کارشناسان  صنعت حمل و نقل ایران می گویند، کشورمان نتوانسته از جاده ابریشم به نفع توسعه اقتصادی کشور و این صنعت بهره مند شود. به گفته آنها، هنوز زیرساختها، نرم افزارها و سخت افزارهای لازم برای توسعه و حضور در بازارهای رقابتی فراهم نشده این در حالی است که چین به عنوان رقیب ایران در بازارهای تجاری هر بار پیش از گذشته در این جاده و تردد وسایل نقلیه سرمایه گذاری می کند.

جاده ابریشم، قدیمی‎ترین جاده ترانزیتی و بزرگ ترین سبکه بازرگانی طی 1700 سال در دنیا بود که خاور و باختر و جنوب آسیا را به هم و به شمال آفریقا و خاور اروپا پیوند می‌داد. مسیری که به گفته کارشناسان حمل و نقلی ، ایران می توانست بهترین فرصتها را درآن برای توسعه اقتصادش بیابد.

تازه ترین آمار منتشر شده از سوی نهادهای اقتصادی چین حکایت از آن دارد که ارزش تبادلات تجاری پکن با حدود 60 کشور دنیا از جمله ایران در حوزه جاده ابریشم به رقمی معادل 955 میلیارد دلار خواهد رسید. این در حالی است که بررسی ها نشان دهنده این واقعیت است که در طرح احیای جاده ابریشم چین، ایران یکی از مهمترین و زیربنایی ترین بخش های این طرح خواهد بود که کشور چین تلاش بسیاری برای اجرایی شدن آن دارد.

این رقم در مقایسه با سال 2014 میلادی نشانگر 40 درصد افزایش است این در حالی است که پیش از این وزارت بازرگانی چین اعلام کرده بود در سال گذشته میلادی کشورهای راه ابریشم یک میلیارد دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده اند که در مقایسه با یک سال قبل از آن پنج درصد افزایش نشان می دهد.

مردم ارگان حزب حاکم چین نیز در گزارشی با انتشار تصویری از قطار باربری که برای اولین بار در 28 ژانویه (بهمن سال گذشته) از مسیر ریلی ابریشم و از شهر «یی وو» در شرق چین به تهران عزیمت کرد، نوشت: چنانچه کشورهای راه ابریشم، همانند ایران اینگونه همکاری های نزدیک با چین داشته باشند طبیعتا زیرساخت های منطقه ای با کمک یکدیگر به سرعت توسعه می یابد.

چین برای اجرای این طرح یک صندوق ویژه با ارزش سرمایه 40 میلیارد دلار نیز در نظر گرفته و از سرمایه 100 میلیارد دلاری بانک زیرساختی توسعه سرمایه گذاری آسیایی (AIIB) نیز برای اجرای طرح های راه ابریشم بهره مند خواهد شد.

همین اشتیاق چین است که سبب شد تا ایران به عنوان هیات موسس به عضویت بانک سرمایه گذاری توسعه زیرساخت آسیا (AIIB) درآید که تابستان سال گذشته اساسنامه آن امضا شد.

برآوردها نشان می دهد که چنانچه طرح جاده ابریشم اجرایی شود ایران محل انتقال و گذر 12 میلیون تن کالا در سال خواهد بود.

در این میان، ایران می تواند به عنوان یکی از کشورهای تشکیل دهنده حلقه تعامل بازرگانی و ترانزیتی از مسیر جاده ابریشم، منافع و ارز آوری های قابل توجهی به کشور را سبب شود اما به گفته عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، اگر امکانات لازم برای توسعه ترانزیت در جاده ابریشم را نداشته باشیم بار پشت مرز ایران نمی ماند و بازرگانان و تجار از مسیرهای دیگری برای ترانزیت کالاهایشان استفاده می‎کنند که در این صورت، ایران بازنده این بازار رقابتی خواهد بود.

