بی تردید در چهل سالگی انقلاب اسلامی ایران تجارت خارجی برای کشوری که پیش از آن فقط مصرف کننده کالاهای وارداتی بود تغییرات بنیادین و تحولات عمیقی به دنبال داشته به طوری که امروز ایران با 180 کشور دنیا رابطه تجاری دارد و این ثمره انقلاب اسلامی است.

بر اساس آمار موجود، تا پیش از سال 1357 ایران در بخش تجارت خارجی به عنوان کشور مصرف کننده دارای تراز تجاری منفی 10 میلیارد دلاری بود و تامین نیازهای اساسی کشور بر پایه واردات برنامه ریزی شده بود. 

ارزش واردات کالا به ایران در سال 1357 به میزان 10 میلیارد و 400 میلیون دلار بود و ارزش مبادلاتی کل حجم تجارت کشور به 10 میلیارد و 900 میلیون دلار می رسید. 

اما هم اینک در پی 40 سال حکومت جمهوری اسلامی ارزش صادرات غیرنفتی ایران از 543 میلیون دلار پیش از انقلاب به 47 میلیارد دلار رسیده است. همچنین حجم تجارت خارجی ایران از 10 میلیارد و 900 میلیون دلار به بیش از 100 میلیارد دلار افزایش یافته است. 

بر اساس آمار پایانی سال 1396 چین با 9 میلیارد و 65 میلیون دلار، امارات با 6 میلیارد و 764 میلیون دلار و عراق با 6 میلیارد و 425 میلیون دلار مهمترین خریداران کالاهای ایرانی در 12 ماهه پارسال بودند. کره جنوبی با چهار میلیارد و 380 میلیون دلار و ترکیه با سه میلیارد و 991 میلیون دلار در رده های بعدی قرار گرفتند. 

همچنین چین با حجم 13 میلیارد و 216 میلیون دلار مهمترین کشور صادرکننده کالا به ایران در سال 1396 بود. پس از آن امارات با 10 میلیارد و 67 میلیون دلار، کره جنوبی با سه میلیارد و 717 میلیون دلار و ترکیه با سه میلیارد و 193 میلیون دلار جای گرفتند. 

همچنین آلمان سه میلیارد و 83 میلیون دلار کالا به ایران فرستاد. میزان واردات از دیگر کشورها نیز 21 میلیارد و 26 میلیون دلار بود. 

متناسب با تجارت خارجی، گمرک ایران نیز که پیش از انقلاب اسلامی محدود و بیشتر جنبه وارداتی یا تردد مسافر داشت بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسعه زیرساخت ها و تجهیزات را تجربه کرد. 

اکنون گمرک تخصصی و به صورت گمرکات وارداتی یا صادراتی درآمده اند. همچنین با توسعه تجارت الکترونیک و تصویب قانون جدید امور گمرکی بیشتر گمرکات مجازی شده و رویه های گمرکی از طریق نرم افزارهای یارانه ای انجام می شود. 

بی شک بسط مبادلات تجاری پس از انقلاب اسلامی در ایران مرهون توسعه فعالیت واحدهای صنعتی، صنفی و معادن است. 

بررسی شاخص توسعه واحدهای صنعتی نشان می دهد در سال 57 تعداد واحدهای صنعتی ایران هزار و 503 واحد بود اما این عدد در پایان آبان ماه امسال به 85 هزار و 76 واحد صنعتی در کل کشور رسیده است. 

دو میلیون و 500 هزار نفر هم اینک در بخش صنعت ایران مشغول به کار هستند. این جمعیت در سال پیروزی انقلاب اسلامی 150 هزار نفر بود. 

تعداد معادن فعال ایران نیز در سال پیروزی انقلاب اسلامی تنها 195 مورد بود که این عدد نیز در پایان آبان ماه سال 1397 به 6 هزار و 386 واحد رسیده است. 

همچنین تعداد واحدهای صنفی در آغاز انقلاب 350 هزار واحد بود و این تعداد در تولد 40 سالگی انقلاب به دو میلیون و 581 هزار واحد افزایش یافته است. 

