به گزارش اگزیم نیوز به نقل از پایگاه خبری و تحلیلی ETH زوریخ لغو تحریم ها علیه ایران در 16 ژانویه 2016 باعث افزایش انتظارات متنوع در قفقاز جنوبی شد. کشورهای عضو این منطقه پیام های تبریک خود را به سوی تهران روانه کرده و در مورد اینکه بازگشت ایران به اقتصاد جهانی فرصت های جدیدی را در برابر قفقاز جنوبی خواهد گشود بحث کردند. با توجه به دیدگاه گسترده ای که بیان می کند ایران و اروپا در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند، قفقاز جنوبی می تواند از موقعیت جغرافیایی خود برای تبدیل شدن به یک راه مهم حمل و نقل برای جریان کالاها و منابع انرژی بین دو منطقه استفاده کند. در 1.5 سال گذشته، شاهد افزایش تعداد نشست های مشترک در سطوح وزیران و روسای  جمهوری بوده ایم که همراه با امضای تفاهم نامه های متعدد در زمینه های مختلف بوده است، به عنوان مثال در سال 2016، گرجستان و ارمنستان، ویزای شهروندان ایرانی را لغو کردند.

در بیانیه های رسمی، ایران و کشورهای قفقاز جنوبی اغلب روابط تاریخی و فرهنگی خود و روابط دوستانه را مورد تأکید قرار می دهند. سرزمین ارمنستان، شرق گرجستان و اکثر آذربایجان تا قرن نوزدهم تحت حکومت ایران بوده اند. ایران بزرگترین جمعیت آذری های قومی جهان را داراست که تعداد آنها تا 25 میلیون نفر است و جمعیت های کوچک تر گرجی ها و ارمنی ها نیز در ایران به سر می برند. در این بین کارشناسان معتقدند سیاست ایران در قفقاز جنوبی در مقایسه با خط مشی آن در خاورمیانه، عمل گرا و پایدار است.

این گزارش می افزاید: علیرغم توجه رسانه ها به برنامه های همکاری بلندپروازانه، مهم است که توجه داشته باشید که ایران نفوذ اقتصادی قابل توجهی در قفقاز جنوبی ندارد. اگر لغو تحریم ها به معنای تغییر یک بازی باشد، باید از یک پایگاه بسیار پایین شروع شود. گردش مالی ایران با کل منطقه در سال 2015 تنها 634 میلیون دلار بوده است. سرمايه گذاری مستقیم خارجی (FDI) در گرجستان و ارمنستان با این حال منحصر به فرد است، اگر چه در آذربایجان (به ویژه در بخش نفت) در سال های اخیر بیشتر شده است.

آرزوهای کشورهای قفقاز برای تبدیل شدن به یک راه حمل و نقل بین ایران و اروپا به سرمایه گذاری های زیاد و تغییر عمده ای در الگوهای تجاری نیازمند است. در حال حاضر، تجارت ایران با اروپا از طریق ترکیه صورت می گیرد و هیچ خط مستقیم راه آهن بین ایران و ارمنستان یا آذربایجان وجود ندارد و ارتباطات جاده ای ضعیف است. با توجه به سیاست های ایالات متحده، ایران از پروژه های عمده خط لوله پشتیبانی شده از غرب حمایت می کند که این بدان معنی است که در قفقاز هنوز هیچ زیرساختی برای عرضه منابع انرژی ایران به بازارهای اروپایی وجود ندارد.

علاوه بر این، ایران در مورد آینده نامشخص توافق هسته ای در دوران ترامپ نگران است و در داهل نیز تصمیم دارد اولویت توسعه زیرساخت های داخلی را در دستور کار خود قرار بدهد. در نتیجه، تغییرات تدریجی در همکاری اقتصادی ایران با قفقاز جنوبی، یک سناریو با احتمال وقوع بیشتر است.

