گزارش «آنکتاد» نهاد سازمان ملل و برخی دیگر از نهادهای بین‌المللی حاکی از آن است که جریان سرمایه‌گذاری خارجی سال ۲۰۲۱ در جهان اگرچه نسبت به سال قبل از آن رشد خوبی داشت اما شکنندگی شرایط، تداوم تهدیدها و تمرکز بر برخی مناطق و کشورهای خاص از جمله مسائلی هستند که موجب نگرانی کارشناسان نسبت به آینده شده‌ است. 

«سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» (FDI) سرمایه‌گذاری‌های فرامرزی هستند که در چارچوب یک برنامه‌ریزی مدون، کشور یا بنگاه تجاری به واسطه کارآمدی اقتصاد یک کشوری خارجی برای تاسیس صنایع، ایجاد شغل یا کسب سود اقدام می‌کند.

البته برخی منابع نسبت سرمایه خارجی به تولید ناخالص داخلی کشورها را به عنوان معیاری برای دسته‌بندی کشورها در جذب سرمایه بیان می‌کنند در این فهرست اقتصادهای بزرگ که بیشترین حجم از سرمایه خارجی را جذب می‌کنند حضور ندارند. به طور معمول اقتصادهای کوچک یا کشورهایی همچون جمهوری سیشل، جزایر کیمن و لوکزامبورگ که بهشت ​​مالیاتی هستند در این فهرست در صدر قرار می‌گیرند.

با اینحال بیشتر بررسی‌ها بدون توجه به اندازه اقتصاد کشورها به کارآمدی، بهره‌وری و حجم ورود سرمایه‌ها توجه می‌کنند در این راستا کشورهایی مانند ایالات متحده، چین و بسیاری از کشورهای پیشرفته غربی در صدر قرار می‌گیرد. این کشورها به صورت عمده به دلیل زیرساخت‌های بهتر و ثبات سیاسی و اقتصادی با وجود قوانین مالیاتی سختگیرانه تر و سودهای به نسبت کمتر میزبان حجم‌های فراوانی از سرمایه‌های هستند.

بزرگترین میزبانان سرمایه خارجی 

بررسی موسسه Coordinated Direct Investment Survey نشان می‌دهد که ۱۰ دریافت‌کننده برتر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در طول سالیان اخیر تا پایان سال ۲۰۲۰، هلند،ایالات متحده، لوکزامبورگ، چین و بریتانیا، هنگ‌کنگ، سنگاپور، سوئیس، ایرلند و آلمان بودند.

مجموع سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی گزارش شده از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲ حدود ۲.۲ تریلیون دلار یا ۶ درصد افزایش یافته است. برخی آمارها میزان سرمایه‌گذاری در سال ۲۰۲۱ را نیز معادل ۱.۷ تریلیون دلار بیان کردند.

در نمودارهای زیر وضعیت تغییر روند جذب سرمایه خارجی در یک دهه اخیر به ویژه در دوران پاندمی کرونا توسط کشورها نشان داده شده است.

به گزارش تارنمای موسسه مالی «۲۴/۷ Wall St» برخی کشورها هستند که به دلیل منابع طبیعی گسترده، معادن بزرگ انگیزه‌های خوبی را برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کنند. به عنوان نمونه کشورهایی همچون موریتانی، سیرالئون، شیلی و مغولستان به دلیل غنی بودن از منابعی مانند نفت، چوب و جنگل، گاز طبیعی و بوکسیت، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی خوبی را جذب می‌کنند.

براساس گزارش نشریه «فارین افرز» یک پروژه ۲۰ میلیارد دلاری گاز طبیعی مایع در موزامبیک بزرگترین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آفریقا در سال‌های اخیر بوده است.

برای نمونه چین ثروت رو به رشد خود را به پروژه‌های زیرساختی در گرانادا، کنگو و گویان سرازیر می‌کند. همچنین کشورهایی که در گذشته مستعمره بودند و سپس استقلال یافتند نیز روابط اقتصادی خود را با استعمارگران سابق خود حفظ کرده‌اند و همین امر جریان ورود سرمایه را تسهیل می‌کند. کشور آفریقایی سائوتومه و پرنسیپ با پرتغال و کشور جزیره‌ای پالائو و ایالات متحده در اقیانوس آرام از این دست هستند.

به عنوان یک نقطه مرجع، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی در ایالات متحده ۱.۰۱ درصد و مقدار کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی ۲۱۱.۲۹ میلیارد دلار است. برای چین، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی  ۲۱۲ میلیارد دلاری حدود ۱.۴۴ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. این دو کشور معمولا در رتبه‌های برتر جذب سرمایه در جهان قرار دارند.

