مشاور وزیر صنعت معدن و تجارت و معاون کل سازمان توسعه تجارت در گفت و گو با پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در خصوص جایگاه نفت در اقتصاد ایران و همچنین اقتصاد بدون نفت گفت: آنچه مقصود از اقتصاد بدون نفت گفته می شود این است که ما اقتصادی تصور کنیم که اساسا در آن نفت وجود نداشته باشد. آیا  در کشور ما اگر ستون های نفتی اقتصاد را برداریم همچنان این اقتصاد می تواند دوام بیاورد و به عبارتی می توانیم آن را مجددا در اوج ببینیم یا خیر؟

مودودی ادامه داد: فکر می کنم با توجه به اتفاقاتی که اخیرا رخ داده اتفاقا ناقوس های عصر پسانفتی در این منطقه به صدا درآمده است و ما می بینیم که سهم نفت از دایره درآمدهای کشور مخصوصا در سال گذشته به شدت کاهش پیدا کرده است. به بیان دیگر ما چه بخواهیم و چه نخواهیم اگر در آینده ارزش نفت کاهش یابد تاثیر خودش را در اقتصادهایی که به آن وابستگی دارند، می گذارد.

به گفته معاون کل سازمان توسعه تجارت در صورت تداوم این فرآیند به نظر نمی رسد با وجود منابعی که در کشورهایی همچون آمریکا پیدا شده امیدی باشد که ما بتوانیم مجدد به دوران اوج قیمت نفت بازگردیم. به عبارت دیگر ما باید بپذیریم که اقتصاد رویه جدایی از نفت را در پیش گرفته است؛ طبق آمار، سهم نفت از سبد کل صادرات کشور در سال 1356، 94 درصد بود در صورتی که در سال 1394، 30 درصد سهم کل صادرات را به خود اختصاص داده و 70 درصد آن را صادرات غیرنفتی شامل شده است.

مشاور وزیر صنعت معدن و تجارت افزود: باید به این نکته توجه داشت که اقتصاد بدون نفت، یعنی اقتصادی که شما نفت خام را به عنوان یک سرمایه در اختیار داشته و از دست می دهید در صورتی که اگر بتوانید هر چه بیشتر از این نفت به عنوان مواد اولیه اقلام بیشتر و با  ارزش افزوده بالاتر استفاده کنید ارزآوری بیشتری کسب می کنید، چرا که منابع معدنی هم به همین صورت استفاده می شود. وی اضافه کرد: ایران از لحاظ منابع معدنی و نفتی مزیت های بسیاری دارد ازجمله مزیت های فکری و ذهنی که می تواند در آینده در توسعه خدمات نقش داشته باشد.

وی ادامه داد: فرض کنید ما کشوری هستیم که اصلا نفت نداریم، این بدین معنی نیست که ما نمی توانیم نفت خام را وارد کرده و از آن ارزش افزوده ایجاد کنیم و آن را به عنوان یک کالای با ارزش افزوده بالاتر بفروشیم پس نمی توان گفت چون یک کشور نفتی هستیم حوزه نفت و پتروشیمی در یک راستا فعالیت می کنند، در واقع باید این دو حوزه را جدا بررسی کرد کما اینکه کشورهایی فاقد نفت وجود دارد که نفت و گاز را از ما خریداری کرده و به کالای با ارزش افزوده تبدیل و در نهایت به کل دنیا صادر می کنند.

وی افزود: با این تصور، کشور فاقد نفت، توسعه پالایشگاه ها، پتروشیمی و صنایع پایین دستی را در این عرصه در اولویت خود قرار می دهد. به گفته مودودی امید دارم به کشوری بدون نفت خواهیم رسید چرا که نفت چادری شده و روی تمام ظرفیت های ما سایه انداخته و اجازه نداده آنها دیده شوند؛ ایران دارای پتاسیل های فراوانی است.

