آمارها حاکی از آن است که میزان صادرات ایران به 5 کشور چین، امارات متحده عربی، کره، عراق و هند در سه ماهه نخست سال‌جاری 68درصد سهم ارزشی کالاهای صادراتی ایران را به خود اختصاص داده و سایر کشورها 32 درصد واردکننده کالاهای ایرانی بوده‌اند. اگزیم نیوز در گفتگویی با کیومرث فتح الله کرمانشاهی، رییس کمیسیون توسعه صادرات خانه اقتصاد ایران به بررسی این عدم تعادل پرداخته است.

آقای دکتر با توجه به این که توزیع و پراکندگی صادرات غیرنفتی در ایران عادلانه نیست و بیشترین حجم صادرات ما یعنی رقمی در حدود 68 درصد آن به 5 کشور صورت می گیرد تحلیل شما از این موضوع چیست؟

امروزه مسلم شده است که بین رشد اقتصادی و صادرات هر کشور ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. در ایران نیز با توجه به اهداف تعیین‌ شده در سند چشم‌انداز 1404 و تدوین سند راهبردی توسعه صادرات غیرنفتی که در راستای آن مقرر شده است، باید کشور با توجه به توانمندی و ظرفیت‌های بالای اقتصادی نسبت به افزایش سهم خود از تجارت جهانی حرکت کرده و به توازن تجاری در صادرات و واردات رسیده و دارای اقتصادی متنوع با سهم غالب بخش غیرنفتی شود که نشان از اهمیت و توجه ویژه به مقوله صادرات غیرنفتی ایران دارد.

زیر بنای بازاریابی نوین ، بازار شناسی است. با توجه به اهمیت تحقیقات در صادرات، ضروری است هسته های تحقیقاتی و مطالعاتی حرفه ای شناسایی و به صادرکنندگان معرفی شوند تا آن ها بتوانند نیاز های اطلاعاتی خود را در امور گوناگون بازاریابی ، رقبا و قیمت به دست آورند. در این میان حضور در نمایشگاه ها نیز می تواند فرصت بسیار مناسبی برای معرفی کالا های صادراتی موجود ، کالا های قابل صدور باشد و همچنین این نمایشگاه ها می توانند مرکز فرهنگ ساز صادرات باشد. اما باید به این نکته نیز اشاره کرد که متاسفانه در سالهای گذشته صادرات غیرنفتی از موقعیت خوبی برخوردار نبوده است، همچنین از سال 83 به بعد همواره آمار صادرات غیرنفتی با میعانات گازی و بدون آن اعلام می شد، که اخیرا مبنی برآن شده است که آمارهای جدید گمرک بدون درنظر گرفتن میعانات گازی اعلام شود، با این وجود چندی پیش گمرک از افزایش 21 درصدی این حوزه خبر داده است که نیازمند توجه به ریز صادرات کشور اعم از صادرات غیرنفتی با حضور یا بدون حضور میعانات گازی است.

چه عواملی را در ناپایداری شرایط تجاری کشور دخیل می دانید؟

معتقدم تنوع بخشی در بازارهای صادراتی برای کشور ما اهمیت بسزایی دارد با این وجود شرط حضور موفق در بازارهای هدف، استمرار حضور است.به عبارت دیگر صادرکنندگان با زحمت فراوان به بازارخارجی نفوذ کرده اما در این میان تغییر مکرر ضوابط و مقررات موجب از دست رفتن بازار فوق می شود، که این عامل موجب به خطر افتادن آینده صادرات ما خواهد شد.

بنابراین  استمرار حضور در بازارهای صادراتی تنها با عمل به تعهدات و قراردادها تحقق می یابد. به همین ترتیب برنامه ریزی جهت نفوذ در بازارها باید به دنبال تنوع در کالاهای صادراتی، انواع خدمات صادراتی، خدمات دانش بنیان و ... با هدف اشتغال، ارزش افزوده و کسب درآمد ارزی بیشتر باشد. بازارهای جدید و بکر راهکاری مناسب جهت گسترش صادرات غیرنفتی است که باید حساب شده وارد شد وگرنه بازار را به رقبای خود واگذار می  کنیم.

