مهسا برناکی- در دنیای امروز صنایع کوچک و متوسط نقش قابل توجهی در رشد اقتصادی جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه ایفا می کنند. براساس مطالعه گروه بانک جهانی در سال 2015 رقمی در حدود 365 تا 445 میلیون بنگاه کوچک و متوسط در اقتصادهای نوظهور جهانی وجود دارند. اگزیم نیوز در این گزارش به بررسی جایگاه SME ها در ایران و اقتصاد جهانی و مزیت ها و چالش های این بنگاه ها پرداخته است.

تاریخ نگاری SME ها

موضوع بنگاههاي كوچك و متوسط به اواخر دهه 50 و اوايل دهه 60 ميلادي يعني زماني كه بحثهاي توسعه مطرح شد برمي گردد و علت عمده توجه به SME ها مساله ايجاد اشتغال و كاهش فقر بوده است. كشورهاي آمريكاي لاتين زماني كه بحث توسعه مطرح شد، يا كشورهاي سوسياليستي زماني كه خواستند بازارشان را به بازار آزاد تبديل كنند و حتي كشورهاي توسعه يافته اي مانند ژاپن، آلمان و فرانسه در يك مقطع خاصي به سمت این بنگاهها متمایل بوده اند.
تعريف صنايع کوچک و متوسط در ميان کشورها و مناطق جهان بسيار متفاوت مطرح می شود و در حقيقت، شرايط اقتصادي و صنعتي حاکم بر هر کشور در ارتباطی دوسویه با رشد و توسعه صنايع کوچک و متوسط آن است.

برخي از معيارهايي که برای تعريف و مقایسه صنايع کوچک و متوسط به کار مي‌روند عبارتند از: تعداد کارکنان، ميزان سرمايه، حجم دارايي، کل حجم فروش و ظرفيت توليد که رايج‌ترين این معيار ها تعداد کارکنان است. تغيير فناوري توليد در دهه‌هاي اخير و فاصله‌گرفتن از توليد انبوه در صنايع بزرگ و گرايش به سمت توليد انعطاف‌پذير در صنايع کوچک و متوسط، هر چند توانايي رقابت فعاليت‌هاي صنعتي کوچک را افزايش داده و منجر به انتقال فعاليت‌هاي اقتصادي از صنايع بزرگ به سمت صنايع کوچک شده اما به معناي حذف صنايع بزرگ و جايگزيني آن با صنايع کوچک نبوده است؛ در واقع روند حرکت، به سوي تعامل هر چه بيشتر اين دو با يکديگر بوده است، به گونه‌اي که تقسيم کار ميان صنايع کوچک و بزرگ به شکلي صورت پذيرفته که به جاي رقابت با هم يکديگر را کامل مي‌کنند.

وضعیت SME ها در ایران

به گزارش اگزیم نیوز، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی کشور در این باره می گوید: بخش عمده واحدهای صنعتی کشور در ردیف صنایع کوچک و متوسط قرار دارند و هم اکنون با این تعریف در کشور بیش از 80 هزار واحد تولیدی کوچک و متوسط داریم. در مجموع و به‌طور متوسط، 19 درصد از واحدهای صنایع کوچک و متوسط کشور راکد و تعطیل هستند، اگر چه این رقم در برخی استان‌ها بیشتر از 19 و در برخی‌ استانها کمتر از 19 درصد است.

پیشی گرفتن صنایع کوچک از بزرگترها

براساس آخرین مقالات علمی منتشر شده در زمینه صنایع کوچک و متوسط، تحولات اساسی اقتصادی طي دو دهه اخير موجب رشد بيشتر فعاليتهاي اقتصادي كوچك نسبت به فعاليتهاي بزرگ تر شده است. شدت يافتن رقابت جهاني، توسعه حمل ونقل و تحول در تبادل اطلاعات و فناوري ارتباطات كه موجب افزايش مبادلات بازرگاني و وحدت اقتصاد جهاني شده است از جمله این تحولات عنوان شده است. افزايش نااطميناني و تشديد تقسيم بازارها ناشي از رشد تقاضاي مصرف كنندگان دلایل دیگر تحول اقتصاد جهانی به شمار می آیند.

تاثیر SMEها بر متغیرهای کلان اقتصادی

نتایج یک پژوهش در زمینه بنگاه های کوچک و متوسط در سپتامبر 2015 می گوید جذب نیروی کار فزاینده جهان در یک چشم انداز 20 ساله به ایجاد 600 میلیون شغل نیاز دارد. این پژوهش همچنین نشان می دهد که از هر 5 فرصت شغلی در اقتصادهای نوظهور جهانی 4 فرصت توسط صنایع کوچک و متوسط ایجاد می شود.
گفتنی است SME های دولتی در اقتصادهای نوظهور تا سطح 45 درصد از اشتغال جامعه را پوشش می دهند و در تولید ناخالص داخلی این کشورها از سهم 33 درصدی برخوردار هستند؛ البته افزودن بنگاه های غیردولتی به این آمار سهم SMEها را در این دو حوزه افزایش خواهد داد.
نتایج مطالعه گروه بانک جهانی در سال 2015 نشان می دهد رقمی در حدود 365 تا 445 میلیون بنگاه کوچک و متوسط در اقتصادهای نوظهور جهانی وجود دارند. این آمار که انواع بنگاه های کوچک و متوسط (MSMEs) را شامل می شود به تفکیک بصورت زیر است:
•    25 -30 میلیون بنگاه دولتی و رسمی
•    55-70 میلیون بنگاه دولتی بسیار کوچک
•    285-345 میلیون بنگاه غیر رسمی
 براساس آمار فوق و بدلیل حجم قابل توجه صنایع غیردولتی در این گروه بنظر می رسد در صورت قرار گرفتن بنگاه های کوچک و متوسط در بخش عمومی یا اقتصاد حاکمیتی دسترسی این بنگاه ها به منابع مالی بهبود یابد و همچنین بدلیل حجم بالای این صنایع در تولید ناخالص داخلی متغیرهای اقتصادی دیگر مانند سطح مالیات ها نیز افزایش پیدا کند.