ایران و ارمنستان شرکای قدیمی

روابط ایران با ارمنستان - که نزدیکترین متحد ایران در قفقاز جنوبی است – به رغم تحریم های شدید بین المللی که به تدریج از سال 2006 به بعد آغاز شد، تحت تأثیر قرار نگرفت. ارمنستان از انتقاد از برنامه هسته ای ایران خودداری کرد و با استفاده از سفرهای منظم متقابل در سطوح بالا به ایران به عنوان فرصتی برای گسترش روابط دوجانبه نگاه کرد. ارمنستان محصور در خشکی و تحت محاصره دو از چهار همسایگان خود یعنی جمهوری آذربایجان و ترکیه بوده و متکی به گرجستان و ایران می باشد که 219 کیلومتر و 44 کیلومتر مرز مشترک به ترتیب برای این دو کشور برای ترانزیت کالا و انرژی دارد.

ارمنستان می تواند به دروازه ایران به بنادر دریای سیاه گرجستان و از آنجا به جنوب اروپا تبدیل شود. این کشور ایران را جایگزین مسیر اصلی حمل و نقل خود از طریق ترکیه - که با مشکلات فراوانی از جمله اختلاف عمده در مورد هزینه های حمل و نقل، صف های طولانی در مرز و ... است – خواهد ساخت.

تمایلات در انتظار

هم ارمنستان و هم ایران در مورد روابط محدود و همکاری های اقتصادی ناچیز موجود اذعان دارند. در واقع، مبادلات دو کشور به طور متوسط در حدود 300 میلیون دلار در سال بیشتر نیست و تولید کنندگان ارمنی دسترسی آسانی به بازارهای ایران ندارند چراکه بالاترین عوارض واردات در جهان را دارا است. در حالی که کالاهای مصرفی ایرانی در ارمنستان با رقابت سختی از جانب ترکیه یا چین روبرو است. در این بین گردشگری ارمنستان یک بخش امیدوار کننده است، به طوری که ارمنستان محبوب ترین منطقه برای بازدیدکنندگان ایرانی است.

به علاوه هم ارمنستان و هم ایران اهمیت همکاری در حوزه انرژی را مورد تاکید قرار می دهند، گرچه تا کنون عمدتا این همکاری محدود به "صادرات گاز برای تولید برق" بوده است. این همکاری از طریق یک خط لوله 140 کیلومتری که رسما در سال 2007 افتتاح شد و گاز ایران را از تبریز به ارمنستان منتقل می کند صورت می گیرد. بر خلاف برنامه های اولیه ایران، این خط لوله برای صادرات گاز فراتر از ارمنستان قابل استفاده نیست زیرا قطر آن برای رساندن گاز به روسیه پایین بوده و فشار گاز کاهش می یابد.

ارمنستان مدتهاست که خواستار گسترش همکاری با ایران است. این کشور از گذشته و حتی در شرایطی که هنوز ایران تحت تحریمها قرار داشت، طرح های جذابی را در اختیار ایران قرار می داد، اما بار تحریم ها تعهدات مالی را دشوار کرده بود. در نتیجه، اختلاف چشمگیر بین تعداد موافقت نامه ها و یادداشت های تفاهم که در دهه گذشته امضا شده اند دیده می شد، هرچند تعدادی نیز به پیشرفت هایی می رسید. مثلا پروژه هایی همچون پروژه های زیربنایی بزرگ مانند نیروگاه های برق آبی در نزدیکی ماغری در دو طرف رودخانه Araxes (2007) که 3.2 میلیارد دلار سرمایه گذاری به همراه داشت و یا خط لوله نفت ایران-ارمنستان (2011) و یک پالایشگاه نفت در نزدیکی ماغری برای پردازش نفت خام ایران همگی از این دست پروژه های مشترک هستند.

چشم انداز پس از تحریم

هنگامی که تحریم ها علیه ایران در ژانویه 2016 لغو شد انتظارات ارمنستان عمدتا برای پروژه های مشترک افزایش یافت. پیش بینی می شود ایران بتواند در سال های پیش رو سرمایه گذاری های خود را در حوزه های انرژی و صادرات و سرمایه گذاری های مشترک افزایش دهد. با این حال تردیدهایی نیز وجود دارد. به عنوان مثال یکی از مهمترین پروژه های مشترک که پیش از این در سال 2008 کلید خورده و خط آهن 305 کیلومتری جنوب ارمنستان به ایران را شامل می شود هنوز موفق به تامین منابع مالی خارجی نشده است. روسیه که شبکه راه آهن ارمنستان را کنترل می کند، علاقه ای به این پروژه ندارد، زیرا این خط ایران را به روسیه متصل نخواهد کرد (مگر آن که گرجستان اجازه عبور این خط راه آهن از طریق آبخازیا را بدهد).

