مریم خورشیدی - یکی از نقاط ضعف اقتصاد کشور پایین بودن میزان خلاقیت و نوآوری و ضعف فناوری بنگاه های اقتصادی است. در حقیقت این مسئله اقتصاد و صنعت کشور را مصرف‌کننده‌ی فناوری‌های خارجی نموده است و این خود زمینه‌ی آسیب‌پذیری اقتصاد کشور را در برابر تحریم بیگانگان فراهم می‌نماید و سایر مؤلفه‌های اقتصاد را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

از شرکت های دانش بنیان بعنوان یکی از موثرترین مولفه های اقتصاد مقاومتی و نیز از مهمترین سرفصل های آن یاد می شود. مولفه ای که  نقاط ضعف یاد شده را نه تنها پوشش می دهد بلکه زمینه را برای رشد، تقویت و بازیابی بنگاه های اقتصادی به شکل اصولی و پایدار فراهم می کند. اما چرا با وجود اجماع همه سیاستگذاران اقتصادی برای حمایت از شرکت های دانش بنیان، خروجی این بخش خصوصا در بخش صادرات رشد مورد انتظار را نداشته و حرفی برای گفتن ندارد.

سعید مستشار مدیرعامل هلدینگ سرمایه گذاری بانک توسعه صادرات در گفتگو با اگزیم نیوز در اینباره می گوید: یکی از بخش های مهم تحقق اقتصاد دانش بنیان، شرکت های دانش بنیان هستند به همین دلیل ضروری است تمرکز نهادها بر این شرکت ها باشد تا تحقق اقتصاد مقاومتی را شاهد باشیم. برای پاسخ به این سوال باید دید که یک شرکت برای اینکه در امر صادرات قوی باشد، نیاز به چه ویژگی هایی دارد و بعد بررسی کنیم آیا شرکت های دانش بنیان ما این ویژگی ها را دارند یا خیر. اولین شرط برای شرکتی که میخواهد محصولش را صادر کند این است که محصولش صادرات محور تولید شود و تا این شرط محقق نشود باقی شرایط تاثیری نخواهند داشت.

سعید مستشاردر ادامه افزود: شرط دوم این است که شرکت ها دانش و تجربه صادرات را در اختیار داشته باشند یا از مجموعه ای که این دانش و تجربه را دارد در کنار خود استفاده کنند. در واقع شرکت مذبور باید با قوانین و مقررات، ضوابط بانکی، با شیوه حل و فصل مسائل حقوقی کشور مقصد صادراتی آشنا باشد و  مطالعه بازار را کامل انجام داده باشد. شرط سوم مربوط به مباحث ساختاری و توجه کافی به بعد فروش و بازاریابی است؛ شرط آخر هم مربوط به منابع مالی می شود.

 وی گفت: عموما شرکت های دانش بنیان شرط اول را دارا هستند و محصولاتی که تولید می کنند پتانسیل صادرات را دارد. اما در مورد شروط دیگر معمولا با مشکل مواجه هستند. چراکه این شرکت ها اغلب با افراد و ساختار محدود تشکیل می شوند و عمده تمرکز آن ها بر تولید محصول است. اکثر این شرکت ها از افراد فنی که تمرکزشان بر تولید محصول است تشکیل شده اند که لزوما دانش و تجربه ای در امر صادرات ندارند و غالبا  از منابع مالی لازم  برای تخصیص به فاز مطالعه بازار و کسب اطلاعات و ایجاد ساختارهای لازم برخوردار نیستند.

 مستشار در ادامه به طرح راهکار این مساله پرداخت و گفت: راهکاری که در خصوص این مساله وجود دارد استفاده از ساز و کارهای مدیریت خدمات صادرات است. خوشبختانه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از حدود سه سال قبل ساختاری را تحت عنوان "کریدور خدمات صادرات محصولات دانش بنیان" ایجاد کرده است. این کریدور دقیقا با هدف حل این مشکلات ایجاد شده است و متشکل از تعدادی کارگزار با تخصص صادرات است.

وی تشریح کرد: این کارگزاران متعلق به دولت نیستند بلکه از بخش خصوصی با تخصص در امور صادراتی در این کریدور حضور دارند. شرکت های دانش بنیان در این کریدور محصولات خود را عرضه می کنند و این کارگزاران کارهای مربوط به بازاریابی را برای آنها انجام می دهند. مشاوره در زمینه های حقوقی، امکان سنجی ورود به بازارهای مختلف، خدمات لجستیکی، گمرگی و ... از دیگر وظایف کارگزاران این مجموعه است.

