واردات 12.5 میلیارد دلاری انواع کالای قاچاق به کشور لزوم مبارزه با این پدیده شوم را که منجر به از بین رفتن اشتغال و تولید در بخش‌های مختلف صنعتی در کشور شده است، را بیشتر می‌کند. 

بنابراین تقویت و توانمندسازی ساختارها در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات در راستای مبارزه با قاچاق کالا و ارز یکی از ضرورت‌های ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز و همچنین وزارت‌خانه و سازمان‌های مرتبط با این امر است. 

در همین رابطه گفت‌وگویی با حمیدرضا دهقانی‌نیا مدیرکل فناوری اطلاعات و ارتباطات ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز داشتیم، تا از آخرین وضعیت سامانه‌های مختلف مرتبط با مبارزه با قاچاق کالا در ستاد و سازمان‌های مختلف مطلع شویم. 

 آخرین وضعیت اجرای قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز در دستگاه‌های مختلف چگونه است؟ 

دهقانی‌نیا: در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و سامانه‌های مبارزه با قاچاق کالا و ارز تعریفی وجود دارد، مبنی بر اینکه در این راستا با منظومه‌ای از سامانه‌ها مواجه هستیم که وزن هر سامانه با سامانه دیگر متفاوت است، اما در عین حال ارتباط معنایی و محتوایی با هم دارند. 

در ماده 5 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز مشخصا این اختیار به ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز داده شده که اگر برای مبارزه با قاچاق کالا و ارز تشخیص داد که سیستم الکترونیکی و یا سامانه هوشمندی باید توسط دستگاه یا سازمان طراحی، تهیه و اجرا شود، این موضوع را به هئیت دولت و رئیس جمهور پیشنهاد دهد تا رئیس جمهور ابلاغ کند که آن سازمان و وزارت‌خانه آن سیستم الکترونیکی را اجرا کند. 

ذیل تبصره 3 ماده 5 سامانه‌ای وجود دارد، تحت عنوان سامانه شناسایی و مبارزه با کالای قاچاق که سامانه ستاد در مبارزه با قاچاق کالا و ارز است. 

تمامی ارتباطات معنایی بین مواد 5، 6، 7 و ماده 13 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز به این موضوع برمی‌گردد که سامانه‌ها به تفکیک دستگاه‌ها و مسئولیت‌هایشان در حوزه مبارزه با قاچاق احصاء و ابلاغ شده و مشخصات آن با همکاری خودشان به آئین‌نامه تبدیل شده و بر آن اساس ستاد مبارزه با قاچاق پیگیر اجرایی کردن آن سامانه‌ها است، تا اطلاعات آن تکمیل و به سامانه شناسایی و مبارزه با کالای قاچاق منتقل شود. 

در حوزه مبارزه با کالای قاچاق و ارز هیچ راهی وجود ندارد، مگر اینکه تمام ردپایی که در حوزه تجارت کشور نقش می‌بندد، ثبت و رصد شود. 

مدیریت تجارت کشور هم تنها با اشراف اطلاعاتی و آن هم با الکترونیکی کردن تمامی اطلاعات و فرآیندها امکان‌پذیر است. 

در سامانه‌های حوزه پیشگیری و مبارزه با کالای قاچاق که ماهیت اصلی آن شفاف کردن فرآیندهای تجارت از گرفتن کارت بازرگانی، اظهار کالا در سامانه گمرک، ثبت سفارش و باز شدن خط اعتباری LC است، این موضوعات در هم تنیده در نظر گرفته شده تا بتوان فرآیند نامیمون قاچاق را اولا تشخیص و ثانیا جلوگیری کرد. 

