بررسی تاثیرهای مالیات بر «درآمد»، «کالا و خدمات» و «تجارت خارجی» بر اقتصاد ایران از وجود مشکلاتی در طراحی سیستم مالیاتی ایران حکایت دارد، به‌طوری که سهم مالیات بر درآمد از کل درآمد مالیاتی در ایران نسبت به متوسط جهانی پایین‌تر است، این در شرایطی است که اشتغال از طریق افزایش مالیات بر درآمد ایجاد می‌شود. تفاوت سهم انواع مالیات در سبد درآمد مالیاتی ایران نسبت به متوسط سهم‌ها در کشورهای با درآمد بالا و متوسط جهان این پرسش را در ذهن ایجاد می‌کند که آیا ساختار فعلی درآمدهای مالیاتی در ایران ساختار مناسب و کارآیی است؟ مسعود امجدی پور اقتصاددان و کارشناس ارشد مجمع تشخیص مصلحت در این باره در گفتگو با اگزیم نیوز با اشاره به اینکه  کشور دارای یک ساختار یکپارچه و هماهنگ مالیاتی است گفت: از اواخر دولت قبل به دلیل مشکلات بانکی کشور و سخت شدن ورود دلارهای نفتی، بحث مالیات در کشور جدی شد. با اهمیت یافتن درآمدهای مالیاتی برای دولت، سامانه های مالیاتی منظم شکل گرفت و سیستم یکپارچه ای بر این حوزه حاکم شد. ضمنا برنامه مصوبات هیات وزیران و مجوزهایی که مجلس در بودجه سالانه به دولت داده که طبق آن مالیات اخذ کند با نظم بهتری اجرا می شود.

امجدی پور بر لزوم بازنگری در پایه های مالیاتی تاکید کرد و گفت: پایه های مالیات موجود مربوط به سالهای دور است. هم در حوزه صادرات و هم واردات لازم است پایه های مالیاتی بازنگری شوند. بعنوان مثال در عرصه واردات انتقادات زیادی را می شنویم مبنی بر اینکه واردکنندگان مدعی هستند که میزان خریدشان بسیار پایین تر از آن چیزی است که اداره گمرک متصور است. چرا که با پیشرفت تکنولوژی و تغییر در مدلهای تجاری ، قیمت های تمام شده کاهش یافته و درصدهای فعلی با این کاهش قیمتها همخوانی نداشته  و گزاف است. بنابر این لزوم بازنگری در پایه های مالیاتی احساس می شود.

وی افزود: از طرفی طی فرایند مدرن کردن سیستم مالیاتی بعضا اشتباهاتی هم صورت گرفته است. مبناهایی روی کالاهای خرد در نظر گرفته اند که برای کالای مادر مناسب هستند. مثلا همان درصد مالیاتی که برای فولاد بعنوان صنعت مادردر نظر گرفته شده، برای کالایی که ماده اولیه آن فولاد است هم تعیین شده است.  بنابر این معتقدم تعرفه های نوینی که سازمان مالیاتی به تازگی وضع کرده و تعرفه های گذشته باید بازنگری شود. با وجود این الزامات طی دو دولت اخیر در دو بخش ارزش افزوده و خود کالا، سیستم مالیاتی منظم و یکپارچه اجرا می شود.

امجدی پور به پیدا کردن بسیاری از منافذ فرار مالیاتی در کشور اشاره کرد و گفت: دولت در پیدا کردن این حفره ها موفق بوده و جلو آن گرفته شده است اما به عقیده من باید یک تحول اساسی در جایی  مثل سازمانی که معاملات و خرید و فروشها و تجارت را ساماندهی می کند، انجام بگیرد. اینکار در کشورهایی مثل المان و ترکیه انجام شده است.

وی اذعان داشت  وزارت صنایع، معادن و بازرگانی کشور برای تجارت سامانه معینی ندارد. تمام صنایع خرد و کلان هر کدام  طبق روال قدیمی با هم معامله می کنند و دولت از جزییات این معاملات با خبر نیست. اطلاعاتی که به دولت می دهند اطلاعاتی است که مودیان با ارئه دفاتر کل خود به سازمانهای مالیاتی می دهند و بر اساس آن اداره مالیات، درصد مالیات تعیین و از آنها دریافت می کند. با این روش مبنای اطلاعات دولت ، آمار و اطلاعاتی است که مودیان ارائه می دهند. در صورتیکه اگر دولت بخواهد مالیات واقعی را دریافت کند باید در جریان جزییات اطلاعات واقعی معاملات قرار بگیرد. در شرایط فعلی از صحت اطلاعات تنها مالیات دهنده می داند نه مالیات گیرنده.

امجدی پور گفت: کسب این اطلاعات نیز از توان اداره مالیات خارج است چون مجوز اینکار را ندارد. دولت می تواند از طریق وزارت بازرگانی و تجارت خود به این اطلاعات دست پیدا کند. به این منظور لازم است سامانه ای طراحی شود که همه اطلاعات موثق کسب و کار در آن قرار بگیرد و همه شرکتها مجبور شوند همه معاملات خود را از طریق این سامانه انجام دهند. با این سیستم هیچ شرکت، سازمان و مراکز خصوصی و نیمه خصوصی و حتی دولتی نمی توانند فرار مالیاتی داشته باشند. در حال حاضر دست اداره مالیاتی بسته است و حتما باید نهاد دیگری مثل وزارت تجارت و بازرگانی وارد عمل شود و اطلاعات دقیق پولی و مالی شرکتها را احصا کند و در اختیار نهاد مالیاتی قرار دهد.

امجدی پور ریشه سرباز زدن عامه از مالیات دهی را در باور غلط مردم در مورد درآمدهای نفتی دولت دانست و گفت: مردم فکر می کنند ما درآمد های نفتی زیادی داریم و نیازی به دریافت مالیات نیست اما واقعا اینطور نیست. حتی در زمان بالا رفتن قیمت نفت درآمد سالانه در مقایسه با درآمدهای غیر نفتی کشوری اروپایی رقم قابل توجهی نیست. مردم در واقع باید به جای فرار مالیاتی به دولت کمک بکنند تا نیاز ما به دلارهای نفتی کاهش پیدا کند. فرهنگ مردم باید ارتقا پیدا کند و با پرداخت مالیات حق مطالبه گری را برای خود محفوظ بدارد.

پژوهشگر ارشد مجمع تشخیص مصلحت در ادامه افزود: اگر نگاه مردم به  مالیات عوض شود می توانند در ازای پرداخت آن از دولت متوقع باشند و این فرایند به پیشرفت کشور کمک می کند. در کشورهای مختلف دنیا مالیات دهنده و مالیات گیرنده  جذب سیستم مالیات دهی شده اند و به ندرت در اعلام اطلاعات خود کم اظهاری می کنند. تا وقتی بخش رفاهی ما از طریق دلارهای نفتی تامین اعتبار شود دولت همواره طلبکار خواهد بود و مردم نیز دلیلی برای پرداخت مالیات نمی بینند. اما اگر مردم خرج این خدمات را خودشان بدهند قطعا سطح مطالبه گری  آنها  بالاتر خواهد رفت. دولت ها باید امین باشند و نگاه مردم نیز به مالیات تغییر کند چرا که منابع طبیعی ما همیشگی نخواهد بود.