در هفته اخیر یک پایگاه خبری عمان از راه اندازی خط حمل و نقل مستقیم دریایی بین بندر " جاسک " در جنوب ایران و بندر " السویق " عمان خبر داد. پایگاه خبری اثیر عمان نوشت: این خط حمل و نقل دریایی بین بنادر یاد شده توسط شرکت بنادر عمان موسوم به مرافی  و به عنوان بخشی از ابتکارات این شرکت در ایجاد خطوط مستقیم تجاری با جمهوری اسلامی ایران و با همکاری با بخش خصوصی راه اندازی شده است. 

بر اساس اعلام شرکت مرافی، خط تجاری جدید دریایی بین ایران و عمان از برنامه فعلی برای تامین تقاضا در بازار محلی ( عمان ) پشتیبانی می کند و عملیات حمل و نقل در این خط از روز ۵ می ۲۰۲۰ ( سه شنبه ) آغاز می‌شود. بندر السویق در شمال عمان و در فاصله ۱۱۲ کیلومتری مسقط قرار دارد و بیشتر برای ماهیگیری مورد استفاده قرار می‌گیرد و شناورهای کمتر از پنج هزار تُن می‌توانند در آن پهلو بگیرند. پیش از این خط مستقیم کشتیرانی بین بندرعباس ایران و بندر السویق عمان ( هر هفته پنج کشتی باری برای تبادل کالا بین دو کشور در این خط تردد می کند) راه اندازی شده بود. از ایجاد خطوط متعدد کشتیرانی بین ایران و عمان می توان متوجه شد توسعه فعالیت های تجاری در دستور کار بخش دولتی و خصوصی دو کشور قرار گرفته ، بنابراین لازم است  ظرفیت های تجاری عمان را مورد بررسی قرار دهیم.

عمان همسایه جنوبی و پنج میلیون نفری ایران در شرق شبه جزیره عربستان واقع است که از جنوب با یمن و از غرب با عربستان سعودی و امارات متحده عربی همسایه بوده و دارای مرز دریایی با ایران می باشد. عمان از سال۲۰۰۰ میلادی به عضویت سازمان تجارت جهانی درآمده و از لحاظ امکانات بندری، جایگاه سوم را در خاورمیانه دارد کشور عمان یکی از کشورهای سلطنتی حوزه خلیج فارس است  که بر اساس آخرین آمارها در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۷ میلیارد دلار صادرات به کشورهای جهان داشته است. همچنین آخرین داده های تجاری از عمده کالاهای صادراتی کشور عمان نشان می دهند که مانند سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، نفت و فرآورده های آن اصلی ترین کالاهای صادراتی کشور عمان هستند؛ نفت خام با میزان صادرات سالانه ۱۳ میلیارد دلار، گاز طبیعی ۳/۳ میلیارد دلار، اوره ۱ میلیارد دلار و الکل های صنعتی با ۶۷۲ میلیون دلار اصلی ترین کالاهای صادراتی این کشور هستند، از عمده کالاهای صادراتی کشور عمان می توان متوجه شد باتوجه به اینکه ایران خودش یکی از بزرگ ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان همین دسته از کالاهاست پس  روابط تجاری ایران و عمان عمدتا معطوف به صادرات به این کشور بوده و واردات کالایی از عمان جذابیتی برای اقتصاد ایران نداشته باشد و در نتیجه استراتژی روابط اقتصادی با عمان مشابه با بازارهای  عراق و افغانستان خواهد بود. اما تمایز ویژه ای بین عمان و بازار عراق وجود دارد؛ اینکه کشور عمان به لحاظ شاخص های  کلان اقتصادی مانند شاخص سهولت کسب و کار، شاخص رقابت پذیری جهانی و احترام به حقوق مالکیت از وضعیت به مراتب بهتری برخوردار است. براساس پیش بینی های صندوق بین المللی پول درآمد سرانه عمان براساس شاخص برابری قدرت خرید از بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بالاتر است از طرف دیگر طبق طبقه بندی بانک جهانی کشور عمان در گروه کشورهای با درآمد بالا طبقه بندی شده، بنابراین می توان گفت بازار مصرف بالقوه ای برای صادرات کالاهای غیرنفتی در همسایگی مرزهای دریایی ایران قرار گرفته است که طبق آمارهای سازمان توسعه تجارت سهم صادرات به عمان از کشورهای حوزه خلیج فارس تنها ۳/۶ درصد و سهم از کل صادرات غیرنفتی ایران در حدود ۱ درصد است. این موضوع لزوم بررسی دقیق تر نیازهای وارداتی عمان و شناسایی پتانسیل های صادراتی ایران به این کشور را بیش از پیش آشکار می سازد.

