تداوم نگرانی ها از کاهش تولید و صادرات نفت ایران در آبان ماه باعث شده تا طی سه ماه اخیر قیمت نفت بیش از 15 درصد رشد قیمت را تجربه کند و این در حالی است که نشانه هایی از کاهش چشمگیر نفت ایران در بازارهای جهانی دیده نمی شود و کارشناسان معتقدند بسیاری از معادلات کنونی که برای شرایط تحریم نفت ایران طراحی شده حتما غلط از آب در خواهد آمد. 

به عقیده آنها بازار بدون نفت ایران با مشکلات زیادی روبرو شده و قیمت جهانی طلای سیاه مسیر رسیدن به قیمت 100 دلار را در پیش خواهد گرفت لذا برنامه ریزی برای تولید بیشتر نفت توسط عربستان و یا حتی برخی گمانه زنی ها از حضور نفت آمریکا در آسیا تقریبا خیالبافی است.

قیمت نفت در 5 هفته اخیر روند رو به رشدی را به طور مداوم طی کرده و از منظر تکنیکال به شدت مستعد افزایش بیشتر است. این در حالی است که افزایش قیمت بنزین در آمریکا و اروپا در حال حاضر معضلی جدی برای سیاستگذاران است.

در این رابطه S&P Global در گزارشی به بررسی تأثیرات تحریم ایران بر اقتصاد دنیا پرداخته و این موضوع را در سه حوزه نفت و گاز، محصولات پتروشیمی و محصولات فلزی بررسی کرده است.

این گزارش با اشاره به تصمیمات ترامپ برای تحریم های ثانویه علیه شرکت هایی که نفت ایران را خریداری کنند می نویسد در دوره قبلی تحریم ها وزارت خزانه داری آمریکا به کشورهای خریدار نفت اجازه داد به شرطیکه در هر 180 روز میزان خرید خود را از تهران کاهش دهند از معافیت های تحریمی آمریکا استفاده کنند.

اروپا نیز که به آمریکا پیوسته بود این دستور را به سرعت عملیاتی کرد ولی چین، کره، هند، ترکیه و ... به خرید نفت از ایران ادامه دادند. S&P Global در این رابطه می نویسد اما تحریم این دوره متفاوت خواهد بود. این پایگاه خبری آمریکایی پیش بینی می کند در کوتاه مدت 200 هزار و طی شش ماه حداکثر میزان کاهش صادرات نفت ایران به 500 هزار بشکه در روز خواهد رسید و بسیار بعید است میزان کاهش صادرات به یک میلیون بشکه در روز برسد.

این گزارش می افزاید در اثر این تحریم ها احتمالا با عقب نشینی ژاپن و کره میزان صادرات نفت ایران تا میانه 2019 به میزان 200 هزار بشکه در روز کاهش یابد. پل شلدون، مدیر ارشد تحلیلی Platts Analytics، در این رابطه معتقد است اجرای دقیق تصمیمات آمریکا شبیه آنچه در سال 2012 اتفاق افتاد بسیار بعید به نظر می رسد زیرا تحریم های کنونی کاملا یکجانبه بوده و الزام آور نیست.

در این بین عربستان و برخی متحدان عربی آمریکا نیز تلاش می کنند تا کمبود نفت ناشی از عدم حضور ایران را پر کنند اما باید گفت احتمالا کار به آنجا نخواهد کشید. با این حال پالایشگاه های اروپایی این احتمال را می دهند که شاید به مشکلاتی برخورد کنند بر این اساس در حال آماده سازی برای پذیرش نفت عربستان و عراق هستند این در حالی است که اروپا روزانه 700 هزار بشکه نفت ایران را خریداری می کند که این رقم بیش از یک سوم نفت ایران است.

برخی کشورها نیز به صراحت اعلام کرده اند که حاضر نیستند روابط تجاری خود را در حوزه نفت با ایران کاهش دهند که ترکیه از جمله این کشورها است. ترکیه روزانه 3.83 میلیون بشکه نفت در ماه آوریل وارد کرده که نزدیک به 900 هزار بشکه از ماه ژانویه 2016 بالاتر است و این موضوع نشان می دهد که نفت ایران برای آنکارا بسیار حائز اهمیت است.

ایران در ماه آوریل 1.81 میلیون بشکه در روز نفت صادر کرده که 67 درصد این میزان به چین صادر شده است و در عین حال کره در نیمه دوم سال 2018 تاکنون در حدود 60 درصد میزان واردات خود را از ایران کاهش داده است.

S&P Global معتقد است در این شرایط پالایشگاه های دولتی چین می توانند خود را در موقعیت مطلوبی قرار دهند و عرضه فراوان نفت خام ایران را با قیمت های جذاب به دست آورند؛ چرا که انتظار می رود کره جنوبی و ژاپن واردات خود را از ایران کاهش دهند.