مستشار تاکید کرد: هر چند این ساختار مختص شرکت های دانش بنیان نیست اما در مورد این شرکت ها به دلیل اینکه عمدتا در آغاز فعالیت، شرکت هایی کوچک هستند، نیاز به استفاده از این خدمات بیشتر است.

سعید مستشار در ادامه مجموعه های مدیریت خدمات صادرات را دارای ساختاری مناسب برای کمک به رشد صادرات غیر نفتی معرفی کرد و گفت: در مجموع معتقدم ساختار مدیریت خدمات صادرات می تواند کمک بزرگی به رشد صادرات غیر نفتی کشور بکند. البته باید توجه داشت این ساختار جدید است و عمر زیادی از تشکیل آن نگذشته و نمی توان انتظار داشت تمام مشکلات را در کوتاه مدت حل کند. با این حال تا کنون کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفته است.

 وی خاطرنشان کرد باید مراقب بود تا کارگزاران جای شرکت های تولید کننده را در بازار نگیرند، یعنی محصولات را به نام خودشان صادر نکنند و صرفا خدمات ذکر شده در امر صادرات را ارائه دهند. باید توجه داشت که کریدور خدمات صادرات که ایجاد شده است به معنای شراکت با شرکت های دانش بنیان نیست بلکه صرفا خدماتی در زمینه صادرات ارائه می دهد و کارمزدی دریافت می کند. البته ممکن است این ساختار به علت نوپا بودن مشکلاتی هم داشته باشد که باید بررسی و حل شود. اما ساز و کار مدیریت خدمات صادرات در همه دنیا تعریف شده است و در کشورهایی مانند ترکیه با  بهره گیری از این ساز و کار در مدت کوتاهی رشد چشم گیری در زمینه صادرات رخ داده است.

 مستشار در توضیح فرایند بهره مندی شرکت های دانش بنیان از خدمات شرکت ها مدیریت صادرات گفت: شرکت های دانش بنیان باید ابتدا از طریق خدمات این کریدور به امکان سنجی ورود به بازار صادرات بپردازند و پتانسیل صادراتی محصول خود را بررسی کنند و بعد به سراغ استفاده از تسهیلات بانک توسعه صادرات یا سایر بانک ها بروند.

 به گفته سعید مستشار فرهنگ استفاده از ساختارهای مدیریت خدمات صادرات هنوز در کشور جا نیفتاده است وی معتقد است: نهادهایی مانند سازمان توسعه تجارت و نهادهای مشابه مدت ها مقررات و ضوابطی در این خصوص وضع کرده اند و تلاش برای این فرهنگ سازی انجام شده است اما در واقع هنوز ما در حوزه صادرات سنتی عمل می کنیم. متاسفانه بعضا صادرکنندگان ما ساختارهای غیر رسمی را ترجیح می دهند که این امر سبب می شود ورود ما به بازارهای صادراتی عمدتا بدون برنامه و ناموفق باشد. برای حل این معضل ما باید این ساختارهای خدمات صادرات را در حوزه های سیاست گزاری، اجرایی و تولیدکنندگان تقویت کنیم.

مدیرعامل هلدینگ سرمایه گذاری بانک توسعه صادرات پیشنهاد کرد: نهادهای سیاست گذار در این حوزه که شامل وزارت صنعت و معدن و تجارت و سامان توسعه تجارت هستند باید با تعامل با بخش خصوصی و البته فرهنگ سازی و تبیین کارکردهای این ساختار ایجاد شده، نشان دهند این ساختار به نفع تولیدکنندگان است. شاید وضع مقررات تشویقی در این حوزه ضروری باشد. ممکن است بخش خصوصی این نگرانی را داشته باشد که در صورت مشارکت در این کریدور، سهم بازار خود را در مقابل رقبا از دست بدهد. ما باید این اطمینان را ایجاد کنیم که چنین اتفاقی نخواهد افتاد. شرکت های دانش بنیان در کشوری مانند ایران که ظرفیت های زیاد و تعداد بالایی جوان نخبه دارد، پتانسیل بالایی برای موفقیت در حوزه صادرات دارند. جدا از مباحث اقتصادی، ایجاد تسهیلات برای این گونه شرکت ها می تواند از فرایند مهاجرت نخبگان جلوگیری نماید.