۲۰۲۱ امیدوارکننده اما شکننده

بررسی جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در سال ۲۰۲۱ نشان می دهد که این روند رشد خوبی را داشته است، اما این بهبود بسیار پرنوسان  و شکننده است. برآوردهای جدید «کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل» (UNCTAD) نشان می‌دهد که تامین مالی زیرساخت به دلیل بسته‌های محرک اقتصادی کشورها افزایش یافته است، اما سرمایه‌گذاری سبز در بخش‌های صنعتی ضعیف است.

براساس گزارش تازه آنکتاد در زمینه روند سرمایه‌گذاری جهان که در نخستین ماه سالجاری منتشر شد، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهانی (FDI) در سال ۲۰۲۱ بازگشتی قوی را نشان داد و به نظر می‌رسد با رشدی ۷۷ درصدی نسبت به ۹۲۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ به ۱.۶۵ تریلیون دلار رسیده است.

«ربکا گرینسپن» دبیر کل آنکتاد اعتقاد دارد بازیابی جریان سرمایه‌گذاری در جهان به روند کشورهای در حال توسعه مربوط می‌شود اما رکود سرمایه‌گذاری جدید که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته رخ داد بیشتر در صنایع مهم و ظرفیت‌های تولیدی و بخش‌های کلیدی بوده است.

گزارش این نهاد سازمان ملل نشان می‌دهد که اقتصادهای توسعه‌یافته بیشترین رشد سرمایه‌گذاری را داشته‌اند، به طوری که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آن‌ها در سال ۲۰۲۱ به ۷۷۷ میلیارد دلار رسید که سه برابر سطح بسیار پایین در سال ۲۰۲۰ بوده است.

در اروپا، بیش از ۸۰ درصد از افزایش جریان‌ها به دلیل نوسانات بزرگ در اقتصادهای مجرا (انگلیس، هلند و سوئیس) بود. جریان ورودی در ایالات متحده بیش از دو برابر شد و این افزایش به طور کامل ناشی از افزایش ادغام و تملک‌های فرامرزی (M&As) بود.

جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اقتصادهای در حال توسعه با ۳۰ درصد افزایش به نزدیک به ۸۷۰ میلیارد دلار رسید دلایل آن عبارت بودند از افزایش شتاب رشد در شرق و جنوب شرق آسیا، بهبود اوضاع و نزدیک شدن به سطوح قبل از همه‌گیری در آمریکای لاتین و دریای کارائیب و افزایش اقتصادهای در حال توسعه غرب آسیا.

جریان ورودی سرمایه خارجی به آفریقا نیز افزایش یافت به گونه‌ای که اکثر دریافت‌کنندگان آن شاهد افزایش نسبی FDI بودند. در مجموع سرمایه‌گذاری در این قاره هم بیش از دو برابر شد.

مجموع افزایش جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در سال ۲۰۲۱ در کل ۷۱۸ میلیارد دلاربود که بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار یا تقریباً سه چهارم آن، در اقتصادهای توسعه‌یافته ثبت شد. اقتصادهای در حال توسعه، به‌ویژه کشورهای کمتر توسعه‌یافته (LDC)، شاهد روند افزایشی متعادل‌تری بودند.

گزارش آنکتاد تصریح دارد اعتماد سرمایه‌گذاران به بخش‌های زیرساختی پرقدرت بود که به واسطه شرایط مالی مطلوب بلندمدت، بسته‌های محرک بهبود و برنامه‌ها برای سرمایه‌گذاری خارج از کشور پشتیبانی شد.

معاملات سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های بین‌المللی از نظر تعداد ۵۳ درصد و از نظر ارزش ۹۱ درصد افزایش یافته است، که در بیشتر مناطق پردرآمد و در آسیا، آمریکای لاتین و کارائیب قابل توجه‌تر بوده است.

در مقابل، اعتماد سرمایه‌گذاران به صنعت و زنجیره‌های ارزش جهانی ضعیف بوده است. اعلام پروژه سرمایه‌گذاری سبز در عمل ثابت بود و از نظر تعداد ۱ درصد کاهش و از نظر ارزش ۷ درصد افزایش داشت. با اینحال تعداد پروژه‌های جدید در صنایع با زنجیره ارزش جهانی (GVC) مانند حوزه الکترونیک بیشتر کاهش یافت.

در سایر روندهای بخشی، فعالیت سرمایه‌گذاری سبز در بخش‌های صنعتی به طور متوسط ​​۳۰ درصد کمتر از سطح قبل از همه‌گیری شد و فقط بخش اطلاعات و ارتباطات (دیجیتال) به طور کامل بهبود یافت.

