سفری برای پاسداشت یکصد سال رابطه و بررسی نقشه راه تداوم مناسبات. «ایگنازیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوئیس که نخستین سفر خود به ایران را دیروز با سفر به اصفهان آغاز کرد، از امروز رایزنی‌هایی خود را به مدت دو روز در تهران آغاز می‌کند.

او که از سال ۲۰۱۷ ردای وزارت امور خارجه سوئیس را بر تن کرده، علاوه بر دیدار با «محمدجواد ظریف»، با «حسن روحانی» و برخی دیگر از مقامات عالیرتبه ایران دیدارهایی را انجام خواهد داد؛ دیدارهایی که محور اصلی آنها، رایزنی و تبادل نظر در مورد موضوعات مورد اهتمام مشترک در عرصه دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین موضوعات مربوط به کانال مالی سوئیس است.

براساس آنچه «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران گفته است، مهمترین جلسه وزیر امور خارجه سوئیس، «برگزاری یکصدمین سالگرد آغاز روابط دو کشور است». برخی از شخصیت‌های پارلمانی سوئیس، وزیر امور خارجه این کشور را در این سفر همراهی می‌کنند و برنامه ملاقات در مجلس شورای اسلامی برای آنها پیش‌بینی شده است.

سفر کاسیس در حالی انجام می‌شود که رئیس‌جمهور سوئیس در زمستان ۹۴ به تهران آمد و در پی آن، نقشه‌راهی برای تداوم مناسبات دو کشور میان روسای جمهور دو کشور پی‌ریزی شد. حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی هم در پاسخ به سفر همتای خود، در سال ۹۷ به سوئیس سفر کرد که در پی آن، چارچوب‌های توسعه روابط دو کشور مورد تائید برن و تهران قرار گرفت. حالابه نظر می‌رسد وزرای امور خارجه ایران و سوئیس مترصد هستند با مروری بر روابط دو کشور در طول پنج سال گذشته، راه توسعه مناسبات تهران و برن را هموارتر از گذشته کنند.

پنج قرن رابطه، یکصد سال دوستی

براساس بررسی‌های صورت گرفته و گزارش‌های موجود، نخستین مراودات ایران و سوئیس از قرن هفدهم میلادی آغاز شد. در قرن نوزدهم، روابط دو کشور توسعه یافت به گونه‌ای که ناصرالدین شاه قاجار، در یکی از سفرهایی که به اروپا داشت،  به مدت پنج روز در سوییس اقامت داشت و دو کشور یک قرارداد دوستی و تجاری با یکدیگر را امضا کردند.

با وجود این رابطه نزدیک، ایران و سوئیس در پایتخت‌های یکدیگر نمایندگی نداشتند تا آنکه سوئیسی‌ها برای افتتاح نمایندگی‌شان در ایران پیشقدم شدند و در سال ۱۹۲۰، نمایندگی سوئیس در تهران تاسیس شد. این مناسبات در سال ۱۹۳۶، از سطح نمایندگی به سفارتخانه ارتقا یافت. از آن زمان تا پیروزی انقلاب اسلامی، روابط دو کشور توسعه یافت و سوئیس در پروژه‌های مختلف اقتصادی و صنعتی ایران مشارکت داشته و میزبان صدها دانشجوی ایرانی در دانشگاه‌هایشان شدند.

به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی و تسخیر سفارت آمریکا، روابط سیاسی تهران و واشنگتن در اردیبهشت ۱۳۵۹ قطع شد. از آن مقطع سوئیس به دلیل اعتمادی که تهران و واشنگتن به این کشور داشتند،  از ۳۱ خرداد ۱۳۵۹ حفاظت منافع آمریکا در تهران را برعهده گرفت. همین مسئله موجب شد تا در همه سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، سوئیسی‌ها نقش پیام‌رسان میان ایران و آمریکا را برعهده داشته باشند. 

عملکرد مثبت و نقش‌آفرینی بی‌طرفانه سوئیسی‌ها موجب شد تا این کشور در سال ۲۰۱۷ حفاظت منافع ایران در عربستان و بالعکس را هم برعهده بگیرد و از سال ۲۰۱۹ هم حفاظت منافع ایران در کانادا هم برعهده سوئیسی‌ها گذاشته شد.

