هرچند موسسات مالي به دلايل متعددي در طول سالها با مشکلات عدیده ای مواجه شده اند، اما علت اصلي مشکلات جدي و مهم بانکي کماکان مديريت ضعيف ريسک سبد دارایی ها يا کم توجهي به تغييرات اقتصادي يا ساير شرايطي است که مي تواند به وخامت موقعيت اعتباري طرفهاي مقابل بانک منجر گردد، طبق آخرین برنامه ریزی های بانک مرکزی در این زمینه بانکها در 4 گروه فاقد ریسک، ریسک متوسط، کم ریسک و دارای ریسک بالا رتبه بندی خواهند شد. این رتبه بندی ها چه کمکی به سیستم بانکی می کند و تا چه میزان از فاصله نظام بانکی ما با استانداردهای جهانی می کاهد؟ این پرسشی است که اگزیم نیوز در گفتگو با احمد مجتهد، رییس اسبق پژوهشکده پولی و بانکی و کارشناس مسائل بانکی مطرح کرده است.

مجتهد در این باره می گوید: اگر رتبه بندی بانکها صرفا بر اساس ریسک باشد لذا جنبه های نظارتی بانک مرکزی و ضوابطی که در این رابطه وجود دارد اعمال خواهد شد. بدین معنی که اجازه بعضی فعالیت ها به بانکهای پرخطر داده نمی شود؛ در عین حال اجازه مانور بیشتری به بانکهای با ریسک کم و فاقد ریسک داده می شود که البته این طرح یک نوع انگیزه دهی به بانکهاست که برای کاهش ریسک اقدام کنند. به گفته وی یکی از عوامل ریسک مقدار سرمایه است و اگر این سرمایه افزایش پیدا کند، ریسک کمتری برای مشتری وجود خواهد داشت و صاحبان سرمایه از سهم بیشتری برخوردار خواهند شد و نهایتا ریسک بانک پایین می آید.

وی به سرآغاز مدیریت ریسک بانکها از رکود اقتصادی 2007 و قبل از آن اشاره کرد و افزود: با بروز مشکلات اقتصادی در کشورهای اروپایی مقررات بال یک برای مقابله با بحران بانکی وضع شد که این مقررات بر مبنای ریسک بود. به گفته وی سیستم بانکداری دنیا مدیریت ریسک را دنبال می کند ولی بانکهای ما از این نظر عقب هستند؛ چراکه بعد از اینکه مقررات بال یک اجرا شد با وقوع بحران های جدید متوجه ضعف هایی در این مقررات شدند و در آن تجدید نظر شد و طی دو مرحله به نحوی تغییر کرد که در شرایط بحرانی مثل احتمال ورشکستگی بانکها بتوانند دوام بیاورند و دچار مشکل نشوند. به گفته مجتهد در ایران تنها مقررات بال یک اجرا می شود و اخیرا بانک مرکزی اقدام به ترجمه مقررات کرده و هنوز قوانین مرتبط با بال 2 و بال 3 و دستورالعمل های اجرایی در این مورد تهیه نشده است.

مجتهد بهترین نوع نظارت بر سیستم بانکی را مدیریت ریسک دانست و گفت: اگر بتوانیم ریسک بانکها را در شرایط بحرانی مدیریت کنیم، بسیاری از مشکلات بانکی را مشاهده نخواهیم کرد. بعنوان مثال بسیاری از وثیقه های بانکهای ما ملک هستند. اگر ملک کاهش قیمت پیدا کند بانک با بحران مواجه می شود. چون این احتمال وجود دارد که ملک روی دست بانکها بماند و فروش نرود که در این صورت دارایی بانکها مسدود می شود و بانکها نمی توانند نقدینگی خود را تامین کنند.

رییس اسبق پژوهشکده پولی و بانکی از رکود بعنوان عامل افزایش تعداد بدهکاران بانکی یاد کرد و گفت: عدم پرداخت بدهی دریافت کنندگان تسهیلات به بانکها ریسک بانکی را بالا می برد. لذا همیشه باید انواع ریسک ها مثل ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ریسک بازار و انواع و اقسام ریسکهای دیگر را مد نظر داشته باشیم.

وی افزود: بانک مرکزی آخرین مرجع برای حمایت از بانکهاست؛ چون وقتی یک بانک دچار مشکل می شود تنها یک بانک نیست که درگیر بحران می شود بلکه سپرده گزاران و در واقع تمام جامعه درگیر آن خواهند بود؛ بنابراین بانک مرکزی وظیفه دارد اجازه بروز یک مشکل بزرگ به دلیل مشکل مالی برای کشور را ندهد. مثلا در بحران 2008 امریکا بانک مرکزی این کشور دارایی های مشکوک الوصول بانکهای درگیر مشکل نقدینگی را خرید و به آنها پول نقد داد و یا منابع خط اعتباری در اختیار آنها قرار داد و یا نرخ ها را کاهش داد. به عبارتی راههای مختلفی برای کمک به بانکها وجود دارد.

 مجتهد سیستم بانکهای مرکزی را مبتنی بر نظارت و پشتیبانی خواند و گفت: در همه جای دنیا اگر بانکی بخاطر بحران های ناخواسته دچار مشکل شد بانک مرکزی پیش قدم می شود و آن را حمایت می کند. البته اگر بانکی سوء مدیریت داشت باید با آن برخورد شود. به گفته وی مردم با دیدن اولین نشانه های بحران برای دریافت سپرده هایشان هجوم می آورند و اینجا بحث بیمه سپرده ها که یکی از مهمترین وظایف بانک مرکزی است اهمیت خودش را نشان می دهد. وی ادامه داد: بانک مرکزی با ضمانت هایی که انجام می دهد جلوی هجوم مردم برای خارج کردن سپرده ها را می گیرد. از طرفی برخورد بانک مرکزی با تخلفات نیز مهم است و باید اعمال قدرت کند. وی در نهایت گفت: قوانین بانکی ما مربوط به سال 1350 است و امروز خلا های قانونی برطرف شده و انتظار می رود با قانون جدید شبکه بانکی با مشکلات کمتری مواجه شود.