حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری عصر  روز دوشنبه پیش از عزیمت به ایروان پایتخت جمهوری ارمنستان در فرودگاه مهرآباد با اشاره به موافقتنامه تجاری با اوراسیا عنوان کرد: از آبان ماه اولین مرحله الحاق به اتحادیه اوراسیا انجام می‌شود و در واقع روابط تجاری منطقه آزاد ما با منطقه اوراسیا نسبت به کالاهایی که مشخص شده است، برقرار می‌شود که قدم‌های بعدی را باید برداریم.

همچنین براساس اعلام رسمی رئیس سازمان توسعه تجارت، ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوند خواهد خورد اما به عضویت آن درنمی‌آید؛ چراکه این فقط اجرایی شدن یک موافقتنامه تجاری بین طرفین است.  بر همین اساس، با طی شدن فرآیند قانونی تصویب داخلی، موافقتنامه اقتصادی منطقه‌ای موقت در راستای شکل‌گیری تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اوراسیا، در آبان ماه 98 اجرایی خواهد شد. البته دوره اعتبار این موافقتنامه، سه سال (قابل تمدید) در نظر گرفته شده تا متعاقب آن مذاکرات برای تبدیل این موافقتنامه به توافق تجارت آزاد آغاز شود.

اما چرا این این موافقتنامه،  تجاری برای ایران مهم است؟ براساس گفته های متولیان تجاری کشور، در گام نخست، مطابق فهرست اعطایی اوراسیا قرار است تعرفه ۷۰ قلم کالا برای ایران صفر شود. «رفع موانع غیرتعرفه‌ای، توسعه همکاری‌ها در زمینه گمرکی، استانداردها، تسهیل تجارت و فراهم آوردن زمینه همکاری بخش‌های خصوصی» از دیگر مفاد مهم این موافقتنامه است و همکاری تمام دستگاه‌های مسوول را برای اجرای آنها می‌طلبد.

البته در این گزارش، مروری بر روند تجارت کشورهای عضو این اتحادیه با یکدیگر خواهیم داشت. 

اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) از سال ۲۰۱۴ و طی توافقی میان کشورهای «بلاروس، قزاقستان، روسیه، ارمنستان و  قرقیزستان»  تاسیس شده است. مطابق پیمان این اتحادیه ،تعرفه گمرکی در تجارت کالایی بین اعضای آن صفر است. مطابق آمار مرکز  تجارت بین المللی از تجارت کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا، در مجموع، صادرات تمامی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا  در سال ۲۰۱۸  نسبت به سال ۲۰۱۵  به کشورهای عضو افزایش یافته  است . حال در آستانه سقر حسن روحانی به ارمنستان بد نیست به این نکته اشاره داشته باشیم که ارمنستان بیشترین منفعت را از پیوستن به  اتحادیه اقتصادی اوراسیا کسب کرده است. چراکه بررسی ها نشان می دهد، صادرات کالایی ارمنستان طی مدت مذکور به کشورهای عضو اتحادیه بیش از ۳ برابر شده  که بیش از هر چیز به دلیل رشد قابل توجه صادرات ارمنستان به کشور روسیه بوده است. 

مطابق آخرین اطلاعات تجاری سال ۲۰۱۸، اتحادیه اقتصادی اوراسیا با مجموع بازار مصرف ۱۸۱ میلیون نفری و تولید ناخالص داخلی حدود ۱.۹  تریلیون دلاری ،حدود ۵۴۸ میلیارد دلار به جهان صادرات داشته و ۳۱۸.۵ میلیارد دلار کالا نیز از جهان وارد کرده است.

بر اساس آمارهای مرکز تجارت بین المللی ،در سال ۲۰۱۸ حدود  ۰.۳ درصد از واردات این کشورها از ایران بوده است. در میان کشورهای عضو این اتحادیه، سهم ایران در تامین نیاز وارداتی کشور ارمنستان  حدود ۵.۶ درصد  بیش از سایر کشورها بوده و حدود ۴ درصد از صادرات کالایی این کشور نیز به ایران بوده است. 

روند تجارت کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا در سالهای 2015 و 2018

مطابق آمار مرکز تجارت بین المللی، بررسی وضعیت تجارت کشورهای اوراسیا طی سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ نشان میدهد در مجموع ،تمامی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی سال های مذکور از پیوستن به اتحادیه منافعی را به واسطه رشد صادرات به دیگر کشورهای عضو اتحادیه کسب کرده اند. کل ارزش تجارت فیمابین کشورهای عضو این اتحادیه در سال ۲۰۱۵ حدود ۴۲.۲ میلیارد دلار بوده که در سال ۲۰۱۸ با رشد ۳۶  درصدی به ۵۷.۸ میلیارد دلار رسیده است. 

بر اساس این آمارها، به طور کلی به نظر می رسد،  کشور ارمنستان بیشترین منفعت را از پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا داشته و صادرات کالایی آن  طی مدت مذکور به کشورهای عضو اتحادیه بیش از ۳  برابر شده که بیش از هر چیز به دلیل رشد قابل توجه صادرات ارمنستان به کشور روسیه بوده است. 

