حمزه بهادیوند چگینی - شورای پول و اعتبار بانک مرکزی در پنجمین جلسه  خود در آذرماه دستورالعمل گواهی اعتبار مولد (گام) را مورد تصویب نهایی قرار داد؛ بر اساس این دستورالعمل با بهره‌مندی از ظرفیت بخش خصوصی کشور که در قالب زنجیره‌های تأمین تولید قرار دارند و با برخورداری از ضمانت بانک‌ها و موسسات اعتباری زمینه تامین منابع مورد نیاز سرمایه در گردش فراهم خواهد شد.  بانک مرکزی گام را به عنوان ابزاری بازار محور  معرفی کرده است که با بهره مندی از قابلیت نقل و انتقال در بازارهای پول و سرمایه در کنار سایر ابزارهای موجود، تسهیلات جدیدی را برای تامین اعتبار بنگاه‌ها و رونق تولید فراهم خواهد ساخت.

 اهداف طرح گام

دکتر  حمید زمان زاده معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی دراینباره معتقد است اقتصاد کشور در شرایط کنونی از چند چالش های مهم پولی رنج می برد که عبارتند از افزایش قابل توجه قیمت نهاده ها در دو سال گذشته و نیاز واحدهای تولیدی به سرمایه در گردش بیشتر برای حفظ سطح قبلی از تولید، ظرفیت محدود نظام بانکی در تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی متناسب با نیاز فعلی آن ها، فشار مضاعف بر واحدهای تولیدی و در نتیجه افت سطح تولید، نشت تسهیلات اعطایی از بخش مواد به بخش غیر مولد به دلیل سودآوری بیشتر و بزگشت سرمایه سریع تر در بخش های غیرمولد و سوداگرانه اقتصاد و عدم امکان نظارت سیستمی بر مصرف تسهیلات اعطایی. وی می گوید اگرچه بخشی از افت سطح تولید ملی از ابتدای سال 97 ناشی از بروز محدودیت واردات کالای واسطه ای و مواد اولیه و همچنین محدودیت های صادراتی در اثر تحریم های اقتصادی بوده است، اماهمچنان یکی از چالش های بزرگ تولید، چالش تامین مالی است.

 زمان زاده اظهار داشت: بر این اساس طرح گواهی اعتبار مولد، به نحوی تدوین شده که بتواند اهدافی چون، رفع موانع پولی رونق تولید، هدایت منابع مالی به فعالیت های مولد اقتصادی و تامین مالی سرمایه در گردش سالم و پایدار برای واحدهای تولیدی را محقق سازد.

 سامانه گام ساز و کاری فراگیر برای بهره مندی واحدهای تولیدی

وی با بیان اینکه سامانه گام سازوکاری فراگیر برای بهره مندی عموم واحدهای تولیدی است، گفت: بانک مرکزی به منظور کمک به بهبود روش های تامین سرمایه در گردش بنگاه های تولیدی اقدام به راه اندازی سامانه گام جهت صدور و مدیریت اوراق گام در بازار پول خواهد کرد و از آنجاییکه سامانه گام سازو کاری فراگیر برای بهره مندی عموم واحدهای تولیدی کوچک و بزرگ در راستای تامین مالی  خواهد بود، واحدهای تولیدی که دارای شناسه مالیاتی هستند، به صورت بالقوه عضو سامانه گام خواهند بود و می توانند بدون محدودیت پذیرنده اوراق گام باشند؛ همچنین عموم واحدهای تولیدی عضو سامانه گام، مشروط بر آنکه تاییدیه لازم را از بانک های عامل اخذ کنند، می توانند از انتشار اوراق گام توسط بانک های عامل جهت تامین مالی خود استفاده کنند.

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی  گفت:  طرح گام می تواند ساز و کاری را ایجاد کند که واحدهای تولیدی به جای اخذ تسهیلات از بانک ها برای تامین سرمایه در گردش، بر ضمانت و اعتبار بانک ها تکیه کرده و از این طریق منابع مورد نیاز خود را تامین کنند.

