جمهوری ارمنستان کشوری در قفقاز جنوبی به پایتختی ایروان که از شمال با گرجستان، از شرق با جمهوری آذربایجان، از غرب با ترکیه و از جنوب با ایران همسایه است، این کشور یکی از مراکز اصلی صنعتی جماهیر اتحاد شوروی سابق محسوب می شد، جمعیت ارمنستان در حدود 3 میلیون نفر است، این کشور به طور کلی جمعیت بسیار اندکی دارد به گونه ای که سه شهر اصلی آن یعنی ایروان، گیومری و وانادزور در حدود 80 هزار نفر جمعیت دارند و سایر شهرهای کوچک این کشور کمتر از 50 هزار نفر جمعیت را در خود جای داده اند. جمهوری اسلامی ایران در سال 1991 جز اولین کشورهایی بود که استقلال جمهوری ارمنستان از شوروی را به رسمیت شناخت، روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران و ارمنستان بر پایه اشتراکات دیرینه تاریخی و روابط دو ملت دوست استوار است.

 اقتصاد ارمنستان تا پیش از استقلال در سال 1991 یک بخش فعال صنعتی در شوروی بویژه در بخش انرژی، نساجی و صنایع شیمایی بود عمده آن صنایع توسط تکنیسین ها ، مهندسان و مواد اولیه وارداتی از سایر جماهیر شوروی مدیریت می شدند که با استقلال جمهوری ارمنستان از شوروی عمده آن صنایع دچار استهلاک شدند، این کشور سرشار از صنایع نیازمند بازسازی و بروزرسانی است که بحث "صادرات خدمات فنی ومهندسی" از ایران به این کشور بیش از پیش باید مورد توجه قرار بگیرد. شاید پیش از پرداختن به نیازمندی های کالایی این کشور باید نیازمندی های این کشور در بخش خدمات فنی و مهندسی، صنایع حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات،  بخش صنعت ساختمان و صنایع شیمیایی مورد بررسی قرار بگیرد. ارمنستان تنها کشور همسایه مرزی ایران است که عضو اتحادیه تجاری اوراسیا نیز می باشد. بخش صنعت در اقتصاد ارمنستان بر پایه صنایع کوچک و متوسط (SME) شکل گرفته است که فرصت خوبی برای همکاری های صنعتی بین شهرک های صنعتی ایران و ارمنستان فراهم می کند.

روابط تجاری ایران و ارمنستان

روابط تجاری ایران و ارمنستان در سال 98 تحت تاثیر عضویت ایران در اتحادیه تجاری اوراسیا قرار گرفت، مذاکرات موافقتنامه موقت تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید. موافقت‌نامه مذکور ۱۵ تیرماه ۹۸ توسط رییس مجلس شورای اسلامی‌به دولت ابلاغ شد و رئیس جمهور آن را در ۱۷ تیرماه ۹۸ برای اجرا به وزارت صمت ابلاغ کرد. با خاتمه سه سال عضویت موقت در تشکیل منطقه آزاد تجاری اوراسیا ، زمینه لازم برای عضویت ایران در این اتحادیه فراهم می‌شود. این موافقتنامه فرصت خوبی فراهم می‌نماید که با انطباق‌پذیری ساختارهای داخلی و رفع عیوب بوروکراسی پیچیده در درون کشور بتوانیم وارد پیمان‌های بزرگتر بشویم، بنابراین می‌تواند یک نمونه کوچک آزمایشگاهی برای پیوستن ایران به این چنین اتحادیه های تجاری  باشد. یکی از چالش های ایران برای عضویت در سازمان تجارت جهانی WTO در دهه 80 شمسی این بود که ایران هنوز به اندازه کافی تجربه همکاری با این چنین سازمان هایی را نداشت، از طریق این موافقتنامه، روان‌سازی تجارت طرفینی صورت خواهد گرفت و موانع تعرفه‌ای برداشته خواهد شد و زمینه برای رفع موارد غیرتعرفه‌ای هم فراهم می‌شود. از دیگر فواید الحاق ایران به این موافقت‌نامه می‌توان به رقابت‌پذیری کالا‌های ایرانی، اشتغال قابل توجه برای نیروی کار داخل کشور، جذب سرمایه قابل ملاحظه در مناطق شمالی و جنوبی کشور و بهره‌مندی از بازار‌های ترجیحی و بازار‌های هدف اشاره کرد. این موافقتنامه شامل 862 قلم کالا است که 502 قلم از آن ترجیحات اعطایی اوراسیا به ایران است و 360 قلم هم ترجیحات اعطایی ما به اتحادیه اوراسیا است.