 اختلافاتی بین گمرک و وزارت صنعت پیرامون تبادل اطلاعات سامانه تجارت گمرک و سامانه تجارت وزارت صنعت ، معدن و تجارت وجود دارد، آیا با وجود این اختلافات تبادل اطلاعات بین این دو انجام می‌شود؟ 

- دهقانی‌نیا: اگر بگویم نه، نادرست است. در برخی موارد تبادل اطلاعات بین سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی در امور گمرکی وزارت امور اقتصادی و دارایی مشخصا گمرک ایران و سامانه جامع تجارت وزارت صنعت برقرار است. اما این ارتباط مطلوب ما نیست و هنوز مطلوبیت مورد نظر ما حاصل نشده است.

مطلوبیت چه وقت حاصل می‌شود؟ موارد اختلافی چیست و حل کننده و هماهنگ‌کننده این دو سازمان کدام نهاد است؟

دهقانی‌نیا: دو هفته پیش جلسه‌ای با مسئولان گمرک و وزارت صنعت برگزار شد و از مسئولان سازمان فناوری اطلاعات و دبیر کمیته دولت الکترونیک هم کمک گرفته شد، ولی واقعیت این است که به سمت مطلوبیت برای برقراری ارتباط خیلی کند حرکت می‌کنیم. 

مثلا یکی از مواردی که به تازگی حاصل شده است این است که اطلاعات پته الان از طرف گمرک در اختیار سازمان راهداری و حمل نقل جاده‌ای قرار می‌گیرد، در حالی که قبلا این اتفاق نمی‌افتاد، اما این موضوع توسعه پیدا نکرده است. از گمرک شهید رجایی در بندرعباس شروع شده و همین طور در حال ادامه است. 

 به چه دلیل نرخ پیشرفت در این حوزه کند است؟ 

دهقانی‌نیا: قوانینی در حوزه امور گمرکی و صنعت، معدن و تجارت وجود دارد که با همدیگر متناقض‌اند و این قانون‌ها باعث کندی تبادل اطلاعات بین این دو مجموعه شده است. بنابراین با توجه به سامانه‌هایی که راه‌اندازی می‌‌کنیم و نیازهایی که به فراخور زمان و موضوع پیش‌ می‌آید، موضوعی را پیگیری و حل می‌کنیم. 

مثلا در حوزه طرح احراز اصالت گوشی تلفن همراه و یا ثبت گوشی در شبکه نیاز است که اطلاعاتی که گمرک ایران از یک سال و نیم گذشته دارد، تحت عنوان شناسه بین‌الملل کالای تجهیز تلفن همراه (IMEI) از واردکننده اخذ کند و در اختیار سازمان صنعت، معدن و تجارت قرار گیرد، تا وزارت صنعت بتواند طرح رجیستری را به همراه وزارت اطلاعات پیگیری کند. 

این بستر تبادل اطلاعات از یک و نیم ماه قبل عملیاتی شده است و در این بستر تبادل اطلاعات را از (IMEI) شروع می‌کنند و به سمت وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌روند. تنها راهی که الان در حوزه تبادل اطلاعات وجود دارد تا قوانین تنه به تنه هم نزنند و مانع ایجاد نکنند، این است که به تفکیک موضوعاتی که مطرح می‌شود، امور را ساماندهی کنیم. 

 به نظر می‌رسد ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز در هماهنگی‌ و متصل کردن دستگاه‌ها به هم آهسته عمل می‌کند. این انتقاد را می‌پذیرید؟ یا اینکه کندی در این بخش علت دیگری دارد؟ 

دهقانی‌نیا: کند عمل کردن ستاد در ایجاد هماهنگی بین سازمان‌ها را در امر مبارزه با قاچاق کالا را نمی‌پذیریم. واقعیت این است که ستاد بیش از توان خود کارها را پیگیری می‌کند. 

هماهنگی یک بخش قضیه است و طلب همکاری بعد از هماهنگی بین دو سازمان امر دیگری است. 

