حمزه بهادیوند چگینی - از اردیبهشت ماه که آمریکا از توافق هسته ای خارج شده بیش از 7 ماه می گذرد و این در حالی است که به عقیده کارشناسان داخلی و بین المللی ایران توانسته با سرعتی بسیار قابل قبول اثرات ناشی از تحریم ها را به حداقل برساند. این بدان معنا است که مجموعه دولت و بانک مرکزی توانسته از پتانسیل های مالی، پولی و ... خود استفاده کند که نتیجه این امر بازگشت اقتصاد به شرایط نرمال فعلی است.

بررسی روند چند ماهه اخیر اما نکته مهم و جالبی را با خود به همراه دارد؛ اغلب عدم تعادلی که در مدت کوتاه بازارهای مختلف را با خود درگیر کرد ناشی از هیجانات ناشی از تحریم بود نه اتفاقات واقعی در این حوزه. به عنوان مثال هیجانات طرف تقاضا در بازارهای ارز، سکه، خودرو، مسکن و ... همگی باعث شد توازن این بازارها در مدت چند ماه به هم بخورد.

همین موضوع در بازارهایی مثل فولاد، پتروشیمی، فلزات و ... نیز دیده شد که تلفیق این موضوع با برخی رفتارهای غیراخلاقی مثل احتکار کالا و عدم تزریق آن به بازار باعث بی ثباتی بازارها شد این در حالی بود که عملا اتفاقی به طور مستقیم از ناحیه تحریم متوجه اقتصاد کشور نشده بود.

به عنوان مثال دولت امریکا تلاش کرد نفت ایران را تحریم کند اما عملا مجبور شد به 8 کشور مهم و اصلی خریدار نفت ایران معافیت بدهد. آمریکا سعی کرد دلار را تحریم کند اما ایران کانال های پولی جدید و ارزهای دیگری را تعریف کرد و توانست از طریق اروپا ساز و کاری را برای دور زدن این تحریم ایجاد کند. آمریکا سیستم بانکی را نشانه رفت اما عملا سیستم بانکی جای خود را به صرافی ها داد و به عبارتی در هر حوزه راه حلی برای دور زدن تحریم ها توسط دولت ایجاد شده است که کارایی تحریم را کاهش داده است.

نگاهی به تحلیل کارشناسان معتبر دنیا نیز این مهم را تایید می کند که آمریکا نتوانسته از طریق تحریم فشار چندانی بر اقتصاد ایران وارد سازد. از طرفی زمانی که مشخص شد تحریم ها از اثرگذاری چندانی برخوردار نیست با اعمال سیاست های مناسب در حوزه های مختلف هیجانات بازارها نیز متوقف شد.

دولت با واقعی سازی نرخ ارز بر مبنای تقاضا و عرضه در بازار نرخ ارز را از فشارهای گذشته خارج ساخت. قیمت گذاری را بر مبنای ارز بازار قرار داد. تخصیص ارز به کالاهای غیرضروری را متوقف کرد. خریدهای دلالی را با نظارت بیشتر بر بازارهای مختلف مهار کرد و کار به جایی رسید که در حدود 3 ماه این سیاست ها اثرات خود را بر اقتصاد بر جای گذاشتند که نتیجه اصلی ان از بین رفتن تقاضای کاذب در بازارها و اغاز روند کاهشی در قیمت ها است.

اکنون قیمت اغلب کالاها در بازارها کاهشی است. قیمت ارز روند کاهشی قابل ملاحظه ای را پشت سر می گذارد و کف سازی در بازار مواد اولیه هر روز رقم جدیدی را نشان می دهد که حکایت از کاهش هزینه های تولید دارد. تورم در دو ماه اخیر از سرعت کمتری برخوردار شده و انتظار می رود با شیب ملایم تری ادامه یابد درحالیکه در ماه های تابستان شاهد اوج گیری نرخ تورم در کشور بودیم.

جدیدترین گزارش مرکز آمار حکایت از کاهش قابل ملاحظه نرخ تورم ماهانه در آبان‌ماه سال جاری پس از یک دوره  ۶ماهه افزایش مستمر دارد. این گزارش رسمی همچنین نشان می‌دهد که نرخ رشد تورم نقطه‌به‌نقطه در آبان‌ماه سال جاری به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته‌ است.

تغییراتی که می‌تواند به‌عنوان سیگنال کاهش شتاب تورم در اقتصاد ایران تفسیر شود. پیش از این نیز ارقام مندرج در گزارش شاخص قیمت بانک مرکزی حکایت از کاهش توامان تورم ماهانه و نرخ رشد تورم نقطه‌به‌نقطه در مهرماه سال جاری داشت.

