محمدرضا مودودی سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت، در مصاحبه با اگزیم نیوز عنوان کرد: در رابطه با بحث توسعه بازارهای صادراتی توسط شرکت های مادر تخصصی مدیریت صادرات ما در کشور مشکلات خاصی داریم اساسا شرکت هایی که  در حوزه مدیریت صادرات بتوانند کمک حال بخش تولیدی کشور باشند بسیار کم هستند بیشتر شرکت های فعال در این حوزه همان شرکت های خدمات بازرگانی هستند که برای خودشان تجارت انجام می دهند و معمولا برای شرکت های تولیدی خدمات بازرگانی ارائه نمی دهند یا در مواردی برخی از شرکت های تولیدی بزرگ در کنار واحدهای تولیدی شان یک شرکت بازرگانی هم ثبت کرده اند که از آن طریق صادرات یا واردات انجام می دهند.

سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت با اشاره به چالش های حقوقی شرکت های تخصصی مدیریت صادرات، گفت: در نتیجه شرکت های مادرتخصصی مدیریت صادرات به عنوان یک شرکت مجزا در حوزه تجارت خارجی و ارائه دهنده خدمات بازرگانی به چندین شرکت تولیدی در ایران به طور کلی وجود ندارد متاسفانه قوانین حقوقی در ایران تعریف درستی از شرکت های مدیریت صادرات ندارند به عنوان مثال سازمان توسعه تجارت در گذشته مجوزهایی برای تاسیس شرکت های مدیریت صادرات صادر می کرد ولی این شرکت ها وجهه قانونی نداشتند زیرا دستورالعمل، آیین نامه یا بخشنامه ای برای تعیین حدود حقوقی این شرکت ها توسط هیات وزیران صادر نشده است که کسی بخواهد به استناد آن مجوز صادر کند.

در سازمان توسعه تجارت، مشوق هایی برای تاسیس شرکت های مادرتخصصی مدیریت صادرات در نظر گرفته شده بود ولی این شرکت ها بنیاد حقوقی مشخصی نداشتند و برای هیات موسس هم مشکلاتی ایجاد می شد  از این منظر که آنها هیچ دفاعیه ای برای اثبات فعالیت در حوزه صادرات نداشتند و در نتیجه این شرکت ها نمی توانستند از ظرفیت های حقوقی استفاده نمایند.

مودودی با اشاره به مشکلات حقوقی پیش آمده برای این دسته از شرکت ها، گفت: به لحاظ حقوقی وقتی می گوییم شرکت مدیریت صادرات یعنی خودشان نباید فعل تجارت را انجام دهند بلکه باید صادرات سایر شرکت های تولیدی را مدیریت نمایند در نتیجه هیچ برگه سبزی هم مبنی بر اظهارنامه صادراتی برای این شرکت ها صادر نمی شد و زمانیکه آنها می خواستند اثبات کنند که در حوزه صادرات مشغول به فعالیت هستند یا در جشنواره صادرکنندگان نمونه شرکت نمایند اساسا دست شان خالی بود و هیچ مستندی مبنی بر فعالیت آنها در حوزه صادرات وجود نداشت. معضل دوم اینکه وقتی شرکت های مدیریت صادرات در بازارهای خارجی به مشکل بر می خوردند  مثلا توسط خود تولیدکننده یا فروشنده اصلی دور زده می شدند به این صورت که پس از بازاریابی های انجام شده توسط شرکت مدیریت صادرات و لینک شدن شرکت تولیدکننده به بازار صادراتی، صادرکننده های اصلی یا تولیدکننده دیگر شرکت های مدیریت صادرات را در سودهای بعدی شریک نمی کردند و باتوجه به مسائل حقوقی شرکت های مدیریت صادرات نمی توانستند از حقوق خود دفاع  یا درخواست غرامت کنند چون پشتوانه قانونی برای حمایت از آنها وجود نداشت.