معمولا مجموعه‌ها، سازمان‌ها و وزارت‌‌خانه‌های مرتبط با مبارزه با قاچاق کالا وقتی به یک جلسه‌ای دعوت می‌شوند، در انتهای آن جلسه صورت‌جلسه‌ای تهیه و به امضا حاضران می‌رسد و همان صورت‌جلسه هم ابلاغ می‌شود، اما وقتی می‌خواهید که بر اساس هماهنگی‌ صورت گرفته همکاری صورت بگیرد، کار با کندی انجام می‌شود. 

در موضوع همکاری سازمان گمرک و وزارت صنعت کم کاری و کندی از کدام ناحیه است؟ 

- دهقانی‌نیا: اگر بگویم، کندی از سمت گمرک بوده، نادرست است. برای اینکه دوستان  وزارت صنعت، معدن و تجارت بخواهند ارتباطی را با مسئولان وزارت امور اقتصادی و دارایی ایجاد کنند تا بتوانند تبادل اطلاعات را نهایی کنند، زمان خیلی زیادی باید صرف شود که دوستان گمرک کار خودشان را انجام داده بودند و اطلاعات را به خوشه اطلاعات برده بودند و منتظر ایجاد زیر‌ساخت‌‌ها بودند که اکنون زیر ساخت‌ها ایجاد شده و اثر ارتباطی هم مهیا شده و ما هم پیگیری کردیم که این سرویس‌های اطلاعاتی در اختیار وزارت صنعت و معدن قرار بگیرد. 

اما  از آن طرف هم نمی‌توانم بگویم که همه چیز از طرف گمرک خوب بوده و مشکل از وزارت سمت بوده است، زیرا در برخی از موارد باید یک سری تبادل اطلاعات بین گمرک و دیگر دستگاه‌ها اتفاق می‌افتاده که بستر ارتباط آن موجود بوده و صورت جلسه آن هم تنظیم شده، ولی به نهایت کار که می‌رسیدیم با یک سری مانع‌کاری‌ها و کند‌کاری‌ها از طرف دوستان گمرک مواجه می‌شدیم. 

مثال بیاورید.

دهقانی‌نیا: مثل ارسال اطلاعاتی که از گمرک برای راهداری اتفاق افتاد. راهداری و گمرک جمهوری اسلامی ایران هر دو توافق کردند که این اتفاق صورت پذیرد، اما تا زمانی که راهداری و گمرک برای چنین اقدامی دست به کار شدند، زمان زیادی طول کشید. 

بعضی از سازمان‌ها اطلاعات را حبس می‌کنند و اطلاعات را جزء داده‌ای خودشان می‌دانند و معتقدند این دیتاها را نباید به دیگر دستگاه‌ها بدهند، این را قبول دارید؟ 

- دهقانی‌نیا: ممکن است برخی دستگاه‌ها چنین نگاهی داشته باشند، اما در دو سال اخیر این نگاه رفته رفته تغییر کرده و در حال کمرنگ شدن است. دلیل اصلی اینکه دستگاهی اطلاعاتش را در اختیار نمی‌گذارد، ناقص بودن اطلاعات است و اینکه اطلاعات شفافیت مورد نظر را ندارد. در یک و نیم سال اخیر اراده همکاری واقعا زیاد شده است، زیرا همه نتیجه آن را دیده‌اند. 

کندی کار به این دلیل است که در دو سال اخیر با فرآیندهای جدیدی مواجه شد‌ه‌ایم، بسیاری از این اطلاعات را به صورت الکترونیکی در کشور نداشتیم، تا بخواهیم در مورد تبادلش بین سازمان‌ها یا وزارت‌خانه‌ها صحبت شود. 

بسیاری از دستگاه‌ها اصلا سیستم‌های الکترونیکی نداشتند و راه‌اندازی سیستم‌های الکترونیکی هم یکی از مشکلات در دو سال گذشته بود. 