توافق‌نامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا شرایط جدیدی را برای توسعه تجارت با این اتحادیه فراهم ساخت. به‌گونه‌ای‌که آمارهای اعلام شده از سوی مقامات مسوول نشان‌دهنده افزایش صادرات به کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا است. این درحالی است که واردات از اوراسیا روند کاهشی را طی کرده است. اتحادیه اوراسیا در سال 98 خریدار یک میلیارد و 244 میلیون دلار کالای ایرانی بوده که نسبت به سال ۹۷ رشد 105 درصدی ارزشی را تجربه کرده است. همچنین واردات از این اتحادیه یک میلیارد و 204 میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۷ افت حدود ۱۱ درصدی در ارزش را رقم زده است.

در سال 1398 ارمنستان پس از روسیه به ارزش 458 میلیون دلار، دومین مقصد صادراتی کالاهای ایرانی به کشورهای اتحادیه تجاری اوراسیا بوده است، ارمنستان در سال 98 خریدار یک میلیون و ۶۰۴ هزار تن کالا به ارزش ۳۷۶ میلیون دلار بوده که نسبت به سال ۹۷ هم به لحاظ ارزشی رشد ۱۳۴ درصدی داشته و هم به لحاظ وزنی با افزایش ۱۸۴ درصدی روبه‌رو بوده است. واردات از ارمنستان هم وزنی معادل ۱۶ هزار تن و ارزشی معادل ۴۱ میلیون دلار داشته است. در عین حال رشد وزنی واردات از ارمنستان ۲۲۱ درصد بوده و ارزش واردات افزایش ۷۷ درصدی داشته است. تراز تجاری ایران و ارمنستان مثبت ۳۳۵ میلیون دلار و به نفع ایران است. از آمار و ارقام فوق مشخص است عضویت در اتحادیه های تجاری به نفع توسعه صادرات کشور خواهد بود، بویژه اتحادیه تجاری اوراسیا که یک شرایط آزمایشگاهی کوچک برای تمرین عضویت در اتحادیه تجاری بزرگ تر را برای ایران فراهم آورده است.

همانطور که در جدول فوق می بینید تجارت خارجی ایران با ارمنستان در سال 98 پس از عضویت ایران در اتحادیه تجاری اوراسیا رشد چشمگیری داشته ، تراز تجاری مثبت ایران و ارمنستان در همین سال نیز رشد قابل توجهی به نفع ایران داشته است. طبق آخرین آمارهای اعلام شده در سال 1397، عمده کالاهای صادراتی ایران و ارمنستان تشکیل می شوند از: 1- محصولات صنعتی به ارزش 112 میلیون و 81 هزار دلار. 2- محصولات پتروشیمی به ارزش 17 میلیون و 604 هزار دلار. 3- فرش و صنایع دستی به ارزش 17 میلیون دلار. 4- محصولات کشاورزی به ارزش 15 میلیون و 925 هزار دلار. 5- میعانات گازی به ارزش 9 میلیون و 912 هزار دلار. 6- محصولات معدنی به ارزش 2 میلیون و 204 هزار دلار.  الگوی صادرات ایران به ارمنستان مشابه با الگوی کلی صادرات کشور با تاکید بر صنایع شیمایی و معدنی است. ایران در بحث صادرات خدمات فنی و مهندسی نیز همکاری های گسترده ای با ارمنستان دارد از جمله پیمانکاری پروژه پل و راه باگراتاشن بین ارمنستان و گرجستان به ارزش 9 میلیون دلار و جایگزینی خطوط انتقال برق لالوار به ارزش 4 میلیون دلار. اما همچنان این کشور نیازمند توسعه زیرساخت بیشتری است که همکاریهای گسترده در صادرات خدمات فنی و مهندسی را می طلبد.

در شکل زیر میزان واردات ارمنستان  از کشورهای رقیب و مقایسه آن با ایران آمده است.