شکاف تامین مالی SMEها

براساس یافته های پژوهش مذکور، همچنان بیش از 50 درصد بنگاه های کوچک و متوسط دولتی در دنیا از فقدان منابع تامین مالی کافی رنج می برند و  این بحران اعتباری برای SMEها  در آسیا و آفریقا شدید تر است. طبق برآوردها شکاف تامین اعتباری برای این بنگاه ها در مجموع آمار دولتی و غیردولتی به رقم 2.6 تریلیون دلار رسیده است.

 
ارتقای دسترسی اعتباری SMEها

وجود واسطه های خدمات صادرات یا همان کنسرسیوم های صادراتی به عنوان یکی از اهرم های تامین مالی این بنگاه ها و همچنین کلید ورود آنها به بازارهای جهانی به حساب می آیند. این واسطه ها که در کشورهای مختلف به اسامی مختلفی شناخته می شوند در همه جای دنیا خدمات مشابهی ارائه می دهند.
گزارش بانک جهانی براساس یک رویکرد جامع به ما می گوید راه حل برون رفت از مشکلات اعتباری و تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط ترکیبی از خدمات مشاوره ای و وام خدمات به مشتریان است و به این ترتیب می توان سهم SME ها در اقتصاد را افزایش داد. گروه بانک جهانی در این گزارش پیشنهاداتی را برای توسعه زیرساختهای اعتباری بنگاه ها ارائه داده است. ایجاد و تقویت سیستم های گزارش دهی اعتباری و ایجاد یک چارچوب حقوقی و نهادی از جمله این راهکارها عنوان شده است. راهکار مهم دیگر در این رابطه، اعطای خطوط اعتباری اختصاصی برای حمایت از تولید و صادرات بنگاه های کوچک و متوسط می باشد.

مزیت های توسعه ای SMEها

گفتنی است بنگاه های کوچک و متوسط به لحاظ برخورداری از انعطاف پذیری مناسب، داشتن نیروهای متخصص و هزینه های پایین مدیریتی از مزیت های بالقوه رشد و توسعه اقتصادی به شمار می آیند و ظرفیت خوبی برای سرمایه گذاری دارند. هزینه های پایین این صنایع در مدیریت، مکان یابی و سایر هزینه های تولیدی امکان اتکای بنگاه ها به منابع داخلی را تحکیم می کند و از این بعد به محتوای اقتصاد مقاومتی نزدیک تر است؛ خاصیت درونزا کردن دانش فنی بعد دیگر اقتصاد مقاومتی نهفته در بنگاه های کوچک و متوسط کشور می باشد. از دیگر مزیت های SME ها می توان به بازدهی سریع سرمایه گذاری در آنها اشاره نمود.

چالش های صنایع کوچک و متوسط

پژوهش های علمی درباره SME ها حاکی از ضعف های مدیریتی و فقدان نیروی متخصص در برخی موارد بوده است. همچنین ناتواني در دستيابي به فناوري مناسب، دسترسي محدود و نابرابر به بازارهاي سرمايه و اعتبار در مقایسه با صنایع بزرگ، چالش انحصار طلبي، عدم رعایت مباحث كيفی و استانداردها، كمبود سرمايه و توسعه نيافتگي نهادهاي مالي مربوط به كسب و كارهاي كوچك، نابرابري در دسترسي به اطلاعات بازار و  صرفه جويي ناشي از مقياس توليد سایر چالش های این کسب و کارها عنوان می شود.
در پایان و براساس یافته های گزارش فوق می توان گفت، تجهیز بنگاه های کوچک و متوسط به عنوان حلقه های گمشده زنجیره رشد و توسعه یکی از ارکان مهم رشد صنعتی و بهبود جریان منابع در اقتصاد است. روند رو به رشد تعداد این بنگاه ها بویژه در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور نوید کوچک گرایی در آینده صنعت جهانی را می دهد و در این زمینه می توان با تکیه بر توان داخلی و ارتقای تخصص و دانش فنی در کشور پیش نیازهای توسعه صنایع کوچک و متوسط را فراهم نمود. حمایت های مالی، حقوقی و سیاستی از این بنگاه ها آثار مثبت خود را در رشد اشتغال، افزایش سطح تخصص و دانش فنی در اقتصاد و در نهایت رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی ثبت خواهد کرد؛ لذا با شناخت چالش ها و مطالبات این بخش از اقتصاد می توانیم در فراهم آوردن زیرساخت های رشد و ترویج فرهنگ توسعه در اقتصاد کشورمان سهیم باشیم.