مرکز آمار ایران نرخ تورم آبان‌ماه سال‌جاری را ۶/۱۵ درصد گزارش کرده ‌است. این رقم در مقایسه با ماه پیش از آن تنها در حدود ۲/۲ درصد افزایش یافته است. نرخ تورم ماهانه نیز پس از یک روند شش ماهه افزایشی در ماه میانی پاییز، تغییر جهت داده و نرخ تورم ماهانه با کاهش ۵/۴ واحد درصدی در مقایسه با ماه پیشین به ۶/۲ درصد رسیده است.

بررسی آمارهای منتشر شده همچنین نشان می‌دهد که به‌رغم افزایش تورم در آبان‌ماه سال‌جاری در مقایسه با ماه پیشین، نرخ رشد این شاخص تورم نقطه‌به‌نقطه که منعکس‌کننده شتاب رشد قیمت‌ها است پس از یک دوره افزایش شش ماهه، تغییر مسیر داده است و روند حرکت این متغیر در ماه میانی پاییز با شکست مواجه شده است.

در این بین آمارهای تجاری نیز نشان می دهند که در حوزه روابط اقتصاد بین الملل نیز ایران با وجود تحریم ها شرایط بسیار خوبی را پشت سر گذاشته است. طبق آمارهایی که سرپرست سازمان توسعه تجارت اعلام کرده است در مدت هشت ماهه سال 97 رقم 29.5 میلیارد دلار واردات داشتیم و 31.5 میلیارد دلار صادرات که با این حساب تراز تجاری ما 2 میلیارد دلار به نفع صادرات، بهبود یافته است.

وی با بیان اینکه بیشترین حجم صادرات ما در حوزه پتروشیمی، میعانات گازی و دیگر کالاهای صنعتی، مصرفی و کشاورزی است، گفت: در محصول‌های پتروشیمی افزایش 37.5 درصد و دیگر کالاها بیش از 17.5 درصد از نظر ارزش، افزایش صادرات داشتیم.

به گفته مودودی در 8 ماهه امسال صادرات ما به عراق بیش از 66.5 درصد رشد و چین بیش از 17.5، امارات بیش از 26 درصد، افغانستان 25 درصد رشد داشت. در صادرات محصولات شیمیایی بیش از 16 درصد و در صنایع تبدیلی 30 درصد و محصولات شیرینی و شکلات بیش از 23 درصد و مصنوعات فلزی 41 درصد، در نساجی و پوشاک بیش از 26 درصد، در فرش ماشینی و موکت بیش از 43 درصد و در کفش و چرم 31 درصد و خودرو و نیروی محرکه هم حدود 16 درصد رشد در 8 ماه امسال رشد داشتیم که نشان می دهد به رغم تحریم ها شرایط برای روابط تجاری ایران بسیار قابل قبول بوده است.

در بازار ارز با آن که یکی از پرتلاطم ترین بازارها در سال 97 بود اما سیاست های کنترلی اتخاذ شده باعث شد قیمت ارز آزاد اکنون به قیمت ارز رسمی برسد. نرخ کنونی برای صادرکنندگان یک نرخ قابل قبول بوده و شرایط به گونه ای است که دیگر بهانه ای برای عدم بازگشت ارز وجود ندارد.

البته برخی سیاست های حمایتی باید برای صادرکنندگان در نظر گرفته شود به عنوان مثال در صورتی که ارز ناشی از صادراتشان ظرف 3 ماه به کشور برنگشت مهلت کافی برای آنها در نظر گرفته شود و یا در مورد کشورهایی که با آنها مراودات ریالی صورت می گیرد نیز تسهیلاتی در نظر گرفته شود.

قیمت دلار که به 18 هزار تومان رسیده بود اکنون در کانال 10 هزار تومان قرار دارد که دلیل اصلی ان تلاش دولت و بانک مرکزی برای هدفمند کردن این بازار با استفاده از ساز و کارهای مناسب بوده است. در مورد نفت نیز وضعیت ایران به مراتب از تحلیل های گذشته کارشناسان بهتر است.

البته در این حوزه کاهش غیرمنتظره بهای نفت به یک چالش تبدیل شده اما در کل پیش بینی می شود ایران همچنان 1.3 میلیون بشکه نفت در بدبینانه ترین حالت به بازارهای جهانی صادر کند. ایران برای صادرات نفت خام خود روش های متعددی را می آزماید و باید گفت یکی از موفق ترین بخش های دور زدن تحریم ها اتفاقا همین مجرا است. ایران همچنان از قدرت بالای چانه زنی نفتی در اوپک برخوردار است که این نشان می دهد تحریم آمریکا نتوانسته از قدرت دیپلماسی نفتی ایران در منطقه بکاهد تاجاییکه به رغم تصمیم گیری برای کاهش تولید نفت ایران در آخرین نشست اوپک توانست خود را مستثنی کند که این موضوع اوج توانمندی ایران در دوره تحریم است.