 این کارشناس بانکی در ادامه فرایند تامین مالی از طریق گام را تشریح کرد و گفت: ابتدا واحد تولیدی متعهد از بانک عامل تقاضا می کند نسبت به اعتبار سنجی و تعیین مقدار اعتبار خود جهت صدور اوراق گام توسط موسسه اعتباری عامل، با توجه به وثائق و مدارک مورد نیاز اقدام کند، در ادامه واحد تولیدی متعهد( خریدار نهاده)، واحد و یا واحدهای تولیدی متقاضی( فروشنده نهاده) را جهت استفاده از اوراق گام به بانک معرفی می کند و واحد تولیدی متقاضی از بانک درخواست می کند تا در مقابل دریافت اسناد مطالبات( که نشان دهنده طلب قطعی وی از واحد تولیدی متعهد است) نسبت به صدور اوراق گام و واگذاری آن به وی اقدام نماید؛ بانک نیز بر اساس اعتبار تایید شده واحد تولیدی متعهد جهت صدور اوراق گام توسط خود و درخواست واحد تولیدی متقاضیريال نسیت به صدور اوراق گام با سررسید مربوطه( براساس اسناد مطالبات) اقدام کرده و اوراق گام صادره را در ازای دریافت اسناد مطالبات واحدتولیدی متقاضی به وی منتقل می کند؛ به این ترتیب تسویه مالی واحد تولیدی متعهد( خریدار نهاده) با واحد تولیدی متقاضی( فروشنده نهاده) جهت خرید نهاده انجام شده که به منزله تامین مالی واحد تولیدی متعهد خواهد بود.

زمان زاده در ادامه به تشریح قابلیت ها و ویژگی های اوراق گام پرداخت و گفت: اوراق گام به نام بانک عامل، صادر می شود و پرداخت مبلغ اسمی اوراق گام در سررسید، توسط بانک تضمین شده و  به صورت الکترونیک در قطعات استاندارد شده با ارزش اسمی یک میلیون ریال و بدون کوپن صادر می شود؛ اوراق گام دارای تاریخ صدور، تاریخ پذیرش در فرابورس و تاریخ سررسید هستند که تاریخ صدور زمان صدور اوراق توسط بانک صادرکننده و انتقال به واحد تولیدی را نشان می دهد؛ تاریخ پذیرش در فرابورس، زمان قابل معامله شدن اوراق در فرابورس را نشان می دهد زمانی معادل 1.6  زمان صدور تا سررسید پس از تاریخ صدور اوراق خواهد بود؛ تاریخ سررسید نیز زمان وارزی وجه به حساب دارنده نهایی اوراق را نشان می دهد؛ تاریخ های سررسید به صورت استاندارد بوده و به تاریخ آخرین روز کاری هر ماه خواهد بود.

 وی یادآور شد: اوراق گام از تاریخ صدور تا تاریخ پذیرش در فرابورس صرفا قابل معامله بین اعضای سامانه گام و تحت ساز و کار این سامانه است و از تاریخ پذیرش در فرابورس، معاملات در سامانه گام متوقف شده و اوراق گام صرفا از طریق فرابورس قابل معامله ( به صورت خرد با مکانیزم رقابتی و یا بلوکی با مکانیزم توافقی) خواهد بود.

موارد استفاده اوراق گام برای واحدهای تولید دارنده آن

به گفته معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی واحدهای تولیدی دارنده اوراق گام می توانند به سه روش از این اوراق استفاده کنند؛ روش اول اینکه این اوراق را به عنوان ابزار پرداخت جهت تسویه مالی خرید از سایر واحدهای تولیدی به آن ها منتقل کنند که این فرایند باید قبل از زمان پذیرش در فرابورس از طریق سامانه گام و پس از آن از طریق معاملات بلوک توافقی صورت بپذیرد؛ در روش دوم اوراق گام را پس از زمان پذیرش در فرابورس به قیمت جاری در فرابورس به فروش رسانده و وجه نقد مربوطه را دریافت می کنند و در روش سوم  اوراق گام را تا سررسید نرد خود نگهداری نموده و مبلغ اسمی اوراق را در سررسید دریافت می کنند و به این ترتیب عملا امکان تامین مالی زنجیره تولید و استفاده از ظرفیت های بازار سرمایه جهت تامین مالی واحدهای تولیدی فراهم می شود.