در این میان ایران به شدت در ظرفیت های داخلی تولید برق در سال های اخیر سرمایه گذاری کرده است، به نظر می رسد ایران علاقه مند به پروژه نیروگاه برق مهرگان است که روند آن به دلایل فنی روند کاهشی یافته است. همچنین، اکنون که ایران به دانش فنی اروپا دسترسی دارد، به نظر می رسد پروژه هایی مانند داشتن یک پالایشگاه نفتی که در ارمنستان ساخته شده است، منطق خود را از دست می دهد.

با این حال تنها پروژه ای که از زمان توافق هسته ای به طور واقعی عملیاتی شده است، سومین خط انتقال قدرت ولتاژ بالا بین ارمنستان و ایران است که در ماه اوت 2015، ارمنستان و ایران قرارداد ساخت آن را امضا کردند و بانک توسعه صادرات ایران 77 درصد هزینه های سرمایه گذاری آن را پوشش داده است. انتظار می رود این ظرفیت بیش از سه برابر ظرفیت تبادل برق بین ارمنستان و ایران که دارای قله های مختلف فصلی است، ایجاد شود. این شبکه همچنین به شبکه های ارمنستان، گرجستان، روسیه و ترکیه متصل می شود که منعکس کننده تلاش ایران برای افزایش صادرات برق به این منطقه است.

بر اساس نظر برخی از اقتصاددانان ارمنی، این کشور باید بتواند با تکیه بر صنایع مختلف از جمله صنعت فناوری اطلاعات توسعه یافته سرمایه گذاری های مشترک خود با ایران را افزایش دهد و به عنوان مرکز تجارت برای شرکت های اروپایی که مایل به انجام تجارت با ایران هستند قرار بگیرد. در حال حاضر، شرکت های اروپایی علاقمند به همکاری با ایران همچنان با عدم تمایل بانک ها برای تامین مالی و روابط بانکی روبرو هستند که دلیل آن ترس از تحریم های ایالات متحده است.

با این حال بخش گردشگری همچنان جزو بهترین بخش های ارمنستان است. ارمنستان میزبان 189 هزار گردشگر ایرانی در سال 2016 بوده است. توافقنامه دوجانبه بدون روادید که در اوت 2016 به اجرا گذاشته شد در این رابطه بسیار مفید است؛ اگرچه ایرانیان قبلا قادر به دریافت ویزای ارمنستان در زمان ورود به این کشور با هزینه ای اندک بودند با این حال در شرایط کنونی این کشور در رقابت با گرجستان برای جذب گردشگر ایرانی است.

در نهایت این کشور، به عنوان تنها عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU) که به طور مستقیم به ایران متصل است به طور جدی برای توافق تجارت آزاد بین EEU و جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده است. شرایط مناسب و دسترسی مناسب ایران و ارمنستان تجارت بین دو کشور را از اهمیت بالایی در حوزه های مختلف از جمله ترانزیت برخوردار کرده و دسترسی بهتر به بازارهای ایران را عملیاتی کرده است؛ چیزی که ارمنستان برای مدت های طولانی تلاش کرد تا روی آن با ایران مذاکره کند. ایران علاقه مند به پیوندهای قوی با اتحادیه اروپا است، اما در این رابطه با احتیاط رو به رو است، زیرا در زمینه توافقنامه تجارت آزاد هیچ تجربه ای ندارد و در عین حال، ارمنستان و ایران قصد دارند یک منطقه تجارت آزاد در نزدیکی ماغری ایجاد کنند و در آوریل 2017 توافقنامه همکاری گمرکی را در این زمینه امضا کردند.