در این میان بررسی تشریحی وضعیت رشد تجارت خارجی، صنعت و معدن در خراسان رضوی در طول 40 سال حیات پربرکت نظام مقدس جمهوری اسلامی نمایی دقیقتر از دستاوردهای انقلاب اسلامی به دست می دهد. 

توسعه تجارت خارجی 

شرایط خراسان قبل از انقلاب اسلامی مشابه شرایط کشور به لحاظ تجارت خارجی بود. این استان در بیشتر کالاها، مصرف کننده اقلام وارداتی بود و از آنجا که استانی فاقد فرآورده های نفتی به شمار می رفت، سهم زیادی از صادرات کشور را در اختیار نداشت. 

خراسان رضوی با حدود 300 کیلومتر مرز مشترک با دو کشور افغانستان و ترکمنستان، دومین استان پرجمعیت کشور و با اختصاص سهم 7.7 درصدی خاک کشور ، چهارمین استان به لحاظ وسعت می باشد. 

موقعیت مذهبی استان و شهر مشهد بارگاه امام رضا(ع) و موقعیت آن در همجواری با آسیای مرکزی، افغانستان، گذرگاه پیوند کشورهای شمال شرقی ایران به دریای عمان و خلیج فارس، همچنین موقعیت ارتباطی کریدور شمال، جنوب و شرق ، غرب و پتانسیل ترانزیتی و موقعیت تاریخی و فرهنگی، حضور این استان را در جایگاه نخست اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه امکانپذیر وحتی ضروری کرده است. 

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: استان خراسان در سال 1357 به دلیل دور بودن از مرکز و عدم توجه مسئولین وقت در قبل از انقلاب به توسعه صنعتی این بخش از کشور از سهم مناسبی برخوردار نشد. 

راضیه علیرضایی اظهار داشت: در دوران جنگ نیز استان بهره مناسبی از سرمایه گذاریهای دولتی نبرد و به دلیل دور بودن از مرکز و عدم توجه مسئولین وقت در قبل از انقلاب به توسعه صنعتی این بخش از کشور از سهم مناسبی برخوردار نگردید لذا سرمایه گذاری استان بیشتر براساس حمایتهای بخشی خصوصی پایه گذاری شد. 

وی بیان کرد: به تناسب توسعه صنعتی و معدنی استان، بازارهای هدف صادراتی نیز گسترش یافت به طوری که امروز خراسان رضوی به 95 کشور صادرات دارد و مهمترین کالای صادراتی آن زعفران است، در حالی که در گذشته کالاهای صادراتی بسیار بسیار محدود بود. 

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: گسترش بازارهای هدف صادراتی و تنوع بخشی در محصولات صادراتی و تجدید نظر در ترکیب محصولات صادراتی استان از جمله دستاوردهای خراسان رضوی بعد از انقلاب اسلامی است. 

علیرضایی اظهار داشت: طی سالهای اخیر تنوع کالاهای صادراتی استان نیز افزایش یافت به طوری که علاوه بر زعفران و پسته و محصولات کشاورزی و صنایع غذایی،صادرات محصولاتی مانند انواع کف پوش، سیم های هادی برق، محصولات فولادی، فرش و آهنی و همچنین خدمات فنی و مهندسی از خراسان رضوی رشد بسیار داشت. 

وی بیان کرد: طی سالهای اخیر بازار کشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله هنگ کنگ واندونزی نیز به عنوان مقاصد صادراتی، شناسایی شده است به طوری که تنها در هفت ماهه سال جاری 35 میلیون دلار به کشور هنگ کنگ و 26.5 میلیون دلار به کشور ویتنام صادرات کالا صورت گرفته است. 

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: توسعه بازارهای کشورهای اروپایی از سیاستهای تجاری سال جاری بوده به طوری که در 7 ماهه سال جاری مبادلات تجاری با کشورهای این حوزه با افزایش مواجه شد وبه 29 میلیون دلار برای اسپانیا، 3.5 میلیون دلار ایتالیا و 6 میلیون دلار به هلند و آلمان رسیده است. 

