چهارشنبه، هفتم اسفند 98، طی نشستِ «با اندیشه ورزان» که به همت جامعه اندیشکده های ایران برگزار می‌شد، پژوهش های برتر اندیشکده های کشور به ارائه، نقد و بررسی گذاشته شدند. «شبکه تحلیلگران اقتصاد مقاومتی» در این نشست با پژوهش «آثار مخرب سوئیفت بر اقتصاد ایران» حاضر بود. این گزارش، خلاصه‌ای از ارائه این پژوهش است که در ادامه می‌خوانید.

آثار سوئیفت بر اقتصاد ایران

حسین عطااللهی، ارائه‌دهنده این پژوهش، با تعریف سوئیفت و کاربردهای آن آغاز کرد.

سوئیفت یا انجمن ارتباطات مالی بین بانکی بین المللی، یک پیام رسان مالی بین المللی است که هدف آن استانداردگذاری و پردازش مبادلات مالی بین بانکی بین المللی است. عطااللهی از سوئیفت به عنوان مرکز عصبی مالی جهانی نام برد که محیطی امن و مطمئن برای انتقال سریع، استاندارد و قابل اعتماد برای پیام‌های مالی فراهم آورده است.

تاریخچه مختصر سوئیفت

شکل‌گیری سوئیفت مربوط به سال 1973 است که میان 15 کشور و 239 بانک امریکایی و اروپایی به شکل تعاونی آغاز به کار کرد.

برای تبیین بیشتر ماهیت سوئیفت، عطااللهی همچنین به «آنچه سوئیفت نیست» نیز اشاره کرد: سوئیفت به تنهایی عملیات بانکی و مالی، انتقال وجه، افتتاح حساب، عملیات تسویه و غیره انجام نمی‌دهد؛ بلکه صرفا وظیفه انتقال پیام‌های مالی را بر عهده دارد».

با توجه به ثبت تمامی داده‌های مالی بانکی بین المللی در پایگاه های داده های این سیستم، امکان رصد این اطلاعات نیز وجود دارد. این اتفاق پس از حادثه 11 سپتامبر و اقدام امریکا جهت ردیابی تامین مالی تروریست ها، میسر شد. از آن پس، امریکا از طریق اوفک با سوئیفت توافقی مخفیانه کرد که به سوابق مشتریان دلخواه (نه فقط ردیابی تامین مالی تروریسم) دسترسی داشته باشد. میزان این دسترسی با توجه به فقدان تفکیک داده ها در سوئیفت، مقیاسی بزرگ از اطلاعات مالی را شامل می‌شد.

انتشار عمومیِ این موضوع (میزان دسترسی امریکا به اطلاعات سوئیفت) در سال 2006، به شکایت کشورهای متعددی از امریکا کشیده شد؛ که در نهایت به شکل‌گیری پیام رسان های مالی موازی منجر شد.

مقابله اروپا با امریکا

اروپا با سه پیشنهاد به مقابله با تخلف امریکا پرداخت:

• سوئیفت تمام سرورهای خود را به خارج از امریکا منتقل کند؛
• سطح بالاتری از رمزگذاری بر روی اطلاعات مالی انجام شود که امریکایی ها توان مشاهده آن را نداشته باشند؛ و
• تمامی بانک ها به مشتریان خود اطلاع دهند که اطلاعات مالی آن‌ها امن نیست.

این سه راه حل به دلیل فقدان پیگیری جدی از سمت اروپا هیچگاه اجرایی نشدند.

البته این اتهامات هیچگاه با پذیرش سوئیفت همراه نبود؛ در حالیکه ادعای ردیابی تروریسم می‌تواند با این دلیل ساده رد شود که: تروریست ها از امکان ردیابی مالی‌شان توسط سوئیفت با خبرند!

بازمعماری سوئیفت و حل اختلافات امریکا و اروپا

این فعل و انفعالات در نهایت منتج به جاسوسی مشترک اروپا و امریکا شد. این کار با دو بخش شدن پلتفروم سوئیفت بین امریکا و اروپا میسر شد؛ که اوفک دیگر نمی‌توانست به تبادل اطلاعات مالی انجام شده در اروپا دسترسی پیدا کند.

اما امریکا در سال 2009 طی مذاکراتی غیررسمی، دسترسی به داده های اروپایی را هم از سر گرفت. «سامانه ردیابی مالی تروریسم اروپایی» نیز در همین راستا و جهت نظارت آژانس اجرای قانون اتحادیه اروپا بر درخواست های رسمی اوفک ایجاد شده است.

این جریان که به بازمعماری سوئیفت معروف شد، به ایجاد توازن در روابط قدرت میان اروپا و امریکا منجر شد؛ اما در حال وضعیت کشورهای ثالث تفاوتی ایجاد نکرد.

بحران امنیت در اطلاعات مالی

سال 2017 با افشای اسنادی توسط هکرها همراه بود؛ این اسناد مبنی بر ادامه دسترسی آژانس امنیت ملی امریکا به داده های پیام رسان سوئیفت و نظارت بر جریان پولی بانک های خاورمیانه و امریکای لاتین بود.

اما سوئیفت چه کارکردهایی برای امریکا دارد که وارد چنین کشمکش‌هایی می‌شود؟

کارکردهای سوئیفت برای امریکا شاملِ

• ابزار نظارت و رصد اطلاعات مالی کشورها در سطح بین المللی؛ و
• ابزار تحریم کشورهای غیرهمسو؛

می‌شود.

آسیب‌های سوئیفت برای اقتصاد ایران

عطااللهی پس از این مرور تفصیلی بر تاریخچه سوئیفت، به آسیب های آن برای اقتصاد ایران پرداخت:

• شناسایی اطلاعات ایران: شناسایی جریان مالی بین المللی و حتی داخلی ایران، در نشانه گیری مبادلات مالی و انباشت ارزی کشور موثر بوده است؛
• قطع دسترسی ایران به سوئیفت: قطع دسترسی ایران به سیستم سوئیفت از سوی امریکا، در سال 1390 منجر به ایجاد مشکل در مبادلات ارزی داخلی کشور شد. اما در سال 1397 طراحی سپام جلوی ایجاد بسیاری مشکلات را گرفت.

استفاده های دوگانه امریکا از سوئیفت، اکنون منجر به گسترش پیام رسان های موازی شده است. «سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین (SIPS)» سیستم انتقال پیام های مالی روسیه (SPFS)» و «پیام رسان های مالی مبتنی بر بلاک چین» از جمله این موارد هستند.

آلترناتیوهایی برای سوئیفت

عطااللهی در پیشنهادات سیاستی خود به موارد زیر اشاره کرد:

• از ظرفیت پیام رسان مالی سپام در همکاری های دو جانبه و چند جانبه با کشورهای دیگر استفاده شود؛
• از پیام رسان های مالی جایگزین سوئیفت سایر کشورها استفاده شود؛
• از ظرفیت فناوری بلاک چین در همکاری با سایر کشورها جهت ایجاد یک پیام رسان مالی مشترک استفاده شود.

گفتنی است این پژوهش در دومین نشست از سلسله رویدادهای «با اندیشه ورزان» به همت جامعه اندیشکده های ایران ارائه شد. سلسله رویدادهای با اندیشه ورزان به عنوان مکمل فصلنامه «جامعه اندیشکده های ایران»، به ارائه پژوهش ها و پروژه های برتر هر شماره از این فصلنامه اختصاص دارد. این رویداد با حضور سیاستگذاران و مدیران کلان کشور برگزار می‌شود.