مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به چالش‌های تأمین مالی بنگاه‌ها اشاره‌ کرده است. در این گزارش، انتشار صکوک از طریق بازار سرمایه، یکی از مسیرهایی است که بنگاه‌ها می‌توانند برای تأمین مالی سرمایه در گردش یا سرمایه‌گذاری جدید جهت توسعه فعالیت‌های تولیدی خود از آن استفاده کنند. از طریق انتشار صکوک می‌توان نقدینگی موجود در جامعه (سپرده‌های مردم) را به ‌صورت مستقیم به سمت تولید هدایت کرد، زیرا در این سازوکار بنگاه تولیدی به‌طور مستقیم با سرمایه‌گذاران (مردم) تعامل دارد.

طبق این گزارش، اعمال نرخ‌های دستوری و نامتناسب با شرایط بازار برای صکوک از سوی بانک مرکزی و سازمان بورس باعث شده، که فروش این اوراق در بازار اولیه دشوار شده و هزینه‌های متعهد پذیرنویسی و بازار گردانی افزایش یابد که منجر به افزایش هزینه تمام‌شده تأمین مالی برای بنگاه می‌شود و البته توزیع منافع مالی میان شرکت‌های تأمین سرمایه و سرمایه‌گذاران (حقیقی و حقوقی) را غیرشفاف می‌کند.

از سوی دیگر عدم آشنایی فعالان اقتصادی با صکوک و پیچیدگی‌های آن و البته تعدد مراحل اخذ مجوز انتشار و درنهایت فرایند طولانی تأیید رکن ضامن صکوک با ضمانت بانکی توسط بانک مرکزی، منجر به افزایش هزینه‌های مبادلاتی انتشار صکوک برای بنگاه‌ها شده است.

به این ترتیب براساس گزارش این مرکز، اصلاح نحوه مداخله نهادهای تنظیم‌گر در خصوص نرخ‌های صکوک در راستای تناسب بیشتر این نرخ‌ها با شرایط بازار، الزام به ارائه رتبه اعتباری صکوک و رتبه اعتباری بنگاه‌ها توسط مؤسسات رتبه‌بندی در بازار سرمایه، امکان انتشار صکوک بدون کوپن همچون اسناد خزانه برای بنگاه‌ها و درنهایت تالش برای کاهش زمان رویه‌های اداری و اجرایی انتشار صکوک می‌تواند رغبت بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران برای استفاده از این سازوکار را افزایش دهد.

تامین مالی بنگاه ها از کدام طریق امکانپذیر است؟

از آن سو، صاحبنظران نیز بر این موضوع که باید شیوه های جدیدی برای تامین مالی تعریف شود، نیز تاکید دارد. در همین حال، «حسن کریمی سنجری»  در گفت و گو با «اگزیم نیوز»، برای رفع مشکل نقدینگی بنگاه‌ها، دو روش تامین مالی برای بنگاه ها را «منابع بانکی و بازار سرمایه» عنوان می کند.

این در حالی است که سنجری می گوید: تولیدکنندگان ایرانی بانک‌ها را مهمترین بخش تامین منابع مالی خود می‌دانند و بار سنگین شارژ مالی در ایران بر دوش بانک‌ها قرار گرفته است.

البته این تحلیگر اقتصادی در ادمه می افزاید : اکثر بنگاه‌های بزرگ  در بازار سرمایه حضور ندارند؛ این امر نشانگر این است که  از امکان جذب منابع مالی از بازار سرمایه غفلت صورت گرفته است.  بنابه اظهارات سنجری  در اقتصاد ایران حجم تأمین مالی بنگاه‌ها از مسیر بازار سرمایه در مقایسه با اخذ تسهیلات از شبکه بانکی بسیار ناچیز است و در واقع از این ظرفیت مهم استفاده نمی‌شود،  که این امر نشان می‌دهد چالش‌هایی در مسیر تأمین مالی از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه وجود دارد. 

همچنین به گفته او، اگرچه  در ایران به لحاظ قانونی روش‌های متعددی برای تامین سرمایه شرکت‌های تولید‌کننده تعریف شده، اما برخورداری از این روش‌ها در برخی شرایط نظیر تحریم چندان امکان‌پذیر نیست.