وی افزود: براساس آمار کلی سال 1396، یک میلیارد و 964 میلیون دلار کالا از خراسان رضوی صادر شده که از این میزان 90 میلیون دلار فقط خدمات فنی و مهندسی بود. 

وی اظهار داشت: تراز بازرگانی خارجی خراسان رضوی در سال 1396، مثبت و یک میلیارد و 597 میلیون دلار بود. 

علیرضایی اضافه کرد: صادرات 1718.66 کیلو گرم طلا از استان به ارزش 101.2 میلیون دلار برای اولین بار از ابتدای سال 95 تا پایان سال 1396 در استان انجام گرفت. 

وی اظهار داشت: واردات کالا به این استان اغلب شامل اقلام واسطه ای و سرمایه ای نظیر مواد اولیه و ملزومات تولید و همچنین ماشین آلات هستند و به ندرت بعد از انقلاب اسلامی کالاهای ساخته شده و مصرفی وارد استان شده است، میزان واردات کالا به استان در سال 1396 به 371 میلیون دلار رسید. 

توسعه گمرکات و بازارچه های مرزی 

هم اینک خراسان رضوی پنج گمرک در لطف آباد، سرخس، باجگیران، دوغارون و مشهد و 2 بازارچه مرزی در تایباد در مرز افغانستان و باجگیران در مرز ترکمنستان دارد، این در حالی است که قبل از انقلاب اسلامی هیچ بازارچه ای وجود نداشت و فقط سه گمرک در استان فعال بود. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: قبل از انقلاب اسلامی قانونی برای صادرات کالا در حوزه گمرک وجود نداشت و گمرکات خراسان محدود و فقط جنبه وارداتی داشتند. 

امید جهانخواه اظهار داشت: در آن زمان سه گمرک در مشهد، دوغارون و باجگیران فعال بود که عمدتا تردد مسافر در گمرکات مشهد و دوغارون و مقدار بسیار محدودی کالای وارداتی از طریق گمرک باجگیران انجام می گرفت، همچنین هیچ بازارچه یا منطقه ویژه اقتصادی در مرزهای خراسان فعال نبود. 

وی بیان کرد: بعد از انقلاب اسلامی و فروپاشی شوروی سابق، دو مرز سرخس و لطف آباد نیز پدیدار شدند که گمرک جمهوری اسلامی ایران در آنها مستقر شد. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: پس از انقلاب اسلامی زیرساخت ها و تجهیزات در گمرکات استان بسیار توسعه یافت و نقش آنها در حوزه تجارت خارجی کشور پررنگ شد به نحوی که اکنون گمرکات مرزهای سرخس و لطف آباد در عرصه ترانزیت و امکانات صادراتی رتبه های برتر را در کشور دارند. 

جهانخواه بیان کرد: با قرار گرفتن ریل در مرز سرخس، گمرک آن به یکی از فعال ترین مرزهای کشور در بخش واردات تبدیل شد و اکنون عمده کالاهای وارداتی استان که بیشتر جنبه مواد اولیه و ماشین آلات بخش تولید را دارند، از سرخس وارد کشور می شوند. 

وی اظهار داشت: گمرک مرز لطف آباد خراسان رضوی یکی از گمرکات فعال در ورود و خروج کالا است، در حالی که قبل از انقلاب اسلامی به هیچ وجه این مرز فعالیت امروز را نداشت. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: قبل از انقلاب اسلامی، گمرک دوغارون فقط محل تردد مسافر بود اما امروزه بیش از 70 درصد کالاهای صادراتی از اقصی نقاط کشور به مقصد افغانستان از این گمرک عبور داده می شود. 

جهانخواه اظهار داشت: حجم عبور کامیون های صادراتی و ترانزیتی در مرز دوغارون روزانه به هزار و 500 دستگاه می رسد که از این تعداد روزانه 450 دستگاه از گمرک خارج می شوند. 