مسعود دانشمند در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این که باید زیرساخت های جاده ای، نرم افزار و سخت افزار حمل و نقلی‎مان را بهبود بخشیم اذعان داشت: بار پشت مرزهای ایران باقی نمی ماند و اگر کشورهای دیگر به این نتیجه برسند که ایران پتانسیل های لازم را برای ترانزیت بار ندارد به طور حتم تغییر مسیر خواهند داد و در نتیجه بازگرداندن آنها به مسیر دوباره امکان پذیر نخواهد بود و در این میان این ایران است که متضرر می شود.

او در ادامه با اشاره به این که ایران کوتاه ترین و امن ترین حلقه جاده ابریشم است اذعان داشت: کشورهای جنوب خلیج فارس در حال سرمایه گذاری بر روی صنعت ریلی و دریایی خود هستند اما در این میان ایران هنوز اقدام قابل توجهی انجام نداده است.

به گفته او، بهتر است دولت برای ارتقا و توسعه وضعیت تراتزیتی کشور از این مسیر، از کشور چین کمک گرفته و مبلغ اخذ شده را طی چند سال به این کشور بازگرداند.

عضو هیئت رئیسه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به این که  باید کمی با دنیا تعامل و همکاری کنیم افزود:  سالانه 12 میلیون تن کالا از ایران تراتزیت می شود کهاز این میزان  6 میلیون تن مواد سوختی و نفتی از بنادر ایران به عراق و 6 میلیون مابقی به کشورهای اطراف چون، افغانستان، ترکمنستان، قرقیزستان، قزاقستان و ازبکسنتان،تاجیکستان، ارمنستان ،آذربایجان و عراق ترانزیت می شود و سهم ایران در این میزان ترانزیت بسیار تاچیز است. در حالی که کل صادرات و واردات ایران در طول یکسال با جمعیت حداکثر 80 میلیون نفری معادل 60 میلیون تن است فقط 10 درصد سود نصیب ایران می شود.

به گفته او، ایران در زمینه ترانزیتی  بالاخص در این مسیر بسیار ضعیف عمل کرده است .

دانشمند، چالش و نقص های ایران برای حضور پررنگ تر در این مسیر را این گونه بیان کرد: نبود نگاه استراتژیک نسبت به این جاده ، نبود تعاملات با سازمانهای مرتبط با ترانزیت ، کمبود حضور کارگزاران حمل و نقل چند وجهی در ایران، فرسودگی بیش از حد ناوگان حمل و نقل جاده ای، عدم اتصال راه آهن به برخی مسیرهای ترانزیتی، تک ریلی بودن راه آهن که منجر به افزایش زمان ترانزیت کالا می شود، تفسیرهای مختلف از قوانین و مقررات از مهمترین مشکلات و چالش های ایران برای توسعه و بسط این مسیر است.

به گفته او، همه آنچه که در بالا عنوان شده ارتباطی به بحث اجرای برجام و یا لغو تحریم ندارد بلکه باید با درایت و حمایت دولت این مشکلات رفع می شد.

وی در پاسخ به این سوال که الویت اصلی برای حضور پررنگ ایران در این جاده را چه می داند گفت: باید شرکتهای حمل و نقل بین المللی ایجاد و راه آهن را از وضعیت تک ریلی خارج کنیم تا از این طریق مشکلات رفع شوند. 

طبق این گزارش، ایران از نظر چین، عنصر مرکزی در کمربند اقتصادی جاده ابریشم است، کمربندی که به شدت برای تحقق آن تلاش می شود و بسیاری از کارشناسان، بخشی از این تلاش ها را گسترش نفوذ فرامرزی چین از طریق آسیای مرکزی به خلیج فارس و اروپا می دانند.

چین به تازگی اعلام کرده که بیش از 50 مرکز و منطقه ویژه اقتصادی در کشورهای مرتبط با طرح احیای راه ابریشم ایجاد کرده که از جمله می توان به منطقه چین و بلاروس، چین ـ تایلند و چین و اندونزی اشاره کرد.

گزارش های منتشر شده بیانگر این موضوع است که در سال گذشته  (2015)میلادی شرکت های چینی برای اجرای برنامه های مرتبط با راه ابریشم نزدیک به 2 میلیارد دلار سرمایه گذاری کرده اند.