعلی قدرت خرید و دریافت ارز در محلی که مثلاً گران ترین قیمت یورو وجود دارد ، بعضاً مساعد نیست. این شرایط فضای کلی را برای یکسان سازی نرخ ارز مساعد نکرده همچنین احتمال رشد قیمت های مقطعی شب عید وجود داشته که پس از آن نیز کشور وارد فاز انتخاباتی شده که تمام این موارد می تواند به تغییر انتظارات مردم و همچنین تفاوت سیاست ها در نهایت منجر شود.