کانال مالی سوئیس به کجا رسید؟

با خروج آمریکا از برجام و اعمال یکجانبه تحریم‌ها علیه ایران از یکسو و در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری از سوی واشنگتن، برن اعلام کرد درصدد راه‌اندازی یک کانال مالی برای تبادل کالاهای بشردوستانه به ویژه غذا و دارو است. سوئیسی‌ها به دور از هیاهو و صدور بیانیه‌های پی در پی، از مدت‌ها قابل رایزنی‌های گسترده‌ای را با مقامات مربوطه در ایران از یک طرف و بانک‌ها و شرکت‌های سوئیسی از طرف دیگر انجام دادند تا سازوکاری قابل اطمینان ایجاد کنند.

بهمن ماه گذشته بود که «مارکوس لایتنر» سفیر سوییس در تهران در نشست خبری در سفارت این کشور از ورود ۱۸۰ هزار بسته از اقلام دارویی مورد نیاز بیماران پیوند اعضا به ایران خبر داد. در این چارچوب، «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه گفته است: «تاکنون دو مورد تراکنش از طریق کانال سوئیس انجام شده که اولین مورد آن به صورت آزمایشی در بهمن ماه سال گذشته صورت پذیرفت. در خرداد ماه سال جاری هم اولین عملیات رسمی این ‌کانال انجام گرفت که هر دو مورد شامل انتقال اقلام دارویی با استفاده از منابع موجود مالی ایران در سوئیس بود.»

سخنگوی وزارت امور خارجه ضمن قدردانی و استقبال از تلاش‌های سوئیس در پیگیری این کانال مالی تاکید کرد: ما در عین حال به دلیل برخی اقدامات مخرب ایالات متحده در قبال این کانال مالی، به نیات آمریکا تردید جدی داریم. البته روشن است که تمام اقداماتی که تاکنون از طریق این کانال مالی صورت گرفته با دارایی‌های ایران نزد سوئیس بوده است و اگر این کانال با رهایی از فشارهای آمریکا بتواند با بهره‌برداری از سپرده‌های ایران نزد کشورهای دیگر ارسال کالا و دارو را تسهیل کند، ما از آن استقبال می‌کنیم.»

به نظر می‌رسد سفر وزیر امور خارجه سوئیس فرصت خوبی را برای تهران و برن برای فعال‌تر کانال مالی سوئیس و بررسی راهکارهای ممکن برای رفع مشکلات آن است؛ مخصوصا آنکه به نظر می‌رسد با توجه به تراکنش‌های قبلی این کانال مالی، زمینه برای مبادله بیشتر دارو و توسعه دامن تبادل به سایر کالاها فراهم شده و می‌توان به ارسال محموله‌های دیگر به ایران از طریق کانال مالی سوئیس امیدوار بود.

مبادلات صورت گرفته از طریق کانالی مالی سوئیس از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که سوئیس درباره این کانال مالی اعلام کرد که این مکانیسم به این جهت ایجاد شده تا از طریق آن بتوان نیازهای حیاتی برای مردم ایران را تامین کرد بدون آنکه تحریم‌های آمریکا علیه این کشور نقض شوند و آمریکایی‌ها نیز از ابتدای شکل‌گیری آن در جریان بوده‌ و مورد مشورت و رایزنی قرار می‌گرفتند.

آیا وزیر خارجه سوئیس برای میانجیگری به تهران آمده است؟

ایران و سوئیس از روابط سیاسی دوستانه‌ و قابل اعتمادی با یکدیگر برخوردار بوده‌اند به گونه‌ای که می‌توان گفت سوئیس از جمله کشورهایی است که روابط نزدیک و دوستانه‌ای با ایران داشته است. سوییسی‌ها بویژه در سالهای گذشته نقش مهمی در کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا داشته‌اند. 

میزبانی مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه ۱+۵ در ژنو، نقش سوئیس در تبادل زندانیان ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۶، تبادل «مایکل وایت» و «مجید طاهری» و همچنین ایفای نقش این کشور در آزادی «سیروس عسگری» از جمله اقدامات سوئیس برای کاهش تنش در سال‌های اخیر میان ایران و آمریکا بوده است.