وی بیان کرد: بازارچه های مرزی دوغارون و باجگیران در خراسان رضوی بعد از انقلاب اسلامی شکل گرفت، جمهوری اسلامی با وضع قوانین جدید در جهت محرومیت زدایی از مرز، حمایت از مرزنشینان و سهیم کردن آنان در تجارت مرزی و همچنین حفظ امنیت مرز توسط مرزنشینان، این دو بازارچه را تاسیس و مشوق های زیادی در آن برای مرزنشینان قرار داد. 

وی افزود: در جهت تحولی که در اقتصاد مرز در سالهای پس از انقلاب اسلامی رخ داد، هم اینک 400 نفر به صورت مستقیم در بازارچه مرزی دوغارون و به همین تعداد در بازارچه مرزی باجگیران از ساکنین مناطق مرزی اشتغال دارند. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: با توجه به افزایش حجم تجارت مرزی و تردد مسافر و ورود و خروج کالا، زیرساخت های زیادی در گمرکات استان برای تسهیل تجارت بوجود آمد که مدت زمان ترخیص کالا را کاهش دهد. 

وی راه اندازی مناطق ویژه اقتصادی سرخس و دوغارون را از برکات انقلاب اسلامی در خراسان رضوی برشمرد و گفت: امکانات و زیرساخت ها برای تجارت در منطقه ویژه اقتصادی سرخس که بعد از انقلاب شکل گرفت، عالی است به طوری که بخش اعظم کالای ورودی به سرخس در داخل منطقه ویژه اقتصادی تخلیه و بارگیری می شود. 

جهانخواه اظهار داشت: راه آهن، تجهیزات گمرکی، امکانات مربوط به ترخیص کالا و بسیاری از زیرساخت های ایجاد شده در منطقه ویژه اقتصادی سرخس از جمله مواردی است که کار گمرک را بسیار رشد داده است. 

وی افزود: منطقه ویژه اقتصادی دوغارون نیز امکانات بسیار مطلوبی دارد، پیشتر ورود و خروج فرآورده های نفتی در مرز دوغارون بسیار خطرساز بود اما با امکاناتی که در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون بوجود آمد، خطر جابه جایی سوخت به حداقل رسید. 

وی بیان کرد: بخش خصوصی در منطقه ویژه اقتصادی دوغارون 20 هزار مترمربع انبار مسقف ایجاد کرده تا روند بررسی و ترخیص کالا سرعت گیرد، همچنین اکنون بیش از یکهزار کارگر در این منطقه به صورت مستقیم فعالیت دارند. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی، امنیت عبور کالا، انجام تجارت سالم و سرعت بخشی به ترخیص کالا، تصویب قوانین و مقررات مطلوب، ایجاد هفت گمرکی برای تسهیل ترخیص کالا در 'راه آهن، پست، شهرک های صنعتی استان' را از دیگر اقدامات گمرک ایران بعد از انقلاب اسلامی برشمرد. 

هوشمندسازی گمرک 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: گمرک ایران به عنوان مرزبان اقتصادی نقش محوری و هماهنگ کننده در مبادی ورودی و خروجی کشور دارد و به عنوان یک حلقه در زنجیره تجارت بیم المللی محسوب می شود. 

جهانخواه اظهار داشت: در چند سال اخیر همزمان با رشد فناوری، بحث تجارت الکترونیک و به موازات آن گمرکات هوشمند مطرح شد که این موضوع به پیمان های جدید منطقه ای و پیوستن به کنوانسیون های بین المللی در جهت تسهیل تجارت ختم شد. 

وی بیان کرد: در این شرایط جامعه تجاری انتظار داشت، رویه ها و درآمدهای گمرکی شفاف شود و سرعت ترخیص کالا افزایش یابد، اطلاعات دقیق تر باشد، قانون و مقررات و اجرای آنها کامل انجام شود. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: در این راستا وظایف جدیدتری برای گمرک جمهوری اسلامی ایران تعریف کردند، در همین راستا علاوه بر وصول درآمد برای دولت، وظایفی در جهت حفاظت از محیط زیست، مقابله با تروریسم، ورود مواد مخدر و پولشویی برعهده گمرک گذاشته شد که انجام آن نیازمند برنامه ریزی منسجم و دقیق بود. 