سنجری می افزاید:  برخی از این حمایت‌ها به‌صورت تامین اعتبار یا وام بانکی برای خرید تجهیزات یا مواد اولیه است. استفاده از «ال سی بانکی» یکی دیگر از روش‌های تامین یا حفظ سرمایه در خرید مواد اولیه و قطعات منفصله خارجی است. همچنین حمایت بانکی در خریدهای خارجی به شکل «یوزانس» نیز از  دیگر روش‌های تامین‌ سرمایه در خریدهای خارجی است.  از نگاه این تحلیلگر اقتصادی، روش جذب سرمایه خارجی از دیگر روش های تامین مالی بنگاه ها به شمار می رود.

 اما بنابه اظهارات این تحلیگر اقتصادی، در شرایط فعلی استفاده از روش‌های مذکور تقریبا امکان‌پذیر نیست. اصولا ساختارهای اقتصادی و پولی دنیا به‌گونه‌ای تدوین شده که کشورهای کنار گذاشته شده از زنجیره تجارت جهانی (تحریم شده) نمی‌توانند به‌درستی از این ساختارها بهره‌‌برداری کنند.

او در ادامه با اشاره به اینکه در حال حاضر باتوجه به شرایط مالی بانک ها و موسسات اعتباری، تسهیلات دهی به بنگاه ها با دشواری صورت می گیرد، عنوان می کند: ازسوی دیگر تقاضای بنگاه ها نیز به واسطه افزایش هزینه های ناشی از افزایش نرخ ارز و افزایش سطح قیمت ها به ویژه برای تامین سرمایه در گردش افزایش یافته است. در این شرایط تامین مالی از طریق انتشار صکوک در بازار سرمایه می تواند سازوکاری مناسب تری برای تامین مالی بنگاه ها محسوب شود.

براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس و اظهارات سنجری، «بازار سرمایه و شبکه بانکی» دو بازار مهم و رسمی به‌منظور تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی هستند. تأمین مالی از طریق شبکه بانکی در قالب تسهیلات، صورت می‌پذیرد و طبق قانون عملیات بانکی بدون ربا، عقود مشارکت حقوقی، مشارکت مدنی، جعاله، اجاره به‌شرط تملیک، مضاربه، فروش اقساطی و... بدین منظور طراحی‌شده است. به‌طورمعمول، مدت‌زمان (سررسید) تسهیلات برای بنگاه‌ها کوتاه‌مدت (حداکثر یک سال) است و البته در سررسید می‌توانند امهال کنند.

در میان راه حل انتشار صکوک در بازار سرمایه هم در ذیل عقود فقهی صورت می‌پذیرد؛ بانی اوراق (بنگاه متقاضی تأمین مالی) پس از تأیید انتشار اوراق توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، ذیل عقد مورد استفاده، از طریق ناشر اوراق (نهاد واسط) دارایی‌های مبنای انتشار صکوک را به سرمایه‌گذاران منتقل می‌کند و در مقابل، منابع مالی سرمایه‌گذاران به بانی انتقال می‌یابد. اوراق پس از پذیره‌نویسی، در بازار ثانویه معامله می‌شود و در فواصل زمانی مشخص، سود اوراق پرداخت می‌شود. در نهایت در سررسید؛ اصل و باقیمانده سود اوراق (آخرین کوپن اوراق) به دارندگان اوراق پرداخت می‌شود و دارایی‌های مبنای انتشار اوراق، نیز توسط ناشر به بانی منتقل می‌شود.

در میان انواع مزیت‌ها و معایب تأمین مالی از طریق شبکه بانکی و بازار سرمایه، هزینه‌های تأمین مالی و زمان دسترسی از مؤلفه‌های مهم تصمیم‌گیری بنگاه‌ها پیرامون بهره‌گیری از بازار پول و سرمایه هستند. درواقع؛ چنانچه هزینه تأمین مالی بنگاه‌ها دریکی از دو بازار سرمایه( انواع اوراق بهادار اسلامی) و شبکه بانکی (دریافت تسهیلات بانکی) کمتر باشد، توجه بنگاه به آن بازار خواهد بود.