برجام به عنوان یکی از مهمترین معاهدات تاریخ جهان متأسفانه پس از روی کار آمدن ترامپ توسط آمریکا نقض شد با این حال اروپا همچنان تلاش می کند تا مانع از هم پاشیدگی کامل این توافق شود. اروپا معتقد است برجام بهترین گزینه برای همکاری ایران و جامعه جهانی است و ترامپ معتقد است این معاهده بدترین قرارداد برای آمریکا است و اوباما نباید چنین تعهدی را می پذیرفت.

آمریکا اکنون نه تنها خود از برجام خارج شده بلکه در تلاش است تا با اعمال تحریم های ثانویه هر کشور و شرکتی را که با تهران همکاری کند تحریم نماید و این امر طی مدت اخیر یا باعث شد شرکت های بزرگ از ایران بروند و یا نگرانی هایی را برای آنها به وجود آورده است.

در این راستا یک سایت تحلیلی اردنی در گزارشی به بررسی این موضوع پرداخته است که اروپا تا چه حد توانایی آن را دارد که بتواند برجام را زنده نگه دارد. این پایگاه خبری و تحلیلی معتقد است ایران تحریم های بسیار سخت تری را پشت سر گذاشته؛ زمانی که اروپا و آمریکا و شورای امنیت سازمان ملل همگی تهران را تحریم کرده بودند و تولید و صادرات نفت به نصف رسیده بود و امکان جابجایی پول هم برای تهران وجود نداشت.

به هر حال با خروج آمریکا از برجام شرکت های بزرگی مثل توتال، مرسک، پژو و ... غول هایی بودند که از تهران رفتند با این حال اروپا، چین و روسیه و بسیاری دیگر از کشورهای معترض به سیاست ترامپ در تلاشند تا در مقابل این موضوع بایستند و اکنون به نظر می رسد مهمترین سلاح برای این تصمیم حذف دلار از گردونه مبادلات است.

در حال حاضر اکثر معاملات بین المللی با دلار صورت می گیرد و افت ارزش دلار پیرو این تصمیمات کشورهای دنیا می تواند لطمه های جدی به این پول وارد کند. با این حال اکنون هر معامله ای که با دلار صورت بگیرد و یا از بانک های آمریکایی عبور کند مشمول تحریم های آمریکا خواهد شد و این موضوع باعث شد شرایط برای تعریف یک سیستم غیردلاری مهیا شود.

فدریکا موگرینی رییس کمیته سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این زمینه اعلام کرد اروپا به دنبال باز کردن مسیرهای جدید برای تداوم تجارت با ایران است. به این ترتیب یک صندوق ویژه به نام SPV طراحی و معرفی شده و قرار است تا 10 آبان یعنی سه روز قبل از آغاز بخش دوم تحریم های آمریکا عملیاتی شود.

SPV یک نهاد واسط محسوب می شود که مبادلات ایران را با شرکت های اروپایی تسهیل می کند و خارج از الگوی سیستم بانکی بین المللی فعالیت خواهد کرد. در این بین کارشناسان معتقدند SPV می تواند ابزار مهمی برای دو طرف باشد؛ مقامات ایرانی با کمک آن روابط خود را با اروپا حتی با وجود تحریم ها ادامه دهند و اروپا نیز مانع از خروج ایران از برجام شود.

اما نحوه عملکرد SPV به چه گونه ای است؟ فرض کنیم که ایران نفت خود را به فرانسه فروخته است. این کشور وجه مابه ازای آن را به صورت اعتباری به صندوق SPV واریز می کند و سپس ایران می تواند از محل این صندوق اعتبارات مربوط به واردات کالا از ایتالیا را تهاتر کند.

به این ترتیب عملا هیچگونه نقل و انتقالی هم از نظر پولی اتفاق نیفتاده اما مبادلات تجاری ایران کاملا بر همان روال ادامه یافته است. با این حال SPV قادر نیست همه مشکلات را برطرف سازد. سرمایه گذاری های خارجی همچنان مشکل خواهند داشت و به علاوه اصلا تضمینی وجود ندارد که آمریکا این صندوق ویژه را هم تحریم نکند.

در این رابطه این وبسایت عربی در ادامه به تحریم های دوره قبل ایران اشاره می کند و می نویسد ایران در دوره قبل بسیاری از تحریم ها را توانسته بود دور بزند. ایران با استفاده از سیستم حواله و یا استفاده از قراردادهای ویژه با اشخاص خارجی توانسته بود بخشی از مشکلات تحریم را برطرف کند؛ البته تلفاتی هم برای صنایع به همراه داشت.

ایران در سال 2012 تحت تحریم های چند جانبه قرار گرفت و همچنین مجبور شد بدون استفاده از شبکه انتقال معامله SWIFT، ردیاب اعتباری جهانی برای کسب و کار بین المللی، فعالیت کند که دشواری های زیادی را با خود به همراه داشت. در سال 2011، صادرات نفت ایران 92.5 میلیارد دلار بود اما در سال 2012، پس از آنکه معاملات SWIFT مسدود شد، درآمد صادرات نفت آن به 52 میلیارد دلار کاهش یافت.

در این بین اما SPV تنها گزینه ممکنه نیست؛ استفاده از ارزهای غیردلاری بین بانک های مرکزی و تهاتر کالا در برابر نفت نیز گزینه های مهمی هستند که ایران می تواند به آنها متوسل شود. نیل باتیا، یک تحلیلگر ارشد انرژی، اقتصاد و امنیت در مرکز امنیت جدید آمریکا معتقد است احتمال آن که ایران و چند بانک مرکزی اروپایی و غیراروپایی بتوانند با نقل و انتقالات یورویی دو طرفه و یا سه طرفه برخی مشکلات را از پیش پا بردارند با این حال این روش هم خالی از ریسک نیست زیرا هر بانکی که با ایران همکاری کند ممکن است مشمول تحریم های واشنگتن شود.

نکته دیگر آن که احتمالا شرکت های کوچک و متوسط از آسیب های احتمالی در امان خواهند بودو تنها شرکت های بزرگ هستند که از این موضوع نگرانند. این گزارش می افزاید بعید است شرکت های بزرگ قادر باشند با استفاده از مکانیزم SPV کاری از پیش ببرند و یا شرکت هایی که چند ماه گذشته از ایران خارج شده اند تحت این مکانیزم بار دیگر به ایران بپیوندند.

با این حال SPV می تواند شرایط را برای شرکت هایی که مایل به ریسک فعالیت با تهران هستند، به وجود بیاورد؛ شرکت های کوچک و متوسط ​​(SME ها) از این دسته شرکت ها هستند. گزارش مذکور در پایان با بیان این که مبارزه با ایران برای آمریکا یک قمار بزرگ محسوب می شود از احتمال بروز چالش های جدی برای دلار در این مبارزه خبر داده و می نویسد: اروپا آماده شده تا نقش یورو را در اقتصاد جهان پررنگ کرده و ممکن است این موضوع به تدریج هژمونی دلار را از بین ببرد؛ به خصوص آن که روسیه، چین، ترکیه و برخی کشورهای منطقه ای همچون عراق اکنون مبادلات خود را با تهران بر پایه ارزهای غیردلاری طراحی کرده اند.

احتمال آن که دلار سنگرهای خود را یکی پس از دیگری در جدال با تهران از دست بدهد کم نیست.