وی اظهار داشت: گمرک جمهوری اسلامی ایران برای راه اندازی گمرکات هوشمند، اقداماتی از جمله بررسی و احصای کنوانسیون ها و پروتکل های تضمینی، ایجاد زیرساخت های لازم و تدوین و تصویب قانون جدید برای رویه های گمرکی را در دستور کار قرار داد. ، 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: قوانین امور گمرکی و آیین نامه های اجرایی مبتنی بر آن مربوط به دهه 50 بود، در راستای ایجاد گمرکات هوشمند یا الکترونیک، نیاز بود که قانون امور گمرکی با تجارت الکترونیک هماهنگ شود. 

وی افزود: در همین راستا تعداد زیادی از کارشناسان در حوزه تجارت و ترانزیت پس از بررسی همه جوانب قانون جدید امور گمرکی را در سال 1390 تدوین و تصویب کردند و آیین نامه اجرایی آن در سال 1391 به سراسر کشور ابلاغ شد. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی ادامه داد: برای ایجاد گمرک هوشمند، سامانه جامع امور گمرکی با همکاری دانشگاه تهران و پیاده سازی شد، سپس اجرای آن در تمام گمرکات کشور الزامی گردید. 

وی افزود: این سامانه در سه بخش ترانزیت، صادرات و واردات و کلیه رویه های گمرکی مربوط به آن تعریف شده و زیرسامانه های مختلفی از جمله بیمه ها، ورود و خروج موقت، قبض انبار الکترونیک، پرداخت الکترونیک و غیره ذیل این سامانه قرار گرفته است. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: با راه اندازی زیرسامانه پنجره تجارت فرامرزی تمام سازمان هایی که در صادرات کالا نقش دارند در این پنجره قرار گرفتند و در این راستا رفت و آمد ارباب رجوع در گمرک، احتمال جعل و سوء استفاده از پروانه های گمرکی به صفر رسید و مجوزها مستقیم از سازمان های مربوطه به گمرک ارسال شد. 

وی افزود: اطلاعات مربوط به کالاها از طریق سامانه جامع امور گمرکی به سهولت در اختیار سازمان های نظارتی قرار گرفت تا براحتی امکان بررسی کالا به لحاظ قاچاق و موارد غیرقانونی نیز در هر زمان و هر مکان میسر باشد. 

ناظر گمرکات خراسان رضوی گفت: افزایش مدت زمان ترخیص کالای وارداتی و صادراتی منجر به افزایش هزینه های مترتب بر قیمت تمام شده کالا می شود که در نتیجه اجرای سامانه جامع امور گمرکی این توقف ها کاهش یافت و باعث ارتقای رتبه تجاری فرامرزی شد. 

وی افزود: هم اینک ترخیص کالاهای وارداتی در خراسان رضوی از 27 روز قبل از اجرای سامانه جامع امور گمرکی به سه روز رسیده و کالاهای صادراتی کمتر از سه روز از گمرک ترخیص می شوند. 

وی اظهار داشت: چهار گمرک مرزی در استان وجود دارد که در راستای افزایش اقدامات کنترلی، تمام گمرکات مرزی به دستگاه های پیشرفته ایکس ری کامیونی و دستگاه های ایکس ری چمدانی، سگ های مواد یاب، دوربین های مداربسته و گیت های تشخیص مواد پیش ساز مجهز شده است. 

جهانخواه گفت: با زیرساخت ها و امکانات فراهم شده، گمرکات استان در زمینه کشف پیش سازهای مواد مخدر در کشور پیشتاز است به طوری که طی سه سال گذشته 60 تن مواد پیش ساز کشف کرده است. 

وی با اشاره به تردد روزانه 2 هزار و 500 نفر مسافر و خروج 450 کامیون از مرز دوغارون افزود: برای افزایش تجهیزات گمرک دوغارون یک دستگاه ایکس ری خودرویی، دستگاه بادی اسکنر و گیت برای آن در خواست شده و همچنین در نظر است که همه گمرکات مرزی به دستگاه ایکس ری چمدانی و همه گمرکات استان به دوربین های پلاک خوان مجهز شوند. 

منبع: ایرنا