روند سرمایه‌گذاری در برخی اقتصادهای منتخب

طبق گزارش‌های منتشره، آمریکا بزرگترین اقتصاد میزبان سرمایه‌گذاران خارجی بود در سال ۲۰۲۱ که میزان آن با ۱۱۴ درصد افزایش به ۳۲۳ میلیارد دلار رسید. این درحالی است که ارزش ادغام و تملیک‌های فرامرزی حدود سه برابر شد و به ۲۸۵ میلیارد دلار رسید.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در اتحادیه اروپا ۸ درصد افزایش یافت، اما این جریان در بزرگترین اقتصادها بسیار پایین‌تر از سطح قبل از همه‌گیری بود.

چین شاهد رکورد ۱۷۹ میلیارد دلاری ورودی سرمایه بود که نشان از افزایش ۲۰ درصدی دارد؛ این امر به علت خدمات قوی سرمایه‌ای این کشور بود.

برزیل نیز شاهد دو برابر شدن سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بود. حجم آن به ۵۸ میلیارد دلار رسید که پایین‌تر از سطح سال ۲۰۲۰ بود، اما جریان ورودی سرمایه کمتر از سطح قبل از همه‌گیری کرونا بود.

کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) نقش خود را به عنوان موتور رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آسیا و در سطح جهانی با افزایش ۳۵ درصدی نشان دادند.

جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به هند ۲۶ درصد کمتر از سال قبل شد و بیشتر به دلیل آن بود که تملیک و ادغام‌ها همچون سال ۲۰۲۰ تکرار نشد.

در سال ۲۰۲۱ جریان ورود سرمایه خارجی به عربستان سعودی چهار برابر شد و به ۲۳ میلیارد دلار رسید که بخشی از آن به دلیل افزایش ادغام و تملیک‌های فرامرزی بود.

جریان سرمایه‌گذاری خارجی به آفریقای جنوبی نیز به دلیل معاوضه سهام ۳ میلیارد دلار بالاتر از سال ۲۰۲۰ بود.

ارزش مجموع سرمایه‌گذاری‌های سبز اعلام‌شده و قراردادهای مالی پروژه‌های آن تا ۵۵ درصد افزایش یافت، اما این افزایش بیشتر به دلیل تعداد اندکی از معاملات بسیار بزرگ در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر بوده است.

تعداد پروژه‌های سرمایه‌گذاری مرتبط با اهداف توسعه پایدار در اقتصادهای در حال توسعه تنها ۱۱ درصد افزایش یافته است. 

نگاهی به روند سرمایه‌گذاری در کشورهای کمترتوسعه‌یافته نشان می‌دهد که چندین بخش به شدت از همه‌گیری کرونا آسیب دیده‌اند.

چشم‌انداز مثبت برای سال ۲۰۲۲

بر اساس گزارش آنکتاد نهاد وابسته به سازمان ملل، چشم انداز سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان در سال ۲۰۲۲ مثبت می‌داند اما بعید است که رشد ۲۰۲۱ تکرار شود. روند زیربنایی مانند سال ۲۰۲۱ به نسبت خاموش خواهد ماند. پروژه‌های مالی بین‌المللی در بخش‌های زیرساختی به شتاب خود ادامه خواهند داد.

«جیمز ژان» مدیر سرمایه‌گذاری در UNCTAD اعتقاد دارد سرمایه‌گذاری جدید در تولید و زنجیره ارزش جهانی در سطح پایینی باقی می‌ماند. امواج همه‌گیری COVID-۱۹ و تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی دلایل این امر هستند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری جدید به زمان نیاز دارد.

وی افزود: به طور معمول میان بهبود اقتصادی و احیای سرمایه‌گذاری جدید در زنجیره‌های تولید و تامین فاصله زمانی وجود دارد. طولانی شدن مدت بحران بهداشتی با امواج جدید پی‌درپی همه‌گیری کرونا همچنان یک خطر منفی بزرگ برای روند سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود.

سرعت واکسیناسیون، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، و همچنین سرعت اجرای محرک‌های سرمایه‌گذاری زیرساختی، همچنان از عوامل مهم نبود اطمینان هستند. سایر تهدیدهای مهم مانند کمبود نیروی کار و زنجیره تامین، قیمت انرژی و فشارهای تورمی نیز بر روند سرمایه‌گذاری تأثیرگذار خواهند بود.

منابع

https://۲۴۷wallst.com/special-report/۲۰۲۲/۰۳/۱۹/countries-dominated-by-foreign-investment/

https://unctad.org/news/global-foreign-direct-investment-rebounded-strongly-۲۰۲۱-recovery-highly-uneven

https://blogs.imf.org/wp-content/uploads/۲۰۲۱/۱۲/COTW-FDI-update.gif

https:// imf.org/۲۰۲۱/۱۲/۱۶/the-worlds-top-recipients-of-foreign-direct-investment/