روابط اقتصادی ایران و افغانستان طبق آمارهایی که سازمان توسعه تجارت ایران منتشر کرده در بهترین حالت نیز به 3 میلیارد دلار نرسیده است که بخش زیادی از آن را صادرات کالاهای ایرانی به این کشور به خود اختصاص داده است. به گزارش پایگاه خبری و تحلیلی اگزیم نیوز در شرایطی که میزان صادرات محصولات غیرنفتی ایرانی به افغانستان در سال 86 رقمی در حدود 430 میلیون دلار بوده این رقم به 2 میلیارد و 874 میلیون دلار در سال 91 رسیده و از آن به بعد با کاهشی ملایم به 2 میلیارد و 457 میلیون دلار در سال گذشته رسیده است.

در این رابطه یک خبرگزاری آلمانی (Borgen Progect) در گزارشی با اشاره به این که با سقوط طالبان در افغانستان در سال 2001 تجارت خارجی در این کشور با رشد مناسبی روبرو شد و در این مسیر همه کشورها توانستند رشد قابل توجهی را از آن خود کنند. در این بین ایران نیز با رشد پیوسته ای که تجربه کرده توانست سهم خود از تجارت خارجی افغانستان را ارتقا ببخشد. با این حال از سال 91 به بعد رقم صادرات به افغانستان با کاهش روبرو شده و در محدود 2.5 میلیارد دلار ثابت مانده که نسبت به گذشته کاهشی است.

بررسی های اگزیم نیوز نشان می دهند متأسفانه در سال های اخیر روابط تجاری ایران و افغانستان از شتاب بالایی برخوردار نبوده و به خصوص در سال های 91 به بعد و به دنبال افزایش شدید بهای ارز این بازار با نوسانات شدیدی روبرو شده است. از طرفی برخی رقابت های منفی در بازار افغانستان، دامپینگ قیمتی، کیفیت پایین و نامناسب کالاهای صادراتی و همچنین ورود رقبای قدرتمند از کشورهایی همچون ترکیه و چین که کالای باکیفیت و مناسب را با قیمت های مناسب در دسترس مصرف کننده قرار می دهند باعث شده تا این بازار با روند کاهشی روبرو شود.

این در شرایطی است که با سقوط طالبان افغانستان سعی کرده تا در حوزه تجارت بین الملل فضای مناسبی را برای رشد و توسعه خود فراهم کند. این کشور با مشارکت سایر کشورها و دریافت کمک از ایالات متحده آمریکا و با مشارکت در برنامه های مربوط به حوزه ترانزیت و حمل و نقل و موافقت نامه های تجاری توانسته شرایط مناسبی را در مقایسه با گذشته به دست بگیرد. از طرفی کابل در تلاش است تا روابط تجاری خود را با هند از طریق تقویت و ایجاد زمینه های حمل و نقل هوایی با این کشور گسترش بدهد.

این پایگاه تحلیلی و خبری 10 دلیل مهم را برای آن که افغانستان در حال گسترش ظرفیت های اقتصادی خود است مطرح می کند. توجه به این 10 دلیل نشان می دهد که ایران باید با تجدید نظر در روش های خود به افغانستان به عنوان یک بازار بلندمدت و پتانسیلی مهم در منطقه برای گسترش روابط تجاری خود نگاه کند. این در حالی است که با توجه به نبود زیرساخت های مناسب در این کشور، ایران قادر است شرایط را برای تقویت امور زیربنایی با افغانستان فراهم ساخته و به عنوان مثال در زمینه خدمات فنی و مهندسی اقدامات لازم را در دستور کار خود قراردهد.

نکته اول این که افغانستان از سال 2018 به عضویت سازمان تجارت جهانی تبدیل شده که این موضوع امکانات مناسبی را با فرصت های تجاری و حمل و نقل ساده، قابل اعتماد و سودآور در اختیار این کشور قرار می دهد. این در شرایطی است که این امکانات به دلیل عدم عضویت ایران در این سازمان برای ما مقدور نیست.

نکته دیگر این که میزان واردات افغانستان در فاصله دو سال اخیر به حدود 7.5 میلیارد دلار افزایش یافته است که در مقایسه با رقم 570 میلیون دلاری صادرات این کشور نشان می دهد کسری تراز تجاری این کشور رقمی در حدود 7 میلیارد دلار است. نکته قابل توجه این که در این دو سال افغانستان تلاش کرده تا واردات کالاهای مصرفی خود را کاهش و واردات کالاهای واسطه ای و سرمایه ای مورد نیاز برای بازسازی زیرساخت های خود را افزایش دهد و در این مسیر ایران باید بیش از پیش در بازار افغانستان بدرخشد.

نکته مهم دیگر ارتقای روابط افغانستان با ایالات متحده است. افغانستان البته در حال حاضر 913 میلیون دلار کالا از آمریکا وارد کرده و نود و سومین کشور طرف تجاری آمریکا محسوب می شود. البته افغانستان نیز رقمی در حدود 34 میلیون دلار کالا به این کشور صادر کرده است.

موضوع بعدی روابط افغانستان با ایران و استفاده از بندر چابهار به عنوان یک مرکز مهم تجاری است.  در ماه مه سال 2016، افغانستان، عراق و هند قرارداد بندر چابهار را امضا کردند. این توافقنامه ساختن یک بندر در ایران و ایجاد یک راه حمل و نقل برای تجارت از طریق افغانستان را تعریف می کرد. در ابتدا انتظار می رفت که ساخت بندر به نوامبر 2017 تکمیل شود، اما به نظر می رسد به دلیل روابط بین ایالات متحده و ایران، به زمان بیشتری نیاز است.

مسأله دیگر کاهش 27 درصدی حجم تجارت بین افغانستان و پاکستان است. پاکستان قبلا وارد کننده اصلی کالا از افغانستان بود، اما به دلیل اختلاف بین دو کشور، برخی از تجارت ها مسدود شده اند. اخیرا وزارت بازرگانی و صنایع (MoCI) اظهار داشت که پاکستان در حال تلاش برای راه اندازی یک مسیر حمل و نقل غیر قانونی با افغانستان است که این تلاش به نابود کردن صنعت و تجارت بین دو کشور منجر خواهد شد.

در حال حاضر بیش از 10 مسیر غیرقانونی تجارت بین افغانستان و پاکستان وجود دارد که میلیون ها دلار ارزش کالاها را از این طریق سالانه قاچاق می کند. سید یحیی اخلاقی، رییس بخش ترابری وزارت امور داخله افغانستان در این رابطه گفت: علیرغم توانایی اقتصادی، افغانستان تنها قصد دارد تا تجارت و حمل و نقل قانونی را با پاکستان ترویج کند.
نکته قابل توجه دیگر آن که افغانستان به تازگی یک راه حمل و نقل هوایی جدید را با هند ایجاد کرده است که این امکان را برای افزایش حجم تجارت بین دو کشور فراهم می کند. بر اساس گفته سفیر افغانستان در هند، شیعی محمد عبدالی، این توافقنامه مزیت قابل توجهی برای افغانستان است که دسترسی به بازار هند را برای کالاهای افغانی فراهم می کند.

این موضوعات به عنوان موفقیت های زیربنایی برای افغانستان می توانند در آینده شرایط مساعدی را پیش پای این کشور قرار دهند و بر این اساس ایران باید در حوزه صادرات کالا اعم از مصرف غذایی، صنعتی و خدمات فنی و مهندسی را در اختیار این کشور قرار دهد و در آینده این بازار سهیم باشد.