مودودی وجود شرکت های تخصصی در مدیریت صادرات را یکی از الزامات موفقیت در تجارت خارجی دانست و بیان کرد: بنابراین یکی از بحث های کلیدی در سازمان توسعه تجارت این بوده که یک ظرفیت قانونی برای ایجاد و حمایت از شرکت های تخصصی مدیریت صادرات ایجاد شود و حتی برای تاسیس اینگونه شرکت ها یک سری مزایا و امتیازات در نظر گرفته بودند. پس وقتی که ما در حوزه مدیریت صادرات شرکت های تخصصی نداریم شرکت های تولیدکننده که عموما متخصص در تولید هستند و تخصصی در حوزه تجارت ندارند با همدیگر وارد "رقابت منفی" می شوند، زیرا هرکدام از این شرکت های تولیدی به صورت مجزا برای خودشان یک شرکت بازرگانی یا واحد بازرگانی تاسیس کرده اند و در نتیجه این رقابت در بازار بین آنها شکل خواهد گرفت. متاسفانه ما جز معدود کشورهایی در جهان هستیم که رقابت منفی بین خودی ها و شرکت های ایرانی خیلی بیشتر از رقابت شرکت های ایرانی با شرکت های خارجی است به عنوان مثال وقتی در عرصه صنعت لبنیات می بینیم که از کارگاه های خانگی تولید لبنیات تا شرکت های بزرگ لبنی همه با همدیگر رقابت می کنند و در نتیجه "قیمت شکنی" و "رقابت منفی" بین شرکت های ایرانی در بازارهای خارجی شکل می گیرد، این مساله به یکی از معضلات اساسی تجارت خارجی تبدیل شده زیرا هیچ ساختار مشخص و واحد مدیریتی و سازمانی برای مدیریت صادرات کشور وجود ندارد این اتفاق در صنعت سیمان هم افتاد که بسیار پرهزینه بود در صنایع معدنی هم چندین مورد قیمت شکنی و رقابت منفی داشتیم تقریبا در هر بخشی که چندین رقیب و تولیدکننده بزرگ ایرانی مشغول به فعالیت بودند رقابت منفی اتفاق افتاد و ما بازارهای هدف صادراتی را از دست دادیم زیرا این شرکت ها بیشتر با همدیگر رقابت می کنند و خیلی با رقیبهای خارجی شان کاری ندارند درنتیجه رقبای خارجی هم از فرصت استفاده می کنند.

وی با اشاره به مساله رقابت منفی در بین تولیدکنندگان ایرانی و مشکلات پیش آمده، گفت: دلیل بخشی از این معضلات این است که تولیدکنندگان ما مفهوم سود، همگرایی، مشارکت و سینرژی تجاری را درست متوجه نشده اند و از ظرفیت های موجود برای ایجاد توسعه پایدار روابط تجاری استفاده نمی کنند و این فرصت ها را به تهدید تبدیل کرده و با ایجاد رقابت منفی در بازار سود را به حداقل می رسانند  در نتیجه با کاهش سود، تقلب و تخلف در کیفیت به دلیل نبود نقدینگی کافی برای توسعه کیفیت محصولات افزایش پیدا می کند و از طرف دیگر در بازارهای هدف صادراتی به بهانه دامپینگ و کاهش قیمت و برای جلوگیری از تهدید تولیدات ملی شان جلوی واردات محصولات ایرانی را می گیرند.بنابراین تازمانیکه دولت یک استراتژی مشخص برای مدیریت صادرات کشور در سطح کلان نداشته باشد تا بوسیله آن زنجیره های ورود به بازارهای خارجی همدیگر را تقویت نمایند ما با این موضوعات همچنان مواجه خواهیم بود به عنوان مثال در ارزیابی قیمت های تمام شده صادرات و واردات طبق گزارش های گمرک مشاهده می کنیم که قیمت هر تن کالای صادراتی ایرانی 300 تا 400 دلار است در صورتیکه قیمت هر تن کالای واردات ما 1200 تا 1400 دلار می باشد یعنی اینکه ما کالاهای بی کیفیت، ارزان قیمت و فاقد ارزش افزوده لازم را صادر می کنیم که اغلب اقلام صادراتی ایران نزدیک به خام فروشی هستند و ارزش افزوده بالای ندارند در صورتیکه برای واردات کالاهایی که لزوما "های تک" یا "فناور محور" نیستند از جمله غلات و محصولات کشاورزی ما می بینیم که متوسط قیمت هر تن تقریبا بالای 1200 دلار می شود این مساله به نظر من به دلیل عدم وجود یک استراتژی مشخص در حوزه صادرات بوجود آمده است.

مودودی در ادامه افزود: دولت می تواند با سرمایه گذاری در مگا پروژه های صادراتی که از ظرفیت بالای تولیدی برای رقابت در سطح جهانی  برخوردار هستند و می توان مدیریت صادرات را به آنها سپرد تا بدون ایجاد رقابت منفی ارزش افزوده بالای برای اقتصاد ایران ایجاد  کند ولی تصور عمومی  بر این است که باید هزاران صادرکننده خرد و بزرگ ایرانی باهمدیگر برای کسب بازارهای هدف صادراتی رقابت نمایند که در نتیجه موجب ناهماهنگی در بحث تجارت خارجی کشور می شود. علاوه بر این فراموش نکنیم که 90 درصد از کل ارزش صادرات کشور ما را حدود 400 شرکت انجام می دهند و اگر قرار باشد این 400 یا 500 شرکت بخش عمده ای از صادرات ما را برعهده بگیرند باید یک مدیریت صادرات مشخص و معین برای جلوگیری از رقابت منفی برای این شرکت ها در نظر گرفته شود تا طی یک استراتژی به عنوان مثال بتوانند ظرفیت صادراتی کشور را در طی یک مدت مشخص 2 برابر کنند. مشخص است شرکت های ایرانی که صادرات محور هستند از این رقابت منفی و عدم وجود شرکت های مادر تخصصی مدیریت صادرات آسیب زیادی دیده اند و خواهند دید.

محمد پورسردار