 در شکل فوق مشاهده می شود که صادرات ایران به ارمنستان در سال 2019 بیش از 324 میلیون دلار شده که نسبت به سال 2018 رشد بیش از 20 درصدی داشته است و همچنین با عضویت ایران در اتحادیه تجاری اورسیا، ایران  در بحث صادرات به ارمنستان از آلمان و ترکیه پیشی گرفته است.  به خوبی می توان از شکل فوق تاثیرات مثبت عضویت در اتحادیه تجاری را متوجه شد.

ظرفیت های تجاری ایران و ارمنستان

ارمنستان در سال 2019 بیش از 7 میلیارد و 210 میلیون دلار واردات داشته است، از این مقدار واردات 5 میلیارد دلار مربوط به واردات کالا و 2 میلیارد و 210 میلیون دلار مربوط به واردات خدمات می باشد. در نگاه اول این مقدار واردات کالایی کشور ارمنستان از کل صادرات ایران به عراق هم کمتر است اما ظرفیت های بسیار زیادی در توسعه روابط تجاری ایران و ارمنستان وجود دارد که بیشتر باید مورد توجه قرار بگیرند. عمده کالاهای وارداتی ارمنستان در سال 2019: 1- انواع سوخت های فسیلی به ارزش 764 میلیون دلار. 2- انواع تجهیزات صنعتی و نیروگاهی به ارزش 489 میلیون دلار. 3- تجهیزات و ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی به ارزش 371 میلیون دلار. 4- انواع سنگ های تزئینی و زینتی به ارزش 295 میلیون دلار. 5- انواع خودروها و وسایل نقلیه به جز واگن ها به ارزش 291 میلیون دلار.

سایر عمده کالاهای وارداتی ارمنستان که می توانند مورد توجه صادرکنندگان و بخش خصوصی ایران قرار بگیرند شامل می شوند از: 1- انواع پلاستیک ها و مصنوعات پلاستیکی به ارزش 147 میلیون دلار. 2- انواع آلومینیوم  ها و مصنوعات آلومینیومی به ارزش 107 میلیون دلار. 3- آهن و استیل ها به ارزش 100 میلیون دلار. 4- مصنوعات آهنی و استیل به ارزش 91 میلیون دلار. هماطور که مشاهده می شود در حوزه صادرات سنگ ها، پلاستیک ها و انواع آهن آلات ظرفیت تجاری بسیار خوبی با کشور ارمنستان وجود دارد.. ارمنستان در سال 2019 بیش از 81 میلیون دلار گوشت خوراکی وارد کرده است این رقم از کل صادرات محصولات پتروشیمی ایران به این کشور بیشتر است. همچنین ارمنستان در سال 2019 بیش از 75 میلیون دلار مبلمان و تخت خواب وارد کرده که فرصت بسیار خوبی در اختیار فعالان این بخش قرار می دهد. در آخر اینکه ارمنستان بیش از 72 میلیون دلار سرامیک در سال 2019 وارد کرده است.  

در بخش خدمات عمده خدمات مورد نیاز  ارمنستان که اقدام به واردات شان کرده تشکیل می شوند از: 1- خدمات بازرگانی و تجاری به ارزش 2 میلیارد و 173 میلیون دلار. 2- خدمات  بخش مسافربری به ارزش 1 میلیارد و 405 میلیون دلار. 3- خدمات بخش حمل و نقل به ارزش 516 میلیون دلار. 4- سایر خدمات کسب و کار به ارزش 126 میلیون دلار. همانطور که مشاهده می شود عمده خدمات مورد نیاز این کشور از نوع خدمات تجاری و بازرگانی می باشند که فرصت بسیار خوبی برای شرکت های مدیریت صادرات EMC ایرانی و شرکت های حمل و نقل بین المللی برای ایجاد دفتر یا توسعه همکاری با این کشور فراهم کرده است. ارمنستان سالانه بیش از 30 میلیون دلار خدمات حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات وارد می کند که برای شرکت های استارتاپی و دانش بنیان ایرانی فرصت بسیار مناسبی برای همکاری با این کشور وجود دارد. باتوجه به نیاز به بازسازی صنایع این کشور ارمنستان سال 2019 بیش از 3 میلیون دلار خدمات بخش تعمیرات و نگهداری از کارخانه جات و صنایع وارد کرده است که این مجموعه نیز فرصت خیلی خوبی برای شرکت های مهندسی مشاور و خدمات فنی و مهندسی ایرانی قرار خواهد داد.

محمد پورسردار- کارشناس اقتصادی