نظام انگیزشی واحدهای تولیدی متعهد جهت ایفای تعهدات اوراق گام

حمید زمان زاده مشوق های ایفای تعهد توراق گام را در سررسید برشمرد و گفت: سقف اعتباری بنگاه های متعهد که تا 70 درصد فروش پس از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تامین مالی سرمایه در گردش است، در صورت دوبار ایفای تعهد متوالی بنگاه متعهد در سررسید برای اوراق گام قبلی منتشره، به میزان 10 واحد درصد افزایش می باید. و همچنین بانک عامل می تواند پس از ایفای تعهد بنگاه، تخفیفی در نرخ کارمزد صدور اوراق اعمال کند

هزینه های عدم ایفای تعهد اوراق گام در سررسید

به گفته این مقام مطلع هزینه های عدم ایفای تعهد اوراق گام شامل پرداخت وجه التزام تاخیر تادیه دین از تاریخ سررسید اوراق گام و ممنوعیت بهره مندی از صدور اوراق گام تا حداقل یه ماه پس از تسویه بدهی اوراق گام نکول شده خواهد بود؛ با توجه به نظام انگیزشی واحدهای تولید متعهد جهت ایفای تعهدات اوراق گام، انتظار می رود نرخ نکول تعهدات واحدهای تولیدی متعهد نه تنها از نرخ نکول تسهیلات در رویه های جاری بانک بالاتر نباشد بلکه پایین تر هم باشد

مدیریت تبعات پولی انتشار اوراق گام

مدیریت تنزیل اوراق گام در بازار بدهی و مدیریت تبعات انتشار اوراق گام بر پایه پولی از اهمیت به سزایی برخوردار است  زمان زاده در این رابطه گفت: از آن جا که اوراق گام توسط بانک های عامل منتشر می شود، ریسک این اوراق ارتباطی به ریسک اعتباری واحدهای تولیدی متعهد در طرح گام ندارد و صرفا منعکس کننده ریسک اعتباری بانک های عامل است. بر این اساس انتظار نمی رود نرخ تنزیل اوراق گام تفاوت معناداری با نرخ تنزیل اسناد خرانه دولت در بازار بدهی داشته باشد و در صورت فشار بر نرخ تنزیل در بازار بدهی به واسطه افزایش حجم عرضه اوراق در بازار بدهی  ناشی از اجرای طرح گام، بانک مرکزی می تواند از طریق بازارگردانی اسناد خزانه دولت در بازار بدهی نسبت به مدیریت مستقیم نرخ تنزیل اسناد خزانه دولت اقدام نموده و از این طریق به صورت غیر مستقیم نرخ تنزیل اوراق گام را مدیریت کند.

 وی در خصوص مدیریت تبعات انتشار اوراق گام بر پایه پولی گفت: اجرای طرح گام می تواند از دو مسیر زمینه افزایش پایه پولی را ایجاد کند، یکی حمایت بانک مرکزی از بانک های عامل در طرح گام از طریق اعطای خطوی اعتباری و دیگری مداخله در بازار بدهی جهت ممانعت از افزایش نرخ تنزیل.

معاون پژوهشی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی یادآور شد:  بر اساس مهمترین ابزار کنترلی بانک مرکزی جهت مدیریت تبعات اجرای طرح گام، بر پایه پولی، تعیین سقف کلی صدور اوراق گام برای شبکه بانکی  بر عهده هیات عامل بانک مرکزی است و در این راستا بانک مرکزی به صورت مرحله ای و با توجه به شرایط تنزیل اوراق در بازار بدهی و عملکرد بانک های عامل، نسبت به صدور مجوز انتشار اوراق گام به بانک های عامل اقدام خواهد نمود به نحوی که اطمینان حاصل نماید اثرات انتشار اوراق گام بر پایه پولی تحت کنترل بانک مرکزی است.