معاون کل سازمان توسعه تجارت تصریح کرد: باید به این نکته توجه داشت که ترس از ایران به دلیل وجود منابع غنی نفت نیست بلکه به دلیل سایر ظرفیت های بالقوه ای است که به فعلیت نرسیده اند؛ آنها می ترسند که ایران این ظرفیت ها را احیا کند.

وی ادامه داد: اعمال تحریم ها یک پدیده غیرقابل پیش بینی برای ایران بود که به غده سرطانی تبدیل شد و به نوعی چشم ما را برای آینده و موقعیت های کشورمان باز کرد که اگر روزی بانک مرکزی تحریم شد ویا فروش نفت متوقف شد ما برای آن روز چه برنامه ای در نظر گرفته ایم؟ این زنگ خطر به صدا درآمده...

مودودی افزود:  اگر این غده سرطانی ادامه داشته باشد و ما نتوانیم با هیچ کشوری ارتباط نفتی داشته باشیم؛ این قطع منبع درآمد موجب می شود تا مردم و دولتمردان راه چاره ای بیابند و حال بر اساس داشته ها و ظرفیت های دیگر برنامه ریزی کنند؛ البته این امر ممکن است دردناک باشد اما همانند یک جراحی است که در نهایت سلامتی را منجر می شود.

مشاور وزیر صنعت معدن و تجارت اضافه کرد: با این تفاسیر چرا هدف فقط جذب سرمایه گذاری خارجی است؟ در صورتی که با رویکرد اینکه ممکن است 5 تا 10 سال دیگر ما نفت نداشته باشیم چرا روی ظرفیت های کشورمان سرمایه گذاری نکنیم؟

به گفته مودودی طی مطالعات انجام شده ایران قابلیت تولید جی دی پی یک تریلیون را دارد مشروط بر اینکه 3 تریلیون دلار سرمایه گذاری کند که از این مبلغ،1.5 تریلیون دلار در حوزه زیرساخت ها، 550 میلیارد دلار در حوزه منابع طبیعی و 800 میلیارد دلار دیگر در حوزه صنایع دانش بنیان سرمایه گذاری می شود.

معاون کل سازمان توسعه تجارت با اشاره به رانتی بودن دولت نفتی گفت: فرهنگ مردم، دولت و حاکمیت همه به نفت معطوف شده؛ این مطلب را به وضوح می توان در بخش خصوصی دید. به بیان دیگر بهره وری ما در بخش خصوصی یک چهارم بهره وری ترک ها در ترکیه است.

وی ادامه داد: همچنین تا زمانی که حقوق ها و هزینه های جاری از کانال درآمد فروش نفت تامین می شود دغدغه فعالیت های نوآورانه جوانان مملکت را نخواهیم داشت، تا آن نوآوری را به ثروت تبدیل کنند که به عبارتی این اندیشه از بیماری های ساختاری رانتی است. از آنجایی که محل درآمد از این منابع تامین نمی شود دلواپسی برای آن وجود ندارد و حتی ممکن است در این مسیر شرایط و بوروکراسی های سخت نیز در نظر گرفته شود.

به گفته مودودی ما باید به این باور برسیم که از همه ظرفیت ها و مزیت ها به خوبی استفاده کنیم.بنابراین پیش فرض های تحقق این باور نخست حذف نفت از بودجه و سپس حذف نگاه سنتی به صنایع است.

وی ادامه داد: ما نفت را حذف می کنیم و در مرحله بعدی سریع به سراغ حوزه کشاورزی می رویم، از آنجایی که آب یک مشکل اساسی برای کشور ما است باید گفت امروز دیگر ارزش کالاها براساس دلار سنجیده نمی شود بلکه براساس میزان آب مصرفی می سنجند و همه می دانیم که ایران یک کشور کم آب است. بنابراین با نگاه تجارت خارجی کشاورزی گزینه مناسبی برای جایگزینی نفت نیست.