با این حال باید گفت نفت شوخی بردار نیست و از آنجا که اهمیت فوق العاده ای برای صنعت حمل و نقل دارد می تواند اثرات شگفت انگیزی را بر حوزه های گوناگون ازجمله تجارت بر جای بگذارد.

گاز طبیعی

آمریکا بعد از آغاز تحریم های یکجانبه ایران شرایطی را به وجود آورد که توتال غول نفتی و گازی دنیا از فرانسه ترجیح داد قراردادی را که برای توسعه فاز 11 پارس جنوبی با مقامات وزارت نفت ایران بسته بود لغو کند. گفته می شود این شرکت در حدود 100 میلیون دلار تاکنون هزینه کرده اما از آن صرفنظر کرده است.

با این حال به نظر می رسد سی ان پی سی چین با ایجاد یک کنسرسیوم با شرکت پتروپارس ایران ادامه این فعالیت را بر عهده خواهند گرفت. ایران پس از روسیه دومین ذخایر گاز جهان (34 تریلیون مترمکعب) را در اختیار دارد و در سالهای آتی، برای تبدیل شدن به یک صادر کننده بزرگ گاز و LNG تلاش خواهد کرد. ایران در حال حاضر به ترکیه، عراق و ترکمنستان حجم اندکی گاز (حدود 40 میلیون متر مکعب در روز) صادر می کند.

تاثیرات تحریم ها بر پتروشیمی

ایران قرار بود تا افق 2025 تولید 4.4 میلیون تن پلی اتیلن را عملیاتی کند اما به عقیده کارشناسان تحریم های متعدد اجرای این برنامه را دچار مشکلاتی کرده است. S&P Global در این گزارش می افزاید تحریم های ثانویه می توانند تأمین هزینه 60 میلیارد دلاری برای اجرای این طرح ها را با مشکل مواجه کند به علاوه این که تأمین فناوری و تکنولوژی ها و سرمایه ها نیز با تأخیر روبرو خواهد شد.

خاورمیانه در حال حاضر صادر کننده بخش قابل توجهی از تولید جهانی پلی اتیلن است. اگر پروژه های ایران لغو شود، مازاد صادرات پلی اتیلن خلیج فارس نزدیک به مازاد آمریکای شمالی خواهد بود که انتظار می رود تا سال 2028 به 12.2 میلیون تن برسد. به این معنی که خاور میانه می تواند موقعیت خود را به عنوان تامین کننده عمده جهانی پلی اتیلن از دست بدهد.

تأثیر فلزات

تحریم های مجدد آمریکا احتمالا به کاهش برنامه گسترش ظرفیت فولاد ایران منجر شده و با محدود کردن میزان صادرات فولاد و آهن تولید را نیز کاهش دهد. ایران قصد دارد ظرفیت فولاد خود را تا سال 2025 به 55 میلیون متر مکعب در سال افزایش دهد که اکنون 32 میلیون متر مکعب در سال است.

توافق هسته ای به تولیدکنندگان تجهیزات اروپایی، از جمله SMS، Danieli، Sarralle، Outotec و Voestalpine اجازه داده بود تا حضور خود را در بخش فولاد ایران افزایش دهند اما سنگ اندازی های آمریکا این حضور را همواره با اما و اگر روبرو کرده است. منابع مطلع گفته اند پروژه های جدید و یا پروژه های در حال انجام در حال حاضر ممکن است به طور جدی با مشکلات مالی مواجه شوند.

با این حال انتظار می رود که بخش فولاد و فلزات ایران به تکنولوژی چینی مجهز شوند، اگر اقدامات جدید ایالات متحده سرمایه گذاری اروپایی ها را در این صنعت محدود کند. ایران در سال های اخیر تبدیل به یک صادرکننده مهم فولاد شده است زیرا بازار داخلی برای جذب تولید رونق چندانی نداشته و بخش زیادی از این تولید صادر شده است.

در این رابطه موسسه ISPA اعلام کرد که ایران قصد دارد صادرات کل فولاد و DRI خود را تا پایان 20 مارس 2019 به ترتیب به 12 میلیون و 13 میلیون تن برساند. این پروژه با هدف افزایش صادرات فولاد خام به 26 میلیون تن در سال جاری، از 21 میلیون تن در سال گذشته برنامه ریزی شده است.

صادرات فولاد ایران به طور عمده به آسیا، اروپا و خاورمیانه صورت می گیرد. صادرات فولاد ایران در حال حاضر با توجه به کاهش ارزش ریال ایران که حدود 50 درصد از ارزش خود را در طول سال گذشته از دست داده است، رقابتی است. این در حالی است که صادرات سنگ آهن ایران نیز در سال های اخیر به علت تقاضای داخلی تولید کنندگان فولاد کاهش یافته است.

چین بیشترین میزان واردات محصولات معدنی از ایران را به خود اختصاص می دهد، بنابراین انتظار می رود تحریم های بیشتر ایالات متحده تاثیری نداشته باشد.