سیاستمداران سوئیسی در زمینه سیاست خارجی تلاش‌های این کشور در خصوص کاهش تنش در بحران بین آمریکا و ایران را مثبت ارزیابی کرده و آن را نتیجه ۴۰ سال اعتماد به فعالیت سفارت سوئیس در تهران دانسته و نتیجه‌گیری می‌کنند همین امر وجهه سوئیس در افکارعمومی آمریکا را تقویت کرده است. حتی در اروپا گروهی معتقدند در بحران بین ایران و آمریکا نقش هیچ کشوری در اروپا مانند نقش سوئیس تا این حد با اهمیت نیست و سفارت سوئیس در تهران نقش مهمی در کاهش تنش بین تهران و واشنگتن داشته است.

اینک در آستانه سفر وزیر خارجه سوئیس به تهران، مایک پمپئو از همتای سوییسی خود به خاطر نقش سازنده به عنوان حافظ منافع ما در ایران و کمک به محافظت و بازگردانی شهروندان آمریکایی تشکر کرد. همین مسئله هم موجب شنیدن حرف و حدیث‌هایی مبنی بر این شده که مهمترین دستور کار وزیر امور خارجه سوئیس در سفر به تهران، رایزنی درخصوص مناسبات تهران و واشنگتن  است به ویژه آنکه ترامپ این روزها در مبارزات انتخاباتی از رقیب خود، جو بایدن عقب است و می‌خواهد از هر ابزاری در معادلات انتخاباتی در آمریکا به سود خود بهره برداری کند.

در واکنش به این گمانه‌زنی‌ها، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران گفته است: «این سفر ربطی به مسایل روابط ایران و آمریکا ندارد. این سفر از قبل و در چارچوب روابط دوجانبه و سفرهای منظم وزرای خارجه دو کشور برنامه‌ریزی شده که البته به دلیل شرایط ناشی از شیوع کرونا با تاخیر انجام می‌شود.»

خطیب‌زاده افزوده: «تماس‌های شتابزده وزیر امور خارجه آمریکا با شخصیت‌هایی که قصد سفر به ایران دارند، مسئله تازه‌ای نیست و پمپئو از سر استیصال و ناچاری سعی می‌کند تا سیاست موهوم فشار حداکثری واشنگتن را به هر طریقی پیگیری کند و لذا تلاش می‌کند کشورهای ثالث را از روابط عادی با ایران منصرف کند که البته تاکنون شکست خورده است. همانطور که در موضوع سفر گروسی مدیرکل آژانس به تهران هم شکست خوردند، این بارهم این‌ فشارها شکست خواهد خورد.» او تاکید کرده «جمهوری اسلامی ایران بارها موضع رسمی خود را نسبت به گردن‌کشی‌های رژیم ترامپ اعلام کرده و تغییری در آن‌ ایجاد نشده است.»

"ایگنازیو کاسیس" روز شنبه در دیدار با استاندار اصفهان با اشاره به نقش میانجیگرانه سوییس بین ایران و آمریکا تصریح کرد: «تلاش سوییس آن است که حداقل‌های گفت ‌و گوی بین ۲ کشور برقرار شود.». واقع امر این است که ایران در حسن نیت سوییس شک ندارد و همواره به ابتکارات این کشور با حسن نیت نگاه کرده است با این حال نباید انتظار داشت در این زمینه اتفاق خاصی بیفتد. کما اینکه در سال‌های اخیر هم چنین ابتکاراتی از سوی کشورها و شخصیت‌های مورد اعتماد تهران و واشنگتن نتیجه‌ای نداشته است. مهمترین دلیل این امر البته تناقضات رفتاری و گفتاری ترامپ و دولتمردان‌ آمریکایی است که زمینه ساز سلب اعتماد نه تنها تهران بلکه جامعه جهانی به این دولت شده است. 

حالا در آستانه انتخابات‌ آتی آمریکا و در شرایطی که راهیابی مجدد ترامپ به کاخ سفید در هاله ای از ابهام است، بعید است ابتکار عمل در این زمینه موفقیت‌آمیز باشد. با این اوصاف بهتر است سفر وزیر خارجه سوییس به تهران را از منظر توسعه روابط دوجانبه و یادآوری روابط تاریخی دو کشور ارزیابی کرد. دو کشور مستقل مانند ایران و سوییس نمی‌توانند و نباید مناسبات تاریخی خود را تحت الشعاع فشارها و مناسبات کشورهای ثالث بکنند