معاون کل سازمان توسعه تجارت افزود: امروز صادرات کالا تنها به مقوله اجناس مصرفی و غیرمصرفی محدود نمی شود بلکه صادرات نرم افزاری هم به آن اضافه شده است. به عنوان نمونه در تهران شرکت هایی وجود دارد که با استفاده از یک نرم افزار 50 یا 100 میلیون تومان و یا حتی بیشتر درآمد زایی می کنند. آیا برای این زمینه فکری برنامه هایی اندیشیده ایم؟

وی تصریح کرد: به بیان دیگر باید گفت این جنبه اقتصاد را چه کسی دیده؟ اگر ما می خواهیم اقتصاد بدون نفت را پایه گذاری کنیم در حال حاضر، حجم صادرات دنیا و همچنین سبد صادرات از چه جنسی است؟ آیا کالاست؟ خدمات است؟ نفت است؟ نرم افزار؟ صنعت؟ و یا زیرساخت؟

مودودی گفت: در حوزه عملکردی ما از 4 درصد سبد صادراتی کشور در سال 1374 به 70 درصد سبد کالاهای غیرنفتی در سال 1394 رسیده ایم، یعنی حدود 2000 درصد در بحث صادرات غیرنفتی رشد داشته ایم. آیا در این 20 سال، 2000 درصد ساختارهای دولتی ما بهبود پیدا کردند ؟ 2000 درصد ساختارهای بخش خصوصی بهینه شدند؟ یا 2000 درصد زیرساخت های  توسعه تجارت ما توسعه پیدا کردند؟

مشاور وزیر صنعت معدن و تجارت اظهار کرد: در واقع رویکرد جداشدن نفت از اقتصاد موجب این کاهش محسوس شده است که ما از 6 میلیون بشکه در روز در سال 1350 به 2.8 میلیون بشکه در روز در سال 1394 برسیم. به بیان دیگر این وابستگی اندک اندک در حال انجام است. اما برای تحقق کامل این هدف ما باید ابتدا برای زیرساخت ها و ظرفیت های فکری، ذهنی و نرم افزاری کشور برنامه هایی اتخاذ کنیم.

وی اضافه کرد: درطول سالیانی که کشور تحت فشار تحریم ها بود، باتوجه به آمارهای صادرات در 12 سال گذشته یعنی زمانی که هنوز تحریم ها به صورت جدی برای ایران مطرح نشده بود 10.5 میلیارد دلار صادرات داشتیم در حالی که در سال 93 تا 94  که تحریم ها به اوج خود رسید به 42.5 میلیارد دلار صادرات غیرنفتی دست پیدا کردیم.

وی ادامه داد: در این میان بیشترین ضربه تحریم ها سخت شدن مبادلات پول و کالا نبود بلکه بینش مدیریتی و تولید صادراتی را تضعیف کرد. اینکه گفته می شود مدیر خارجی برای مدیریت صنایع آورده شود صحیح نیست ما باید نگاه مدیریتی، دانش فنی و تکنولوژی روز دنیا را به کشور بیاوریم.

مودودی افزود: زمانی که اسم صادرات برده می شود همه فکر می کنند که این یعنی یک کالا را از صفر تا صد تولید، مونتاژ و پس از آنکه از جغرافیای کشور خارج شد صادرات صورت گرفته است در حالیکه صادرات در دنیا بدین شکل نیست بلکه هر کشوری یک جز از کالای کلان را تولید و در نهایت یک کشور مونتاژ کرده و صادر می کند.آیا ایران در این زنجیره های تولید و عرضه جهانی سهم و جایگاهی دارد؟

به گفته وی اگر این الگو را سرلوحه خود قرار داده و استانداردها را ارتقا و بخشی از زنجیره تولید وعرضه جهانی را سهم خود کنیم دلواپسی و دغدغه اقتصاد وابسته به نفت خود به خود مرتفع می شود.