طبق آمارهای سازمان توسعه تجارت در سال ۱۳۹۸ ، کشور عمان از  حدود ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار صادرات ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس با ۴۵۰ میلیون دلار رتبه سوم را داشته (سهم ۳/۶ درصدی) و پس از بازار عراق با میزان ۹ میلیارد دلار و امارات متحده با ۲/۵ میلیارد دلار قرار می گیرد. همچنین این کشور از ۹میلیارد دلار واردات ایران از کشورهای حوزه خلیج فارس با میزان  واردات ۱۶۷ میلیون دلار  پس از کشور امارات متحده با ۸/۷ میلیارد دلار، رتبه دوم را دارا می باشد. طبق آخرین گزارش اتاق بازرگانی مشترک ایران و عمان،  در سال ۱۳۸۵ حجم تجارت ایران و عمان ۸۷ میلیون دلار بوده که این رقم در سال ۱۳۹۵ به ۶۱۲ میلیون دلار رسیده است و به طور متوسط از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ ارزش صادرات ایران به عمان سالانه حدود ۲۴ درصد رشد داشته و ارزش واردات ایران از عمان نیز طی این مدت متوسط رشد سالانه ۱۱ درصدی را تجربه کرده است. عمده ترین کالاهای صادراتی ایران به عمان در سال ۱۳۹۵ شامل می شود از: ۱- چدن، آهن و فولاد به میزان ۲۲۰ میلیون دلار ۲- حیوانات زنده و انواع گوشت به میزان ۱۸۰ میلیون دلار ۳- سایر سوخت های معدنی به میزان ۴۸ میلیون دلار ۴- مس و مصنوعات مسی به میزان ۴۱ میلیون دلار ۵- نمک، گوگرد و گچ به میزان ۱۷ میلیون دلار . ارزش سایر کالاهای صادراتی ایران به عمان کمتر از ۱۰ میلیون دلار می باشد و مشخص است در حوزه صنایع غذایی،  پلاستیک و مبلمان... ظرفیت توسعه صادرات به این کشور وجود دارد.

 باتوجه به شباهت کالاهای صادراتی ایران و عمان و اهمیت ارزآوری برای کشور در مقطع کنونی، آمارکالاهای وارداتی کشور عمان برای ما از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. میزان واردات کشور عمان در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۳ میلیارد دلار بوده است، اصلی ترین تامین کنندگان و کشورهای صادرکننده کالا به عمان: امارات متحده با بیش از ۱۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار، چین با بیش از ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و هند با بیش از ۱ میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار رتبه اول تا سوم را دارا هستند. سایر کشورهای صادرکننده کمتر از یک میلیارد دلار به عمان صادرات داشته اند. ایران ۹ امین کشور صادرکننده به عمان با میزان صادرات ۵۸۵ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ بوده است، دلیل کاهش میزان صادرات ایران به کشور عمان  را می توان مرتبط با بحث تحریم های بانکی و محدودیت های ایجاد شده دانست.

عمده کالاهای وارداتی به کشور عمان برخلاف کالاهای صادراتی آن، از تنوع و گستردگی بالایی برخوردار هستند. بیشترین سهم کالاهای وارداتی به کشور عمان شامل می شود از: تجهیزات صنعتی پتروشیمی و پالایشگاهی با سهم ۱۶ درصد، تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی با سهم ۹/۴ درصد، خودرو با سهم ۷/۵ درصد و در آخر آهن و استیل با سهم ۷ درصد. مساله مورد توجه برای صنایع پتروشیمی و پلمیری و پلاستیکی که در جنوب ایران قرار دارند و می توانند روی صادرات به کشور عمان حساب باز کنند این است که ۳/۳ درصد از واردات این کشور (۷۵۹ میلیون دلار) به کالاهای صنعت پلاستیک و پلیمر مرتبط  است.

 لبنیات، عسل و تخم مرغ سهمی حدود ۲/۸ درصدی از واردات (۶۵۰ میلیون دلار)  به این کشور را به خود اختصاص داده اند این میزان واردات بیشتر از کل صادرات ایران به کشور عمان است که این فرصت ویژه ای برای بخش خصوصی ایران بوجود می آورد تا از این فرصت حداکثر استفاده را ببرند. همچنین عمده ترین مشکلی که در صادرات به کشورهای همسایه باتوجه به تجربه صادرات به قطر داشته ایم، مسائل مرتبط با حوزه لجستیک و حمل و نقل می باشد، زیرا عمده ترین تولیدکنندگان محصولات لبنی و غذایی در ایران در حاشیه شهرهای بزرگ کشور شکل گرفته اند و فاصله آنها از بنادر جنوبی و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس زیاد است زیرا برای صادرات کالاهای مصرفی از قبیل شیر، لبنیات و سبزیجات و مواد غذایی... زمان انقضا و کیفیت مصرفی بسیار حائز اهمیت بوده و  به نظر می رسد این یک فرصت ویژه برای استان های جنوبی ایران باشد تا با توسعه شهرک های صنعتی و کسب و کارهای کوچک و متوسط حوزه صنعت غذایی در مناطق جنوبی کشور و نزدیک به بنادر و با همکاری بخش خصوصی زمان انتقال کالاها به کشورهای حوزه خلیج فارس را کاهش دهند.

سایر کالاهای وارداتی به کشور عمان که می توانند مورد توجه صادرکنندگان ایرانی و بخش خصوصی باشد می توان به حبوبات به میزان ۴۶۴ میلیون دلار، مبلمان منزل و اداری به میزان ۳۷۸ میلیون دلار، گوشت خوراکی به میزان ۳۴۴ میلیون دلار، سیمان،سنگ و پلاستر به میزان ۲۹۲ میلیون دلار، سبزیجات، روغن های گیاهی و حیوانی به میزان ۲۲۷ میلیون دلار،  آرد و نشاسته به میزان ۲۰۵ میلیون دلار و کاکائو و شکلات به میزان ۱۳۴ میلیون دلار اشاره کرد.

محمد پورسردار

کارشناس اقتصادی