سال 94 نسبت به مدت مشابه سال 93 در مجموع 19 میلیارد دلار کاهش حجم تجارت خارجی  داشتیم. به عبارتی صادرات غیرنفتی سال 94 حدود 42 میلیارد دلار و واردات 41 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است که در مجموع 83 میلیارد دلار حجم تجارت خارجی این سال می شود، اما سال 93، مجموع صادرات غیرنفتی و واردات 102 میلیارد دلار می شود که اگر مشاهده کنید سال 94 نسبت به 93 شیب کاهشی داشته است و حجم تجارت خارجی ما کوچک شده است. همچنین اخیرا اعلام شد که صادرات غیرنفتی از واردات پیشی گرفته است این جمله زمانی ارزشمند است که تجارت خارجی روند افزایشی داشته باشد نه کاهشی. چرا که همواره حجم تجارت جهانی در مدت دو الی سه سال اخیر عددی در حدود 36 هزار میلیارد دلار بوده و سهم کشور ایران از کل تجارت جهانی زیر 0.5 درصد(حدود 0.35 درصد) است که همواره در آرزوی افزایش آن به یک درصد به سر می بریم.

اما آمار چهار ماهه از رشد 21 درصدی صادرات غیرنفتی حکایت دارد.

آمار اعلام شده از سوی گمرک مبنی بر افزایش 21 درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته دقیق و جامع نیست. در اینجا باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که ما در سال 94 نسبت به 93 روند کاهشی داشتیم و برای محاسبه افزایش یا کاهش صادرات سال جاری باید قدرمطلق گرفته شود. از آغاز انقلاب تا سال 92 و حتی اوایل 93 همواره صادرات غیرنفتی روند رو به رشد داشته ولی در یکی، دو سال گذشته صادرات غیرنفتی شیب کاهشی و افت را به خود دیده است. این علت هم به اعتقاد من دلایلی دارد، از مهمترنی این دلایل آن است که مسوولین فقط شعار صادرات غیرنفتی را سر می دهند اما فکر دامن زدن برای توسعه آن نیستند. به عبارت دیگر صادرات غیرنفتی نیازمند شعور است نه شعار.

به گفته وی با وجود اینکه 1.2 درصد از جمعیت کل جهان در کشور ایران قرار دارد اما سهم تجارت خارجی این کشور زیرنیم درصد است. به همین ترتیب متناسب با جمعیت کشور حجم تجارت خارجی در یک بازه 3 تا 5 ساله به یک درصد از کل این حجم (یعنی یک درصد از 36 هزار میلیارد دلار به عبارتی 360 میلیارد دلار) افزایش پیدا می کند. بنابراین مجموع صادرات غیرنفتی و میعانات گازی 150میلیارد دلار می شود که این عدد در بازه زمانی فوق به دو برابر افزایش خواهد یافت.

به عقیده جنابعالی توسعه صادرات غیرنفتی ما  در حال حاضر نیازمند چه پیش نیازهایی است؟

صادرات غیرنفتی کشور ما از ریشه و اساس دارای مشکل است، که می توان به  ضعف در قوانین تجاری، کسب وکار، پولی، بانکی، ارزی و حتی نحوه تخصیص اعتبارات و تسهیلات بانکی اشاره کرد. طبیعتا توسعه صادرات غیرنفتی نیازمند بسترسازی، فرهنگ سازی، آموزش و عزم ملی است.

بدین ترتیب باید قوانین و مقررات حامی و هدایتگر صادرات غیرنفتی باشند. یکی از اقداماتی که می توان در این راستا انجام داد فعال کردن کمیته توسعه صادرات استان ها و حضور پر رنگ فعالان اقتصادی با توجه به ظرفیت منطقه ای و استانی است. اقدام دیگر توجه به طرح آمایش سرزمین  که در بندهای اقتصاد مقاومتی نیز به آن اشاره شده است، سازوکار و اساس این طرح توجه به ظرفیت ها و پتانسیل های استانی است.

به عبارت دیگر استفاده از ظرفیت های داخلی برای توانمند سازی تولید داخلی مبنای این طرح است، تا در نهایت به تولیدی صادراتی و برون گرا دست یابیم.در این صورت از اقتصاد وابسته به نفت و تک محصولی که یک اقتصاد سیاست محور است ( چرا که نفت کالای سیاسی است) خارج می شویم.