 الان وضعیت سازمان‌ها در راه‌اندازی سیستم‌های الکترونیکی چگونه است؟ 

دهقانی‌نیا: وضعیت بسیار تغییر کرده است. نباید در چنین شرایطی بگویم که مشکل از سمت گمرک است یا مشکل از سمت وزارت صمت است، اصلا این نگاه غلط است. و ما باید بدانیم که  وارد پارادایم جدیدی در حوزه فناوری اطلاعات در کشور شده‌ایم و پارادایم جدید این است که دیگر نمی‌خواهیم از فناوری اطلاعات فقط صرفا به عنوان یک ابزار استفاده کنیم، بلکه فناوری اطلاعات بستر تمامی فرآیندهاست و اگر می‌خواهیم در امر مبارزه با قاچاق کالا و ارز پیشرفت کنیم، باید این فرآیند و شفاف‌سازی در بستر فناوری اطلاعات باشد. پس، سازمان‌های مجاور و همکاری هم باید به این بلوغ سازمانی از نظر اجرایی و از نظر فنی برسند تا بتوانند این فرآیندها را کامل کنند. 

الان همه دستگاه‌ها  پای کار هستند، یا هنوز دستگاه‌هایی وجود دارد که بستر‌ها را برای خود نساخته است یا در تبادل اطلاعات مقاومت می‌کند؟ 

دهقانی‌نیا: سازمان‌های اصلی پای کار هستند، اما چیزی که ما را اذیت می‌کند، این است که بلوغ فنی سازمان‌ها با همدیگر متفاوت است. سازمان‌ها ساختارهای قدیمی دارند که الان با همان ساختارهای کهنه می‌خواهند براساس پارادایم جدیدی به عنوان فناوری ارتباطات و اطلاعات فعالیت کنند. 

بنابراین سازمان‌هایی می‌توانند موفق باشند که استراتژی‌هایی تبیین کنند که به آن هدف مورد نظر برسند. الان سازما‌ن‌ها فهمیده‌اند که یک سری سیستم‌ها را باید راه‌اندازی کنند و فهمیده‌اند که این سیستم باید دارای چه فرآیندهایی باشد. بعضی‌ها هم این مرحله را پشت سر گذاشته‌اند و در حال تبادل اطلاعات هستند که چه داده‌هایی بدهند و چه داده‌هایی را طی چه فرآیندی بگیرند. 

خیلی کند نیست؟

دهقانی‌نیا: چرا به نظرم کند است، یعنی اگر بلوغ سازمانی هم اندازه بود یا این تفاوت فاحش را در حوزه فناوری و فنی نداشت، ما بسیار جلوتر بودیم. 

یکی از سامانه‌هایی که باید ایجاد شود و بانک مرکزی طبق قانون مبارزه با قاچاق متولی آن است، ایجاد سامانه اطلاع مالی صرافی‌هاست. در حال حاضر این سامانه وجود دارد و تبادل اطلاعات با سامانه جامع تجارت، گمرک و دیگر دستگا‌ه‌های ناظر دارد؟ 

دهقانی‌نیا: در حوزه بانک مرکزی، فقط سامانه اطلاعات ارزی مدنظر ما نیست. در حوزه بانک مرکزی یک پرتال کلی مدنظر ماست که زیر این پرتال چند نوع سامانه و پرتال مد نظر ماست. 

از جمله این سامانه‌ها می‌توان به سامانه مدیریت ارز حاصل از صادرات، سامانه سمت مدیریت تأمین ارز، سامانه نظارت ارزی، سامانه ارز همراه مسافر است. 

اما موضوعی که شما به آن اشاره کردید، یعنی تبادل اطلاعات بین گمرک و پرتال ارزی بانک مرکزی نزدیک به یک سال و نیم است که دچار خدشه شده است و جلسات متعددی هم در دولت پیرامون این موضوع گذاشته شده تا موضوع جمع شود و به یک سر منزل مطلوب برسد. 

