نگاهی به بازارهای صادراتی ایران نشان می دهد در فاصله ده سال گذشته در حدود 75 تا 80 درصد کل صادرات ایران به ده کشور اختصاص داشته است. این نسبت در طول ده سال گذشته همواره تقریبا روند ثابتی داشته است. اما نکته مهم آن است که این آمار حکایت از تمرکز بالای صادرات بر ده کشور دارد که این موضوع از منظر شاخص های تجاری یک موضوع نگران کننده است.

در این بین بررسی ده کشور نیز حکایت از سهم نامتوازن کشورها دارد به عنوان مثال بر اساس آمارهای ده ماهه امسال، 55 درصد کل صادرات در این مدت تنها به سه کشور یعنی عراق، چین و امارات تعلق داشته است که این موضوع نشان می دهد صادرکنندگان کشور دید چندان روشنی نسبت به سایر بازارها ندارند و همواره تلاش کرده اند ساده ترین راه را برای صادرات در پیش بگیرند.

در سمت واردات نیز آمارهای ده ماهه امسال نشان می دهند که 41 درصد از واردات به دو کشور چین و امارات وابسته بوده است.

به هر حال به نظر می رسد در مورد واردات تا حدی تنوع در نظر گرفته شده است اما در مورد صادرات اوضاع چندان قابل قبول نیست.

کارشناسان می گویند این که ما بیش از 50 درصد از صادرات را روی سه کشور متمرکز کنیم دو موضوع را گوشطد می کند؛ نخست آن که صادرکنندگان ما تلاشی برای سافتن بازارهای دورتر، بازارهای رقابتی و بازارهای سخت تر نمی کنند و تمایل دارند از بازارهای نزدیک و آسانتر که سابقه طولانی مدت تجاری با ایران دارند بهره برداری کنند.

موضوع دوم این که اگر به هر دلیلی یکی از این بازارها دچار نقصان شوند صادرکنندگان چه استراتژی برای جبران آن خواهند داشت؟ صادرکنندگان کشور در پاسخ به این سوال می گویند بایدموقعیت های ممتاز را در بحث صادرات شناسایی کرد ولی این بدان معنا نیست که باید بازارهای مهم و استراتژیک را رهاسازی کرد.

این نظر کاملا درست است اما به شرطی که هر دو بخش ان رعایت شود نه این که سایر بازارها رها شده و تنها دو سه بازار در دستور کار قرار گیرد. در عین حال صادرکنندگان با اشاره به این که اندازه بازار هم مهم است معتقدند به عنوان مثال بازار چین به تنهایی چند برابر بازارهای همسایه ما است و طبیعی است که تلاش برای حفظ این بازار باید سه برابر بیش از سایر بازارها باشد.

باید گفت این موضوع نیز صحیح است اما اگر به هر دلیل بازار چین از دست ایران خارج شد تکلیف 25 درصد صادرات غیرنفتی ایران چه خواهد شد؟

آیا این ظرفیت وجود دارد که این میزان محصول بدون این که خللی ایجاد شود به بازارهای دیگر یا بازارهای جدید صادر شود؟ نمی توان این سوال را با قاطعیت پاسخ داد زیرا سال ها دوری از برخی بازارها و یا عادت به میزان مشخصی از محصول باعث شده تا زیر ظرفیت های موجود فعالیت هایی صورت بگیرد و برای ان که بتوان به این مهم دست یافت باید ظرفیت های جدید ایجاد کرد.

در این رابطه کارشناسان تجاری می گویند برای دوره های آتی کشف و تصرف بازارهای جدید یک اولویت باید باشد. به عبارتی گرچه تداوم و حفظ بازارهاي صادراتي داراي اهميت قابل توجهي است اما در کنار  آن افزایش صادرات به سایر مقاصد نیز مهم بوده و می تواند به متوازن کردن توزیع صادرات ما در بازارهای مختلف کمک کند.

بر این اساس برای ایجاد تنوع در بازارهای هدف، بايد افزایش صادرات به بازارهای جدیدی که داراي پتانسیل هستند مد نظر قرار گیرد در همين راستا، عقد موافقت نامه های تجاری مي تواند ابزاری در جهت افزایش صادرات به بازارهای جدید باشد در این صورت توزیع صادرات ایران در بازارهای هدف متوازن تر و آسیب پذیری صادرات از منظر تمرکز بر بازارهای محدود، كاهش مي يابد.

لازمه ورود به بازارهای جدید، بررسي حضور فعالان بخش خصوصی در نمایشگاههای مرتبط بازارهاي هدف است. در این رابطه رایزنان بازرگانی مي توانند نقش موثري در تعامل و راهنمايي صادرکنندگان ایرانی با فعالان بخش خصوصی مرتبط سايرکشورهای هدف ايفا کنند.

در عین حال تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ با انجام تحقیقات بازاریابی در کشورهای هدف صادراتی می توانند ورود حرفه ای به این بازارها را در دستور کار خود قرار دهند. حضور جدی تر در بازار مقصد از طریق تاسیس شرکت ، خرید سهام شرکت های مرتبط ،انجام سرمایه گذاری در ایجاد تاسیسات انبارداری ، ذخیره سازی و بسته بندی مناسب، تاسیس نمایشگاهها و فروشگاههای دایمی و نظایر آن از جمله راهکارهای حضور در بازارهای جدید است.