اما مطابق آمارها،  در سال ۲۰۱۸  نسبت به سال ۲۰۱۵، صادرات قزاقستان به ارمنستان با افزایش حدود ۱۱برابری همراه بوده و به حدود ۵.۶  میلیون دلار رسیده است . ارزش صادرات ارمنستان و قرقیزستان به روسیه نیز به ترتیب بیش از ۳ برابر  و ۲ برابر شده  است. صادرات ارمنستان به قرقیزستان نیز با وجود آنکه کمترین رقم صادرات را در میان سایر کشورهای عضو به خود اختصاص داده، اما در سال ۲۰۱۸  نسبت به ۲۰۱۵ ، حدود ۲ برابر افزایش یافته است. صادرات قزاقستان به کشور قرقیزستان در سال 2018 نسبت به 2015 با کاهش 8 درصدی مواجه شده و کشور قرقیزستان نیز در سال ۲۰۱۸ کاهش  ۰.۱  درصدی در صادرات خود به بلاروس داشته است . ارزش صادرات کشور روسیه به قرقیزستان  نیز با ۱۱ رشد نسبت به سال  ۲۰۱۵  کمترین میزان رشد صادرات را در میان کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۲۰۱۸  را به خود اختصاص داده است.

در میان کشورهای عضو اتحادیه، به نظر میرسد،  کمترین منفعت را کشور قزاقستان کسب کرده؛ به طوریکه ارزش صادرات کالایی آن به کشورهای عضو، طی سال های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸  تنها حدود  ۱۶.۴ درصد افزایش یافته است.  البته در فاصله سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، حجم تجارت روسیه  ۳۷ درصد، بلاروس ۴۵ درصد، قزاقستان ۲۰  درصد، ارمنستان ۱۰۱ درصد و قرقیزستان ۱۲.۶ درصد رشد کرده است. 

در سال ۲۰۱۸ ، سهم روسیه از کل تجارت کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا ۴۸  درصد، بلاروس ۳۱ درصد ، قزاقستان 17 درصد، ارمنستان ۱.۷ درصد و قرقیزستان  ۲.۲  درصد بوده است . همچنین طی سال های ۲۰۱۵ تا  ۲۰۱۸ ، سهم روسیه و بلاروس از تجارت کشورهای عضو این اتحادیه افزایش و سهم سایر کشورها کاهش یافته است.

چه باید کرد؟

در همین رابطه نایب‌رییس اتاق مشترک ایران و روسیه می‌گوید: در شرایط کنونی کشور پیوستن به فرصت‌های صادراتی جدید می‌تواند شرایط را برای اقتصاد کشور بهبود بخشد. سیده فاطمه مقیمی، با اشاره به بزرگی و اهمیت بازار اوراسیا برای بازرگانان ایرانی، اظهار می‌کند: قرار گرفتن کشورهایی همچون «روسیه، قزاقستان و افغانستان» در این منطقه شرایطی را به وجود آورده که در صورت پیگیری دقیق و اصولی می‌تواند شرایط را برای صادراتی قابل توجه به این منطقه فراهم کند. او در مورد الحاق ایران به پیمان اوراسیا، می‌افزاید: با ورود ایران به این بازار توسعه تجاری، دسترسی به بازارهای جدید، درآمدزایی و ارزآوری برای کشور و توسعه نفوذ کالاهای ایرانی از جمله پیامدهای پیوستن به اوراسیا خواهد بود و در صورت تعلل و از دست دادن این فرصت، کشور بازاری مهم را از دست می‌دهد.  

از سوی دیگر،  هادی تیزهوش تابان،  اتحادیه اوراسیا را ا فرصت مغتنمی می داند که باید به ویژه در بخش‌های کشاورزی و صنایع سبک به خوبی از آن استفاده کرد. از نگاه او، اتصال راه آهن جمهوری اسلامی ایران به جمهوری آذربایجان در ماه‌های گذشته، فرصت خوبی برای توسعه مراودات تجاری بین ایران و کشورهای یاد شده فراهم کرده است. او معتقد است که در این پیوند، از برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت برای مقابله با تحریم‌ها و صدور هر روز یک بخشنامه، باید به سمت برنامه‌ریزی بلندمدت حرکت کنیم و با ایجاد تسهیلات در قوانین و مقررات، به تامین مواد اولیه مورد نیاز برای رونق تولید بپردازیم.

حال با توجه به نقص هایی که در مسیر پیوستن ایران  به اتحادبه اوراسیا در تمامی این سالها وجود داشته، باید دید که متولیان امر چه اقداماتی برای رفع این نواقص از جملمه «مسائل بانکی، حمل و نقل پول و مسائل تعرفه ای و گمرکی  و...» خواهند کرد. اما موضوع دیگری که این روزها از سوی فعالان اقتصادی مطرح می شود، بحث باز شدن خط اعتیاری برای کالاهای صادراتی ایران است؛ آنها می گویند چنانچه این اتفاق نیافتد خیلی نمی توان به  این اقدام تجاری امیدوار بود  وانتظار رشد صادراتی به اعضا اتحادیه اوراسیا  را داشت.