علت اختلاف چیست؟ 

علت اختلاف این است که دوستان گمرک برداشت خودشان را دارند و بانک مرکزی هم برداشت خودش را دارد، دوستان گمرک و بانک مرکزی را در کمیته دولت الکترونیک جمع کردیم و اتفاقا در تبادل اطلاعات به یک توافق رسیدند و صورت جلسه‌ای هم بین یکدیگر تبادل کردند، تا بتوانند براساس این صورت‌جلسه تبادل اطلاعات را که مدتی جریان داشت و بعد از یک مدت هم به واسطه تغییر سیستم‌ها و برخی بسترهای ارتباطی متوقف شده بود را از سر بگیرند و این تبادلات را نهایی کنند.

در آخرین جلسه‌ای که نزد مسئولان انک مرکزی بودیم قرار بر این شد که طی یک زمان بندی مشخص ظرف یک ماه این تبادل اطلاعات را از برخی از اقلام اطلاعاتی آغاز کنند.

یعنی در یک ماه آینده اطلاع سیستمی و آنلاین بین گمرک و پرتال ارزی بانک مرکزی برقرار می‌شود؟ 

دهقانی‌نیا: در یک ماه آینده قطعا این کار شروع می‌شود، ولی اینکه چه زمانی به مطلوب نهایی برسیم زمان می‌برد. زیرا یکی از مشکلاتی که در این مورد وجود دارد این است که دوستان کالاهایی را که رصد می‌کنند بین همدیگر با نام‌های متفاوت است. 

مگر از تعرفه یا اچ اس کد واحد استفاده نمی‌کنند؟ 

دهقانی‌نیا: اچ اس کدی که در گمرک استفاده می‌شود با ثبت سفارشی که بازرگان در حوزه ثبتارش ذیل سامانه جامع تجارت انجام می‌دهد، همخوانی ندارد، از آنجا که ارتباط یک به یک بین این دو سیستم وجود ندارد، هماهنگ کردن این دو مجموعه کار بسیار مشکلی است. 

در حال حاضر کالای قاچاق از طریق تبلیغ در فضای مجازی بدون هیچ محدودیت و حتی پرداخت عوارض فروخته می‌شود، برای نظارت و کنترل این موضوع چه باید کرد و آیا قانونی برای کنترل آن وجود دارد؟ 

دهقانی‌نیا: به این موضوع در کشور کمتر پرداخت شده است. در حوزه ساختاری ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در اداره کل مبارزه با قاچاق کالاهای هدف، دفتری تحت عنوان رصد و کنترل مبارزه با کالاهای قاچاق در فضای مجازی وجود دارد که توسط عده‌ای این گونه سایت‌های عرضه کالا در فضای مجازی کنترل می‌شود. 

با گذشت زمان، عرضه کالا در فضای مجازی بیشتر می‌شود و هیچ گریزی از آن نیست. اما باید بگویم که با توجه به سرعتی که این موضوع پیدا کرده است، با قوانین فعلی نمی‌توان به مبارزه عرضه کالای قاچاق در فضای مجازی پرداخت. 

یک سری کرسی‌های هم‌اندیشی در ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز با حضور متخصصان حوزه فضای مجازی در راستای مبارزه با عرضه کالای قاچاق در فضای مجازی راه‌اندازی شده است که در آنجا یک سری موارد تبیین و یک سری هم احصاء شده است. 

ما برای عرضه کالاهای غیرملموس در کشورمان سازمان متولی نداریم.

نیاز به اصلاح قانون داریم؟

دهقانی‌نیا: در حوزه مبارزه با قاچاق کالا نیاز به اصلاح و بروزرسانی قانون وجود دارد و باید یک سری مسائل را برای همیشه در این زمینه روشن و شفاف کنیم. 

 برآورد ارزش عرضه کالای قاچاق در فضای مجازی چقدر است؟ 

دهقانی‌نیا: برآورد ستاد از عرضه کالای قاچاق در فضای مجازی یک درصد است و هر چه می‌گذرد، این موضوع بیشتر می‌شود و کنترل آن هم سخت‌تر است. 

 

منبع: فارس